Συντομη ιστορια της ελληνικης σημαιας
Οι περισσότεροι Έλληνες θεωρούμε αυτονόητο το γεγονός ότι η σημαία μας έχει τα χρώματα της θάλασσας, με την οποία τόσο στενά συνυφασμένη είναι η ζωή των πιο πολλών από εμάς, ήτοι το άσπρο του αφρού και το μπλε του πελάγους. Είναι όμως αληθινή η τόσο κοινότοπη αυτή ερμηνεία για τα χρώματα της ελληνικής σημαίας ή κρύβεται κάτι άλλο από πίσω;
Για να απαντήσουμε στο ερώτημα πρέπει να αναρωτηθούμε, πρώτα απ’ όλα, αν η γαλανόλευκη σημαία μας υπήρχε και πριν από την περίοδο της Ελληνικής Επανάστασης. Αυτό μας φέρνει στην προεπαναστατική σημαία του Ρήγα Φεραίου, η οποία καμία σχέση δεν είχε με τους χρωματισμούς αυτούς.
Η σημαία αυτή, σαφέστατα επηρεασμένη από την τρίχρωμη σημαία της Γαλλικής Επανάστασης, είχε τρεις οριζόντιες λωρίδες: μία κόκκινη επάνω, η οποία συμβόλιζε την αυτοκρατορική βυζαντινή πορφύρα, μία λευκή στη μέση που συμβόλιζε την αθωότητα και μία μαύρη στο κάτω μέρος, η οποία συμβόλιζε τον αγώνα για την ελευθερία και τη θυσία των Ελλήνων. Πάνω στη λευκή μεσαία λωρίδα ήταν ζωγραφισμένο το ρόπαλο του Ηρακλή αλλά και τρεις σταυροί. Έτσι συγκεράζονταν αρμονικά η ελληνική μυθολογία και ο χριστιανισμός πάνω στην ίδια σημαία.
Όταν στις 24 Φεβρουαρίου του 1824 ο Αλέξανδρος Υψηλάντης διάβηκε τον Προύθο ξεκινώντας έτσι την Ελληνική Επανάσταση, είχε μαζί του την ίδια ακριβώς σημαία με εκείνη του Ρήγα, μόνο που αυτή είχε τη μαύρη λωρίδα επάνω και την κόκκινη κάτω και, αντί για το ρόπαλο του Ηρακλή, είχε επάνω τον μυθικό Φοίνικα που αναγεννάται από τις στάχτες του. Επίσης, αντί για τους τρεις σταυρούς, έφερε την επιγραφή «Εν τούτω νίκα», μία φράση που ανάγεται στη μάχη του Μεγάλου Κωνσταντίνου στη Μουλβία γέφυρα το 312 μ.Χ. και στο μυθικό όραμα που αυτός φέρεται να είδε.
Η σημαία της Φιλικής Εταιρείας από την άλλη αποτελούνταν από καφέ-μπεζ χρώμα με έναν κόκκινο σταυρό στη μέση, πλαισιωμένο από φύλλα δάφνης και τα αρχικά ΗΕΑ ΗΘΣ πάνω σε άσπρα λάβαρα, τα οποία σημαίνουν: Ή ελευθερία ή θάνατος. Η σημαία αυτή ήταν προφανώς δημιουργία στιγμιαίας έμπνευσης για τους Φιλικούς.
Φυσικά, όταν ξέσπασε η Ελληνική Επανάσταση, διάφορες σημαίες υψώθηκαν ανά την επαναστατημένη Ελλάδα με ποικιλία χρωμάτων και σχεδίων. Στην πρώτη εθνοσυνέλευση του έθνους όμως στην Επίδαυρο, που διήρκησε από τον Δεκέμβρη του 1821 ως τον Γενάρη 1822, καθιερώθηκε η σύνθεση της επίσημης ελληνικής σημαίας. Επιπλέον, ως χρώματα του έθνους προσδιορίζονταν το κυανό και το λευκό. Αργότερα, με άλλη διάταξη, θα οριζόταν το ακριβές σχήμα της.
Πράγματι, στις 15 Μαρτίου του 1822 οριζόταν πως οι Δυνάμεις Ξηράς θα έφεραν τετράγωνη σημαία κυανή με έναν μεγάλο λευκό σταυρό στη μέση, ενώ εκείνη της θάλασσας θα διέφερε στα εμπορικά και στα πολεμικά πλοία. Επίσης, τότε ήταν που η ναυτική σημαία διαιρέθηκε σε εννέα οριζόντια παραλληλόγραμμα με έναν άσπρο σταυρό στο επάνω μέρος της.
Τέλος, η σημαία ορίστηκε να είναι κατασκευασμένη από μεταξένιο ύφασμα προκειμένου να σηκώνεται ευκολότερα. Αξίζει εδώ να γίνει μία μικρή παρένθεση και να σημειωθεί πως οι Κινέζοι ήταν οι εφευρέτες της μεταξένιας σημαίας, οπότε η χρήση της σημαίας ως συμβόλου διαδόθηκε στην Ευρώπη μετά από τη διάδοση του μεταξιού. Αυτό έγινε μέσω των Αράβων κυρίως στα χρόνια των Σταυροφοριών, οπότε τότε εξαπλώνονται περισσότερο στη Δυτική Ευρώπη οι θυρεοί και τα εραλδικά σύμβολα.
Τα παραπάνω δεν σημαίνουν βέβαια ότι στην αρχαιότητα δεν υπήρχαν σημαίες και λάβαρα. Αντιθέτως στα αρχαία χρόνια είχαν πολεμικά λάβαρα, τόσο οι Αιγύπτιοι όσο οι Ασσύριοι και οι Ρωμαίοι, αλλά λόγω του βάρους τους δεν μπορούσαν εύκολα να σηκωθούν στο πεδίο της μάχης.
Γιατί άραγε η εθνοσυνέλευση επέλεξε τα συγκεκριμένα χρώματα, τα οποία τόσο πολύ απείχαν από τη σημαία του Ρήγα και της Φιλικής Εταιρείας;
Φαίνεται πως η σημαία που σχεδιάστηκε στη Σκιάθο το 1807, παρουσία μάλιστα και του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, είχε αυτά τα χρώματα, όπως και η σημαία που δημιουργήθηκε αυτοσχέδια μετά από την άλωση της Τριπολιτσάς. Τότε ο Παπαφλέσσας έκοψε ένα κομμάτι από το βαθύ γαλάζιο ράσο του και, με την τοποθέτηση καθέτως και οριζοντίως δύο λωρίδων από μία άσπρη φουστανέλα έτσι ώστε να σχηματίζουν σταυρό, δημιουργήθηκε η σημαία που ήταν ως το 1969 η σημαία των χερσαίων δυνάμεων της χώρας μας –επισήμως καταργήθηκε το 1978.
Οι συντάκτες όμως της εθνοσυνέλευσης δεν ήθελαν να υιοθετήσουν ούτε τη σημαία του Ρήγα ούτε εκείνη της Φιλικής Εταιρείας και για άλλους λόγους. Δεν ήθελαν να συνδέσουν οι Μεγάλες Δυνάμεις την Ελληνική Επανάσταση με τα καρμποναρικά και ριζοσπαστικά κινήματα που δρούσαν κατά των απολυταρχικών πολιτευμάτων της Ευρώπης. Αυτό ήταν κάτι το οποίο, μοιραία, συμβόλιζε τόσο η ιδεολογία του Ρήγα όσο και εκείνη της Φιλικής Εταιρείας.
Όσο για τον περίφημο πίνακα του Θεόδωρου Βρυζάκη με τους αγωνιστές που ευλογούνται στην Αγία Λαύρα την 25η Μαρτίου του 1821, πέρα από το μυθικό γεγονός που απεικονίζεται σε αυτόν, αφού η Επανάσταση δεν ξεκίνησε τότε, ούτε ο Παλαιών Πατρών Γερμανός βρισκόταν στην Αγία Λαύρα ούτε και η ελληνική σημαία δεν αποτυπώνεται με τα σωστά χρώματα. Εδώ η σημαία απεικονίζεται με κυανό σταυρό σε άσπρο φόντο, κάτι εντελώς λανθασμένο, όμως, αφού η σημαία είχε ήδη διαμορφωθεί, όπως προειπώθηκε, πολύ πριν τη φιλοτέχνηση του πίνακα και ήδη από το 1807 με τα ακριβώς ανάποδα χρώματα στο σχέδιο και τον σταυρό.
Τώρα γιατί οι λωρίδες αποφασίστηκε να είναι εννέα, αυτό μάλλον δεν θα το μάθουμε ποτέ. Άλλοι λένε για τη φράση «Ελευθερία ή Θάνατος» με τις εννέα συλλαβές, άλλοι λένε για τις εννέα μούσες και άλλοι για την αυτοκρατορική σημαία του βυζαντινού αυτοκράτορα Νικηφόρου Φωκά.
Πριν κλείσουμε πάντως θα ήταν ορθό να αναφερθούμε σε έναν άγνωστο σχετικά συσχετισμό των χρωμάτων της ελληνικής σημαίας που επέλεξαν οι αντιπρόσωποι του έθνους στην Επίδαυρο με μία βυζαντινή σημαία. Φαίνεται λοιπόν πως μία σημαία του βυζαντινού στόλου στο Θέμα Ελλάδας διέθετε γαλανόλευκες λωρίδες ή σταυρούς σε γαλάζιο φόντο. Δεν γνωρίζουμε όμως αν οι αντιπρόσωποι της εθνοσυνέλευσης το ήξεραν αυτό ή αν η επιλογή των χρωμάτων ήταν συμπτωματική και υπαγορευμένη από άλλους παράγοντες.
Τέλος αξίζει να αναφερθεί ότι η μεγαλύτερη ελληνική σημαία σε ιστό στον κόσμο βρίσκεται αυτήν τη στιγμή στο Καστελόριζο και κατασκευάστηκε στη Θεσσαλονίκη με πρωτοβουλία του Κρητικού Μανώλη Βουτσαλά. Υψώθηκε για τους εορτασμούς της 28ης Οκτωβρίου του 2020, αλλά και ως απάντηση στις τουρκικές προκλήσεις στο Αιγαίο. Έχει 35 μέτρα μήκος και 21 μέτρα πλάτος και ζυγίζει 200 κιλά. Για να ανυψωθεί χρειάστηκε γερανός ύψους 40 μέτρων.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
—Tim Marshall, «Για μια σημαία», Σπυρίδων Κατσούλας (μτφ.), εκδ. Διόπτρα, Αθήνα 2021.
—Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, «Η ιστορία της ελληνικής σημαίας», Ιωάννης Κ. Μαζαράκης-Αινιάν (κείμενα, επιμέλεια), Αθήνα 2007.
Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.
