Πραγματα που δεν ξερατε για τις γλωσσες της Ευρωπης

1. Η πιο κοντινή στην αρχέγονη πρωτο-ινδοευρωπαϊκή γλώσσα, που μιλιόταν πριν από 3.700 περίπου χρόνια στις περιοχές της σημερινής νότιας Ρωσίας και Ουκρανίας, είναι η λιθουανική. Η λιθουανική διατηρεί 7 πτώσεις στις κλίσεις της –η πρωτο-ινδοευρωπαϊκή είχε 8 και παρουσιάζει μεγαλύτερη φωνητική ομοιότητα στις λέξεις απ’ ό,τι οι άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες. Γενικά, οι σλαβικές γλώσσες είναι πιο κοντά σε αυτήν την αρχέγονη πρωτο-ινδοευρωπαϊκή γλώσσα.

2. Ο δυικός αριθμός υπήρχε στα αρχαία ελληνικά και αφορούσε ζεύγη πραγμάτων
–ούτε ένα ούτε πολλά, πάντα δύο. Στη σημερινή εποχή μόνο η σλοβενική γλώσσα έχει κρατήσει τον δυικό αριθμό σε χρήση.

3. Η αγγλική είναι η γλώσσα που περιέχει το μεγαλύτερο ποσοστό δανεισμού λέξεων από άλλες γλώσσες. Ελάχιστες λέξεις έχουν αυτή καθεαυτή αγγλική προέλευση.

4. Στην Ελβετία δεν μιλούν μόνο ιταλικά, γαλλικά και γερμανικά. Υπάρχει και μία τέταρτη αναγνωρισμένη γλώσσα, τα ρομανσικά, η οποία ανήκει και αυτή στην οικογένεια των ρομανικών γλωσσών που προέρχονται από τα λατινικά.

5. Παρ’ όλο που η ουγγρική και η φινλανδική γλώσσα ανήκουν στην ίδια οικογένεια, αν βάζαμε έναν Ούγγρο να μιλήσει ουγγρικά στη Φινλανδία, οι Φινλανδοί δεν θα τον καταλάβαιναν καθόλου. Κι αυτό διότι οι ομοιότητες ανάμεσα στις δύο γλώσσες εντοπίζονται κυρίως στην κοινή καταγωγή κάποιων λέξεων των δύο γλωσσών –οι οποίες έχουν αλλάξει αρκετά και σήμερα– και σε εξωτερικά μορφολογικά στοιχεία. Αξίζει να σημειωθεί ότι στην ίδια οικογένεια ανήκει και η εσθονική γλώσσα.

6. Τα γαλλικά είναι μία από τις γλώσσες που διατηρούν την πιο στενή συνάφεια με τη λατινική. Στην πραγματικότητα είναι μείξη εκλαϊκευμένων λατινικών που εισήχθησαν στη χώρα μετά από τη ρωμαϊκή κατάκτηση, των φραγκικών που μιλούσαν οι Γερμανοί κατακτητές και των παλαιότερων γλωσσών που μιλούνταν στην περιοχή, δηλαδή των κελτικών και των γαλατικών. Στην Αναγέννηση τα γαλλικά έσπευσαν να μοιάσουν ακόμη περισσότερο στη λατινική, οπότε ξεκαθαρίστηκαν από πολλές γερμανικές λέξεις. Μέχρι και σήμερα διατηρούν τα πολλά άφωνα σύμφωνα της λατινικής που δυσκολεύουν τόσο την προφορά τους.

7. Είναι πολύ παράδοξο το γεγονός ότι οι βαλκανικές γλώσσες μοιάζουν τόσο πολύ μεταξύ τους, κι όμως οι Βαλκάνιοι δύσκολα μπορούν να κατανοήσουν ο ένας τον άλλον. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι βαλκανικές γλώσσες, με τη μείξη πληθυσμών που χαρακτήριζε ανέκαθεν τη συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή,  μοιάζουν εξαιρετικά μεταξύ τους σε ό,τι αφορά τη γραμματική και τη δομή τους, όχι όμως και σε ό,τι αφορά το λεξιλόγιό τους, το οποίο είναι αρκετά διαφορετικό, παρά τις λέξεις που υπάρχουν σε αυτές με κοινή λατινική καταγωγή.

8. Μα πόσες γλώσσες περιλαμβάνει τελικά αυτή η τεράστια ινδοευρωπαϊκή οικογένεια, που αριθμεί περίπου 3 δισεκατομμύρια ομιλητές; Τα πιο μεγάλα και γνωστά παρακλάδια της είναι αδιαμφισβήτητα οι ρομανικές γλώσσες (αυτές που έχουν δηλαδή στενή συνάφεια με τα λατινικά, τα ισπανικά, τα πορτογαλικά, τα ιταλικά, τα γαλλικά), οι γερμανικές γλώσσες (αγγλικά, γερμανικά, γλώσσες Σκανδιναβίας) και οι σλαβικές (ανατολικής Ευρώπης). Τρία μικρά παρακλάδια, που αποτελούν εντελώς μόνες τους γλώσσες, είναι: τα αρμενικά, τα αλβανικά και τα ελληνικά, αλλά και τα ρομανί (η γλώσσα των Ρομά) και τα οσετικά (νότια Ρωσία – Γεωργία). Υπάρχουν, τέλος, τα κελτικά παρακλάδια και τα βαλτικά παρακλάδια της, καθώς και ο ιρανικός κλάδος (κουρδικά, τατζίκικα) και ο ινδικός (χιντί, μπενγκάλι).

9. Η συνάφεια μεταξύ πορτογαλικής και ισπανικής γλώσσας είναι φυσικά σαφής σε όλους. Λίγοι, όμως, γνωρίζουν ότι στο ΒΔ άκρο της Ισπανίας, στην περιοχή της Λα Κορούνια, ομιλούνται τα γαλικιανά, μία γλώσσα η οποία όχι μόνο έχει πολύ μεγάλη σχέση με την πορτογαλική γλώσσα, αλλά, επιπλέον, αποτελούν και τη γλώσσα από την οποία προήλθε η πορτογαλική.

10. Τα μαζαραβικά είναι μία ρομανική γλώσσα της ιβηρικής χερσονήσου με πολλές αραβικές λέξεις, όπως διαμορφώθηκε μετά από την κατάκτηση της Ιβηρικής χερσονήσου από τους Άραβες το 711 μ.Χ.

11. Τα δανικά είναι μία γλώσσα καθόλου δημοφιλής στις μέρες μας και με ελάχιστους ομιλητές. Ήταν όμως, άραγε, πάντα έτσι; Είτε το πιστέψετε είτε όχι στις αρχές του 19^ου αιώνα πολύς περισσότερος κόσμος χρησιμοποιούσε τα δανικά, και μάλιστα όχι μόνο στα εδάφη της Δανίας. Κατ’ αρχάς, η Νορβηγία, που βρισκόταν υπό δανική κατοχή ως το 1814, μιλούσε δανικά, με αποτέλεσμα η γλώσσα αυτή να έχει μεγάλη συνάφεια με τη νορβηγική μέχρι σήμερα. Έπειτα, οι Δανικές Δυτικές Ινδίες (σημερινοί Παρθένοι Νήσοι που ανήκουν στις ΗΠΑ) στην Καραϊβική είχαν ως επίσημη γλώσσα τη δανική ως το 1845, οπότε και οι Δανοί τις πούλησαν στο Ηνωμένο Βασίλειο. Επιπλέον, το ίδιο συνέβη με τις αποικίες της Δανίας στη Δυτική Αφρική (σημερινή Γκάνα), τις οποίες επίσης παραχώρησε στο Ηνωμένο Βασίλειο το 1850. Επιπροσθέτως, η περιοχή Σλέσβιχ-Χολστάιν, η οποία ανήκει σήμερα στη Γερμανία, ανήκε ως το 1864 στη Δανία, και μία μειονότητα με δεκάδες χιλιάδες μέλη μιλούν μέχρι σήμερα εκεί δανικά. Τέλος, το 1918 η Δανία έχασε και την Ισλανδία, στην οποία τα δανικά ήταν διοικητική γλώσσα, και το 1948 τις Νήσους Φερόες κοντά στη Σκωτία. Όσο για τη Γροιλανδία, η οποία ανήκει τυπικά στη Δανία αλλά έχει αυτονομία, από το 2009 έχει ως διοικητική γλώσσα μονάχα τα γροιλανδικά (καλλαλισούτ).

12. Οι Εβραίοι της Ευρώπης, πριν από το Ολοκαύτωμα, ταξινομούνταν σε 3 μεγάλες γλωσσικές ομάδες, οι οποίες αποτελούσαν συγχώνευση εβραϊκών λέξεων και ευρωπαϊκών  γλωσσών: σε εκείνους που μιλούσαν τα καραΐμ, μία γλώσσα που ανήκε στην τουρκική οικογένεια και ήταν συγγενής της ταταρικής, αναμεμειγμένης με εβραϊκές λέξεις και εκφράσεις, εκείνους που μιλούσαν γίντις, τη γλώσσα των Ασκενάζι Εβραίων (γερμανοεβραϊκά) και σ’ εκείνους που μιλούσαν τα λαντίνο, τη γλώσσα των Σεφαραδιτών Εβραίων (ισπανοεβραϊκά).

13. Τα ισλανδικά, εξαιτίας της απομόνωσης του νησιού της Ισλανδίας, θεωρούνται μέχρι σήμερα κάτι σαν αρχαία νορβηγικά. Και αυτό είναι απολύτως φυσικό, αν σκεφτεί κανείς ότι οι Βίκινγκς –ομιλητές αρχαίων νορβηγικών δηλαδή– ήταν αυτοί που εποίκισαν την Ισλανδία κατά τον 9^ο ως και τον 12^ο μεταχριστιανικό αιώνα. Οι Νορβηγοί καταλαβαίνουν ισλανδικά μέχρι σήμερα, αφού οι γλώσσες είναι πολύ κοντινές, οι ίδιοι όμως στη χώρα τους δεν έχουν μία διαδεδομένη επίσημη εκδοχή της γλώσσας τους, αλλά πάμπολλες τοπικές. Και το παράδοξο είναι ότι οι ομιλητές καταλαβαίνονται μεταξύ τους παρά τις κατά τόπους διαφορές, που δεν είναι συχνά διόλου αμελητέες!

14. Το έπαθλο γρηγορότερης ομιλίας στον κόσμο ανήκει στους Ισπανούς. Αυτοί προφέρουν κατά μέσον όρο 7,28 λέξεις το δευτερόλεπτο, σε αντίθεση με τους  Άγγλους που προφέρουν 6,17 και τους Γερμανούς (5,97).

15. Οι σλαβικές γλώσσες είναι η αλήθεια ότι μας δυσκολεύουν στην εκμάθηση. Αυτό δεν οφείλεται τόσο στο διαφορετικό τους αλφάβητο. Απεναντίας μάλιστα, ένα αρκετά μεγάλο μέρος του λεξιλογίου τους είναι και αυτό λατινικής προελεύσεως.  Το πρόβλημα με τις σλαβικές γλώσσες είναι η εξαιρετικά δύσκολη γραμματική τους, σε σχέση με την απλούστερη γραμματική των λατινογενών γλωσσών. Όπως και τα λατινικά δηλαδή, κάθε ρήμα και ουσιαστικό πρέπει να συνοδεύεται από επιθήματα, κάτι το οποίο οι σύγχρονες γλώσσες έχουν αποβάλει πλέον.

16. Τα φινλανδικά θεωρούνται η ευκολότερη γλώσσα της Ευρώπης, αφού γράφονται ακριβώς όπως μιλιούνται.

17. Τα μαλτέζικα είναι μία γλώσσα της σημιτικής οικογένειας, που μοιάζει αρκετά με τα ιταλικά και γράφεται με το λατινικό αλφάβητο, αν και διατηρεί πληθώρα αραβικών λέξεων.

18. Τα αρμενικά είναι συγγενική γλώσσα με τα ελληνικά, όσο κι αν αυτό ακούγεται περίεργο, από άποψη καταγωγής. Περιέχουν βέβαια αρκετές λέξεις περσικής προέλευσης.

19. Η γλώσσα της Νήσου του Μαν στην ιρλανδική θάλασσα, που κινδυνεύει με εξαφάνιση, είναι μία από τις πιο παράξενες της Ευρώπης, αν σκεφτεί κανείς ότι στη γλώσσα αυτή δεν υπάρχει το ρήμα έχω. Για να πεις ότι «έχεις» κάτι, πρέπει να πεις ότι το εν λόγω αντικείμενο είναι «σ’ εσένα». Επίσης, στη γλώσσα αυτή δεν υπάρχει ναι ή όχι. Αντί για ναι, θα απαντήσει κάποιος στην ερώτηση:

—«Έκανες;»
—«Έκανα» ή « Έτσι είναι».

20. Τα ιρλανδικά είναι μία από τις πιο κοντινές στα κελτικά εναπομείναντες γλώσσες της Ευρώπης. Συγγενείς τους είναι τα σκωτικά, τα γαελικά, η γλώσσα της Νήσου Μαν (μανξ) και τα ουαλικά.

Βιβλιογραφία

—Gaston Dorren, «Βαβέλ», Γιώργος Μαραγκός μτφρ.,εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα 2021.

—Gaston Dorren, «60 γλώσσες, ένα ταξίδι στην Ευρώπη», Γιώργος Μαραγκός μτφρ., εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα 2022.

—Nicholas Ostler, «Λογοκρατορίες – Η ιστορία των γλωσσών», Νικόλαος Κούτρας μτφρ., εκδ. Polaris, Αθήνα 2015.

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.