Πως σωθηκε το Θωρηκτο Αβερωφ τη Μεγαλη Πεμπτη του 1941;
Πιστεύω ότι σχεδόν όλοι οι Έλληνες γνωρίζουν έστω και κάτι από την ένδοξη ιστορία του Θωρηκτού Αβέρωφ. Αυτού του μοναδικού πλοίου στον κόσμο που, έχοντας πάρει μέρος σε δύο Παγκόσμιους Πολέμους, συνεχίζει πάνω από έναν αιώνα να έχει υψωμένη την ελληνική σημαία και να γράφει ιστορία… Του πλοίου που ναυπηγήθηκε στο Λιβόρνο το 1910 και παραδόθηκε στο ελληνικό Βασιλικό Ναυτικό το 1911, με το ποσό της προκαταβολής για τη ναυπήγησή του (8.000.000 χρυσές δραχμές) να προέρχεται από τη διαθήκη του Εθνικού Ευεργέτη Γεωργίου Αβέρωφ.
Όμως, εκτιμώ ότι λίγοι γνωρίζουν το πώς σώθηκε και σήμερα, στο μόνιμο αγκυροβόλιό του, συνεχίζει να προσφέρει στην Πατρίδα ως Πλωτό Ναυτικό Μουσείο, θυμίζοντας την ένδοξη ναυτική μας ιστορία. Για μια εκτενή αναφορά στην ιστορία του Θωρηκτού και του Ευεργέτη που φέρει το όνομά του, απαιτούνται εκατοντάδες σελίδες. Σήμερα, με αφορμή την επέτειο της διάσωσής του (Μεγάλη Πέμπτη 1941 – Μεγάλη Πέμπτη 2021) θα αναφερθούμε ειδικά σε αυτό το γεγονός.
Η κήρυξη του πολέμου του 1940 βρήκε το Θωρυκτό Αβέρωφ σε περιορισμένη επιχειρησιακή ικανότητα στον κόλπο της Ελευσίνας. Για την καλύτερη δυνατή αξιοποίησή του είχε μεθορμίσει εκεί και παρείχε με επιτυχία αντιαεροπορική προστασία στον ναύσταθμο και στο αεροδρόμιο της Ελευσίνας. Από την εισβολή των Γερμανών στην Ελλάδα (6 Απριλίου 1941) μέχρι και την κατάληψη της Αθήνας (27 Απριλίου 1941) το Ναυτικό μας υπέστη μεγάλες απώλειες (χτυπήθηκαν ή βυθίστηκαν 25 πλοία) από τη γερμανική Πολεμική Αεροπορία. Έτσι, αποφασίστηκε ο υπόλοιπος στόλος να καταφύγει στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου.
Για το Θωρηκτό Αβέρωφ, στο Υπουργείο Ναυτικών, μέρες πριν μπουν οι Γερμανοί στην Αθήνα, επικρατούσε η άποψη να το βουλιάξουν, αφενός για να μην πέσει στα χέρια των Γερμανών και αφετέρου γιατί υπήρχε κίνδυνος να βυθισθεί από τις νάρκες που ήταν στον δίαυλο και να τον κλείσει. Ορισμένοι αξιωματικοί και μέλη του πληρώματος αρνήθηκαν να το βυθίσουν και αποφάσισαν να αποπλεύσουν για την Κρήτη μαζί με τα υπόλοιπα ελληνικά και αγγλικά πλοία. Το γεγονός αυτό είναι γνωστό ως η «Βασιλική Ανταρσία του Αβέρωφ».
Πρωταγωνιστικό ρόλο στην «ανταρσία» έπαιξε ο τελευταίος ιερέας του, Αρχιμανδρίτης Διονύσιος Παπανικολόπουλος (Σαλμενίκο Αχαΐας 1888 – Έδεσσα 1968). Διατέλεσε Μητροπολίτης Ιερισσού, Αγίου Όρους και Αρδαμερίου (1944-1951) και Μητροπολίτης Εδέσσης και Πέλλης (25-9-1951 έως 24-01-1967). Ήταν ο ίδιος στρατιωτικός ιερέας που ως νεαρός κληρικός είχε πρωταγωνιστήσει και στην εξύψωση του πατριωτικού φρονήματος των ανδρών του ηρωικού 9ου Συντάγματος Καλαμάτας, της Δ΄ Μεραρχίας Πελοποννήσου, στη μάχη των Γιαννιτσών (19 και 20-10-1912) που άνοιξε τον δρόμο για την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης. Ήταν ο ίδιος στρατιωτικός ιερέας που και στον Β΄ Βαλκανικό Πόλεμο είχε αξιοζήλευτη δράση στις μάχες του Μπέλες, Κρέσνας, Τζουμαγιάς και την πολύνεκρη μάχη του Κιλκίς, όπου τραυματίστηκε από θραύσμα οβίδας στο κεφάλι. Τώρα, ως ιερέας του Αβέρωφ, αισθάνθηκε την καρδιά του να σπαράζει. Ένα τέτοιο τέλος για το θρυλικό καράβι; Δεν το βαστούσε η καρδιά του…
«Για το Θωρηκτό Αβέρωφ, στο Υπουργείο Ναυτικών, μέρες πριν μπουν οι Γερμανοί στην Αθήνα, επικρατούσε η άποψη να το βουλιάξουν, αφενός για να μην πέσει στα χέρια των Γερμανών και αφετέρου γιατί υπήρχε κίνδυνος να βυθισθεί από τις νάρκες που ήταν στον δίαυλο και να τον κλείσει. Ορισμένοι αξιωματικοί και μέλη του πληρώματος αρνήθηκαν να το βυθίσουν και αποφάσισαν να αποπλεύσουν για την Κρήτη μαζί με τα υπόλοιπα ελληνικά και αγγλικά πλοία. Το γεγονός αυτό είναι γνωστό ως η “Βασιλική Ανταρσία του Αβέρωφ”»
Ήταν Μεγάλη Πέμπτη 17 Απριλίου 1941. Λίγο πριν βραδιάσει, κάλεσε γύρω του το πλήρωμα του καραβιού. Το εκκλησάκι του πλοίου ήταν έτοιμο για την Ιερά Ακολουθία των Παθών. Τα μάτια του ήταν βουρκωμένα. Γενική συγκίνηση σε όλο το πλήρωμα. «Παιδιά», είπε, «θέλουν να βουλιάξουν το θρυλικό μας καράβι. Το βαστάει η ψυχή σας να έχει τέτοιο τέλος το πιο δοξασμένο καράβι μας; Θα μας καταριούνται από τον ουρανό οι ψυχές των ηρώων μας ναυτικών, του Μιαούλη, του Κανάρη, του Κουντουριώτη και άλλων. Τι λέτε;». Οι ναύτες και οι αξιωματικοί, όσοι είχαν απομείνει, σκέφτηκαν λίγο και έπειτα με μια φωνή είπαν: «Παπά, θα κάνουμε ό,τι μας πεις». Ο ιερέας συνέχισε: «Πρέπει να πάρουμε το Αβέρωφ και να φύγουμε. Πρέπει να σώσουμε την τιμή του». «Σύμφωνοι όλοι», φώναξε το πλήρωμα. Και ο ιερέας τους αποκάλυψε τι του συνέβη. «Είδα σήμερα όραμα, παιδιά!!! Ένας γέρος ασπρομάλλης παρουσιάσθηκε εμπρός μου: “Είμαι ο Άγιος Νικόλαος και ήρθα να σου πω ότι θα είμαι μαζί σας”». Οι ναύτες ανατριχιασμένοι έκαναν τον σταυρό τους και φώναξαν: «Ο Θεός μαζί μας» και έτρεξαν όλοι να ετοιμάσουν το καράβι. Τελείωσε η Ακολουθία των Παθών του Κυρίου και ο ιερέας πέρασε τον Εσταυρωμένο από όλα τα διαμερίσματα του πλοίου, τις αποθήκες των πυρομαχικών, τα κανόνια, τους πύργους και τέλος τον στερέωσε στον πύργο της πρώρας φωνάζοντας με όλη του τη δύναμη: «Παιδιά μου, έχουμε κυβερνήτη τον ίδιο τον Χριστό»!
Το Αβέρωφ με Κυβερνήτη τον ίδιο τον Χριστό, εμψυχωτή τον ιερέα, καπετάνιο τον αξιωματικό Πυροβολικού (!!!) Πλωτάρχη Πότη Δαμηλάτη, πλήρωμα με υψηλό ηθικό και με πλήρη συσκότιση απέπλευσε. Πέρασαν τον δίαυλο του Ναυστάθμου, το φράγμα της Ψυτάλλειας και συνέχισαν προς τις Φλέβες. Εκεί έφθασε μια βενζινάκατος με τον κανονικό Κυβερνήτη, Πλοίαρχο Ιωάννη Βλαχόπουλο. «Με τι σκοπό έρχεσαι;», του φώναξε το πλήρωμα. Και εκείνος με λαχτάρα απαντά: «Ήλθα, παιδιά, να φύγουμε μαζί». Με αλαλαγμούς χαράς και δακρυσμένα μάτια υποδέχτηκαν τον Kυβερνήτη. Το θρυλικό Αβέρωφ με όλη του την ταχύτητα έπλευσε προς την Τσακωνιά (ακτές νομού Αρκαδίας). Εκεί, για να αποφύγει τον βομβαρδισμό των αεροπλάνων, ζύγωσε όσο πιο κοντά στα πανύψηλα και απότομα όρη της Κυνουρίας και πέρασε όλη την ημέρα. Δεν το ανακάλυψαν τα αεροπλάνα των Γερμανών.
Μεγάλη Παρασκευή, μόλις νύχτωσε, ξεκίνησαν για την Κρήτη. Ο ιερέας «εν πλω» έψαλλε την Ακολουθία του Επιταφίου, τον οποίο περιέφερε σε όλο το πλοίο. Μεγάλο Σάββατο ξημερώθηκαν στο λιμάνι της Σούδας. Παντού ερημιά, συντρίμμια και ναυάγια από τις αεροπορικές επιδρομές. Όλοι ανέμεναν την τελετή της Ανάστασης, συμβολικά και την ανάσταση της σκλαβωμένης πατρίδας. Κυριακή του Πάσχα, 20 Απριλίου 1941, όλοι μαζί «εν όρμω» έψαλαν το «Χριστός Ανέστη», κρατώντας αναμμένο το ελπιδοφόρο κερί της Ανάστασης. Αυθημερόν το Αβέρωφ ανεφοδιάστηκε και απέπλευσε μαζί με άλλα αγγλικά και ελληνικά πλοία, για Αλεξάνδρεια, συνεχίζοντας τον Αγώνα με περιπολίες και συνοδείες νηοπομπών στον Περσικό Κόλπο και τον Ινδικό Ωκεανό.
Στις 17 Οκτωβρίου του 1944 επέστρεψε στη ελεύθερη Ελλάδα μεταφέροντας την Ελληνική Κυβέρνηση.Τελευταίες αποστολές του ήταν η προστασία της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων, στα Δεκεμβριανά του 1944 και η μεταφορά στη Ρόδο, στις 15 Μαΐου 1945, του Αρχιεπισκόπου Δαμασκηνού με την ιδιότητα του Αντιβασιλέως στα ελεύθερα πλέον Δωδεκάνησα. Το 1956 παροπλίστηκε στον Ναύσταθμο Σαλαμίνας και το 1957 ρυμουλκήθηκε στον Πόρο όπου παρέμεινε μέχρι το 1983. Το 1984 το Πολεμικό Ναυτικό αποφάσισε να το διατηρήσει ως εθνικό σύμβολο. Από το 1985μέχρι σήμερα βρίσκεται σε μόνιμο αγκυροβόλιο στη Μαρίνα Φλοίσβου, συνεχίζοντας να προσφέρει στην Πατρίδα ως Μουσείο.
Εξαίρεση ο απόπλους του στις 5 Οκτωβρίου 2017 για Θεσσαλονίκη όπου παρέμεινε μέχρι τις 12-12-2017 με ρεκόρ επισκεπτών, πλέον των 130.000. Ένα ιστορικό ταξίδι στη νύφη του Θερμαϊκού που επαναλήφθηκε μετά από 72 χρόνια (1-3-1945).
Αλεξανδρούπολη, Μεγάλη Εβδομάδα 2021
Βιβλιογραφία
1. Παντελεήμονος Φωστίνη, Μητροπολίτου Χίου, «Αγώνες για την πατρίδα στην ξενιτειά», Πειραιάς 1988.
2. Νίκου Α. Σταθάκη, «Θ/Κ Γ. ΑΒΕΡΩΦ. Χρονικό του θωρηκτού της νίκης», Έκδοση Πολεμικού Ναυτικού, β΄ έκδ., Αθήνα 1999.
3. Αρχιμανδρίτη (Στρατιωτικού Ιεροκήρυκα) Μελετίου Π. Κουράκλη, «Η Συμβολή των Στρατιωτικών Ιερέων στους Αγώνες του Έθνους», Τρίπολη 2000.
4 Αρχιμανδρίτη (Στρατιωτικού Ιεροκήρυκα) Μελετίου Π. Κουράκλη, «Θρησκευτικοί λειτουργοί στο στράτευμα δια μέσου των αιώνων», Αθήνα 2010.
5. «Γ. ΑΒΕΡΩΦ 100 χρόνια», Έκδοση Γενικού Επιτελείου Ναυτικού, Υπηρεσία Ιστορίας Ναυτικού, 2011.
6. Γεωργίου Ι. Ρήγα, «Διονύσιος Παπανικολόπουλος, Ο τελευταίος ιερέας του θωρηκτού Γ ΑΒΕΡΩΦ. Ιστορικό-Βιογραφικό αφήγημα», Αθήνα 2011.
7. «Ημερολόγιον 2012», Έκδοση Ιεράς Μητροπόλεως Εδέσσης, Πέλλης και Αλμωπίας.
Πηγή φωτογραφιών: www.balkanwars.gr/thorikto-averof.html
Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.
