Οι προοπτικες της καλλιεργειας αρωματικων φαρμακευτικων φυτων στην Ελλαδα

Το μεγάλο επιχειρηματικό πλεονέκτημα των ελληνικών ΑΦΦ είναι ότι σου δίνουν τη δυνατότητα από ένα είδος να παράξεις πληθώρα εμπορικών προϊόντων. Τα κυριότερα εμπορικά αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά στην Ελλάδα είναι το τσάι του βουνού, το φασκόμηλο, η ρίγανη, το γλυκάνισο, ο βασιλικός, το μάραθο (μαραθόσπορος), το χαμομήλι, η δάφνη, η μέντα, ο δυόσμος, ο κόλιανδρος, το κύμινο, η λεβάντα, το μελισσόχορτο και τέλος τα τυπικά προϊόντα κάποιων περιοχών της Ελλάδας όπως η μαστίχα της Χίου, ο κρόκος της Κοζάνης και ο δίκταμος της Κρήτης.

Ο κρόκος της Κοζάνης και η μαστίχα της Χίου είναι τα μόνα αρωματικά φυτά για τα οποία υπάρχει ιδιαίτερα οργανωμένη παραγωγή, επεξεργασία, τυποποίηση και εμπορία στο πλαίσιο της δραστηριότητας του Αναγκαστικού Συνεταιρισμού Κροκοπαραγωγών Κοζάνης και της Ένωσης Μαστιχοπαραγωγών Χίου. Στην Κοζάνη αξίζει να αναφέρουμε ότι γίνεται καλλιέργεια τριαντάφυλλου και έχει αρχίσει η παραγωγή ροδελαίου εξαιρετικής ποιότητας.

Εκτιμάται ότι είναι δυνατό να καλλιεργηθούν σε επιχειρηματική βάση τα αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά ή να συγκομιστούν τα είδη που αυτοφύονται σε διάφορες περιοχές της χώρας κατά τέτοιο τρόπο ώστε να αποκτήσουν οι αγρότες ένα ικανό συμπληρωματικό εισόδημα, να ενισχυθούν οι ορεινές περιοχές, να δημιουργηθούν εναλλακτικές καλλιέργειες και να συγκρατηθεί ο πληθυσμός. 

Το φαινόμενο της βιοπειρατείας

Αναφερθήκαμε στο προηγούμενο άρθρο σε φαινόμενα βιοπειρατείας. Είναι ενδεικτικό ότι πριν από λίγο καιρό η ελληνική πρεσβεία στη Γερμανία έστειλε ερώτημα σε υπηρεσίες στην Ελλάδα για την κυκλοφορία στη γερμανική αγορά του «greek mountain tea» (ελληνικό τσάι του βουνού) με χώρα προέλευσης την Αλβανία. Και πρόσφατα η Αστυνομία συνέλαβε ομάδα Αλβανών στα βουνά της Ηπείρου και κατέσχεσε 4,5 τόνους τσάι του βουνού.

Διαστάσεις τείνει να λάβει η παράνομη συλλογή αρωματικών φυτών σε όλη τη χώρα και έχουν γίνει δεκάδες συλλήψεις σε πολλές περιοχές όπου και έχουν κατασχεθεί μεγάλες ποσότητες ρίγανης, τσαγιού και άλλων βοτάνων. Όπως χαρακτηριστικά τονίζουν οι ειδικοί, το πρόβλημα δεν είναι η γιαγιάκα από το διπλανό χωριό, που θα μαζέψει ένα κιλό για να καλύψει τις ανάγκες της τον χειμώνα, αλλά οι εργάτες που τους βάζει κάποιος εργολαβικά να μαζέψουν όσο πιο πολύ μπορούν και όσο πιο γρήγορα μπορούν. Αν ξέρεις να μαζέψεις ρίγανη ή τσάι, θα κόψεις συγκεκριμένα κλαδάκια με ψαλίδι, επιτρέποντας στο φυτό να επανέλθει ύστερα από μερικές ημέρες. Όμως έτσι θα χρειαστείς αρκετό χρόνο. Αν απλά το ξεριζώσεις και το χώσεις σε έναν σάκο, τελειώνεις αμέσως. Η καταστροφή που προκαλείται όμως είναι μεγάλη και αν αυτό συνεχιστεί, σε λίγα χρόνια θα ψάχνουμε να βρούμε αρωματικά φυτά.

Όμως δεν είναι μόνο αυτό. Εκτός από τα κοινά αρωματικά φυτά, όπως το τσάι και η ρίγανη, ιδιαίτερη σημασία έχει η παράνομη πώληση ελληνικών βοτάνων και φαρμακευτικών φυτών. Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα περισσότερα από 145 είδη βοτάνων και αρωματικών φυτών της ελληνικής φύσης διακινούνται παράνομα μέσω διαδικτύου, κάτι που αποδεικνύει το «όργωμα» απομακρυσμένων οικοτόπων για την κλοπή πολύτιμων φυτών.

Η έρευνα, την οποία πραγματοποίησε η βιολόγος κ. Βικτώρια Μεντέλη στο πλαίσιο της μεταπτυχιακής της διατριβής, εστίασε σε φυτώρια χωρών που παραδοσιακά εμπορεύονται φυτικά είδη είτε καλλωπιστικά είτε φαρμακευτικά, όπως η Γερμανία, η Αγγλία, η Γαλλία, οι ΗΠΑ, ο Καναδάς και η Αυστραλία. Έπειτα από εκτενή έρευνα για κάθε ένα από τα 1.415 ελληνικά ενδημικά φυτά, η βιολόγος εντόπισε 588 περιπτώσεις εμπορίας από 73 φυτώρια, στην Ευρώπη, τη Β. Αμερική και την Αυστραλία.

Η μέχρι σήμερα απουσία ενός εθνικού καταλόγου που να πιστοποιεί την προέλευση του πολλαπλασιαστικού υλικού στα αρωματικά φυτά, υπονομεύει τις προοπτικές ανάπτυξης που παρουσιάζει ο κλάδος στη χώρα μας και του στερεί το «διαβατήριο» για τις αγορές, όπου καταγράφεται αυξημένη ζήτηση για βότανα, εκχυλίσματα κι αιθέρια έλαια, για χρήσεις στα τρόφιμα, τη φαρμακευτική και την κοσμετολογία. Συνεπεία του κενού που υπήρχε, κάποια υποείδη ρίγανης των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου έσπευσε να τα κατοχυρώσει η Τουρκία αξιοποιώντας λίγες καλλιέργειες στα παράλιά της, ενώ αντίστοιχα έχουν κινηθεί οι Ισραηλινοί για είδος θρούμπης, οι Ισπανοί για το θυμάρι, οι Βούλγαροι για το τσάι του Ολύμπου κ.ο.κ. 

Εθνικός κατάλογος

Για την κάλυψη αυτού του κενού υπογράφηκε τον Αύγουστο του 2014 η Υπουργική Απόφαση για τον Τεχνικό Κανονισμό Αποδοχής Ποικιλιών Αρωματικών και Φαρμακευτικών Φυτών. Με τη δημοσίευση της απόφασης, η χώρα αποκτά για πρώτη φορά τη δυνατότητα να δημιουργήσει τον Εθνικό Κατάλογο Αρωματικών και Φαρμακευτικών Φυτών και να εγγράψει σε αυτόν βελτιωμένες ελληνικές και ξένες ποικιλίες, με πρώτα στον κατάλογο τον άνηθο, τον βασιλικό, το χαμομήλι, το θυμάρι και τη ρίγανη, ενώ θα ακολουθήσουν σταδιακά και τα υπόλοιπα είδη.

Η απουσία ενός Εθνικού Καταλόγου, που να πιστοποιεί την προέλευση του πολλαπλασιαστικού υλικού στα αρωματικά φυτά, αποτελούσε τροχοπέδη στις προοπτικές ανάπτυξης του κλάδου στη χώρα μας. Το έλλειμμα αυτό είχε επισημανθεί από τους επιστήμονες του χώρου, αγρότες και επιχειρηματίες, οι οποίοι αναγκάζονταν, λόγω της έλλειψης θεσμικού πλαισίου πιστοποίησης και εμπορίας πολλαπλασιαστικού υλικού αρωματικών, αρτυματικών και φαρμακευτικών φυτών, να προσφεύγουν σε εισαγωγές ελληνικών ποικιλιών από άλλες χώρες -διαδικασία που αύξανε το κόστος- ή να χρησιμοποιούν ελληνικά φυτά που λόγω της μη πιστοποίησης, κατέληγαν σε χαμηλές τιμές πώλησης, ενέργειες που οδηγούσαν τελικά σε μη ανταγωνιστικά ελληνικά προϊόντα.

Με την ενέργεια αυτή, αξιοποιείται η στροφή που συντελείται στην ΕΕ προς την αξιοποίηση των φυσικών προϊόντων και δημιουργούνται προνομιακές συνθήκες για την καλλιέργεια των αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών.
Η καλλιέργεια των ΑΦΦ καθώς και οι δράσεις μεταποίησης, εμπορίας και προώθησης εξαγωγών ενισχύονται από τη νέα ΚΑΠ. Στο πλαίσιο αυτό, η θεσμοθέτηση του Τεχνικού Κανονισμού και η δημιουργία του Εθνικού Καταλόγου, που θα πιστοποιεί την προέλευση, πιστεύεται ότι θα δώσει υπεραξία στα προϊόντα και θα ανοίξει το δρόμο τόσο για νέες θέσεις εργασίας όσο και για νέες αγορές, θα δώσει ώθηση σε έναν δυναμικό κλάδο της ελληνικής γεωργίας, αυτό των αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών και θα διασφαλίσει εισόδημα και θέσεις εργασίας στην ελληνική ύπαιθρο. 

Ε.Α.Φ.Φ.Ε.

Ένα ακόμη σημαντικό θετικό βήμα για την εξέλιξη του κλάδου των ΑΦΦ μπορεί να θεωρηθεί και η ίδρυση της Ένωσης Αρωματικών Φαρμακευτικών Φυτών Ελλάδος (Ε.Α.Φ.Φ.Ε). Η ίδρυση της υπογράφηκε στις 10 Ιουλίου 2013 με τη μορφή Αστικής Μη Κερδοσκοπικής Εταιρίας και έδρα τη Θεσσαλονίκη. Τα ιδρυτικά μέλη της Ένωσης είναι παραγωγοί, μεταποιητές που φτιάχνουν δικά τους προϊόντα και επιστήμονες σαν επίτιμα μέλη.

Ο κύριος σκοπός της Ένωσης είναι να συσπειρώσει όλους όσους ασχολούνται με τον κλάδο ώστε να αντιμετωπιστούν από κοινού συλλογικά τα προβλήματα και συγκεκριμένα είναι:

• Η προώθηση της παραγωγής και εμπορίας των ελληνικών αρωματικών φαρμακευτικών φυτών και συναφών προϊόντων στην Ελλάδα και το εξωτερικό
• Η συμβολή στη χάραξη εθνικής πολιτικής για τα αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά
• Η ενίσχυση του πνεύματος συνεργασίας αλληλεγγύης και ενότητας της Ένωσης σε όλη την Ελλάδα, με τη μεταφορά τεχνογνωσίας και ανταλλαγής εμπειριών και πρακτικών μεταξύ των μελών
• Η προώθηση του αρωματουρισμού την Ελλάδα
• Η δημιουργία επώνυμων – πιστοποιημένων προϊόντων, όπως ΠΟΠ, ΠΓΕ κ.λ.π.
• Η σύνδεση, συνεργία και συνεργασία με επιστημονικά – ερευνητικά κέντρα και επαγγελματικές και άλλες οργανώσεις
• Η ανάδειξη και αξιοποίηση της ελληνικής αρωματικής χλωρίδας σε εθνικό και διεθνές επίπεδο
• Η προώθηση της ιδέας και η ενεργή συμμετοχή για την προστασία των αυτοφυών Αρωματικών και Φαρμακευτικών Φυτών από την ανεξέλεγκτη και παράνομη συλλογή και χρησιμοποίηση του αυτοφυούς γενετικού υλικού σε ξένες χώρες

– Η Ένωση κάτω από την ίδια στέγη όλων των παραγωγικών τάξεων που ασχολούνται με την καλλιέργεια, επεξεργασία και εμπορία Αρωματικών και Φαρμακευτικών Φυτών.
– Η προώθηση της έρευνας, παραγωγής, διάθεσης και χρήσης τους, καθώς και των συναφών προϊόντων των Ελληνικών αρωματικών, φαρμακευτικών φυτών
 -Η διάδοση της τεχνογνωσίας και η συμβολή στην χάραξη εθνικής πολιτικής σχετικά με το αντικείμενο
– Η δημιουργία συνθηκών ανάπτυξης του αντικειμένου με γνώμονα την αειφόρο ανάπτυξη και την ανάπτυξη της υπαίθρου

Η Ένωση ΑΦΦΑΕ πραγματοποίησε και πραγματοποιεί πληθώρα εκδηλώσεων και παρουσιάσεων σε όλη την Ελλάδα, με σκοπό τη συσπείρωση όλων όσων ασχολούνται με τον κλάδο και την έγγραφή νέων μελών. 

Τα ΑΦΦ αποτελούν εναλλακτικές καλλιέργειες που μπορεί και αξίζει να επεκταθούν

Μετά τα όσα αναφέραμε εύκολα θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε την καλλιέργεια των ΑΦΦ σαν μια αξιόπιστη εναλλακτική πρόταση με καθαρά ελληνικό χρώμα. Καλύτεροι γνώστες του χώρου μάλιστα την χαρακτηρίζουν σαν δυναµική καλλιέργεια για τη χώρα, γιατί αποτελεί ιδανική λύση για την αξιοποίηση μειονεκτικών, ορεινών ή ημιορεινών εκτάσεων, που μπορεί να συμβάλλει στην αναδιάρθρωση των καλλιεργειών, στην αύξηση του εισοδήματος των παραγωγών και στην ανάπτυξη επιχειρηματικών δραστηριοτήτων στις περιοχές αυτές µε αποτέλεσµα την συγκράτηση του πληθυσμού στην ύπαιθρο.

Να λάβουμε υπόψη μας ότι η ζήτηση τους τα τελευταία χρόνια σημειώνει ανοδική πορεία. Είτε πρόκειται για απλή παραγωγή και αποξήρανση, με τον παραδοσιακό τρόπο, είτε για βιομηχανική, για παραγωγή καλλυντικών, η ζήτηση τους είναι δεδομένη.
Όμως οι παραγωγοί καλό είναι πριν ξεκινήσουν την καλλιέργεια Αρωματικών και Φαρμακευτικών φυτών, να έχουν εξασφαλίσει τη διάθεση της παραγωγής τους σε αξιόπιστο φορέα του οργανωμένου εμπορίου ή σε μονάδες επεξεργασίας, με υπογραφή συμβολαίου.

Να τονίσουμε για μια ακόμη φορά ότι είναι πολύ σημαντικό στις συνεργασίες μας να είμαστε ειλικρινείς και συνεπείς, να παράγουμε πρώτη ύλη και να διατηρούμε την άριστη ποιότητα του προϊόντος μας, ώστε να μπορούμε να πετυχαίνουμε καλές τιμές και ταυτόχρονα να βάζουμε όχι μόνο τα θεμέλια μιας υγιούς συνεργασίας αλλά και να διευρύνουμε τους ορίζοντες.

Από τους ειδικούς του χώρου επίσης επισημαίνεται με έμφαση η αναγκαιότητα χρήσης πιστοποιημένου πολλαπλασιαστικού υλικού που θα μας εξασφαλίσει την άριστη ποιότητα του προϊόντος. Λόγω της έντασης του ανταγωνισμού είναι αναγκαίο να στηριχθούμε στο ιδιαίτερο και διαφορετικό προκειμένου να κερδίσουμε μερίδιο στην αγορά. Αυτό μπορεί να γίνει με την πιστοποίηση του προϊόντος μας ως ΠΟΠ ή ΠΓΕ, που είναι όμως μια χρονοβόρα διαδικασία ή με την πιστοποίηση του τρόπου παραγωγής ως προϊόν βιολογικής γεωργίας ή ολοκληρωμένης διαχείρισης.

Πάντως η βιολογική γεωργία ταιριάζει πολύ καλύτερα με τη φιλοσοφία της καλλιέργειας και της χρήσης αυτών των φυτών, δεδομένου ότι έχουν μικρές σχετικά απαιτήσεις σε θρεπτικά συστατικά και νερό καθώς και αντοχές σε εχθρούς και ασθένειες.

Τα αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά αποτελούν εναλλακτικές καλλιέργειες που μπορεί και αξίζει να επεκταθούν. Η εξάπλωση της καλλιέργειας των Αρωματικών και Φαρμακευτικών Φυτών, ως εναλλακτικών καλλιεργειών, θα συνέβαλε στην επίλυση πολλών προβλημάτων του αγροτικού πληθυσμού και της περιφέρειας, διότι εκτός των άλλων, θα έδινε λύση και στην επιδιωκόμενη, χρόνια τώρα, αναδιάρθρωση των καλλιεργειών.

Τα ΑΦΦ μπορούν να πάρουν τη θέση του καπνού ή άλλων καλλιεργειών ή να καλλιεργηθούν και σε χωράφια που τα τελευταία χρόνια μένουν ακαλλιέργητα, καθόσον με αυτά μπορούν να αξιοποιηθούν όλες οι κατηγορίες εδαφών που υπάρχουν στη χώρα μας, ξηρικά και ποτιστικά, εύφορα και άγονα, πεδινά, λοφώδη και ημιορεινά και μάλιστα χωρίς γεωγραφικές οριοθετήσεις.

Μπορεί να υπάρχουν προβλήματα στην καλλιέργεια, διάθεση και προώθηση των αρωματικών φυτών αλλά μπορούμε να τα λύσουμε και να βοηθήσουμε έτσι στην ανάπτυξη του κλάδου. Ήδη αναφερθήκαμε σε δυο σημαντικές ενέργειες τη δημιουργία του εθνικού καταλόγου και την ίδρυση της Ένωσης ΑΦΦΕ. Την όλη προσπάθεια συνδράμουν ενεργά εκπαιδευτικά ιδρύματα (Πανεπιστήμια, ΤΕΙ), ερευνητικά ιδρύματα ΕΛΓΟ Δήμητρα αλλά και η Πολιτεία και Ιδιωτικοί φορείς (εταιρείες σποροπαραγωγής, λιπασμάτων, μηχανημάτων, φυτοφαρμάκων, πιστοποίησης αγροτικών προϊόντων). 

Οι λόγοι μη ανάπτυξης, μέχρι σήμερα, του κλάδου στην Ελλάδα

Την μέχρι τώρα μη ανάπτυξη του κλάδου των ΑΦΦ στη χώρα μας θα μπορούσαμε να την εντοπίσουμε κυρίως στους παρακάτω λόγους:

• Στη μη καλή γνώση του τρόπου καλλιέργειας λόγω μη ύπαρξης «παράδοσης» της καλλιέργειας των φυτών αυτής της κατηγορίας, η οποία υπάρχει στις προς βορρά γειτονικές μας χώρες, καθώς και έλλειψη ειδικών επιστημόνων που θα βοηθήσουν σε αυτό -πχ η Γεωπονική Σχολή του ΑΠΘ άρχισε τη διδασκαλία του μαθήματος μόλις το φθινόπωρο του 2003.

• Η σχεδόν απουσία έρευνας στον πρωτογενή τομέα αυτού του κλάδου. Έτσι, ενώ υπάρχουν ελάχιστες επιστημονικές εργασίες για γενετική βελτίωση και τεχνικές καλλιέργειας των φυτών αυτών από έλληνες ερευνητές, υπάρχουν αρκετές για μελέτη φυσιολογίας και των αιθερίων ελαίων τους.

• Η μη ύπαρξη αξιόλογων μονάδων επεξεργασίας των φυτών αυτής της κατηγορίας. Πολλές από τις σημερινές μονάδες που υπάρχουν σήμερα εισάγουν αρκετές ποσότητες πρώτης ύλης από το εξωτερικό ως πιο φθηνή, όχι όμως πάντα και καλής ποιότητας.

• Θεωρούμε αναγκαίο τον εκσυγχρονισμό των γεωργικών εκμεταλλεύσεων και των καλλιεργητικών πρακτικών, που μπορεί να γίνει μέσα από την οργανωμένη, συστηματική επαγγελματική κατάρτιση, ενημέρωση και την παροχή συμβουλευτικών υπηρεσιών και τη συνεργασία με τα ερευνητικά ιδρύματα.

• Είναι αναγκαία η βελτίωση της προστιθέμενης αξίας της παραγωγής με τη μεταποίησης, τυποποίησης και τη δημιουργία ή εκσυγχρονισμός μικρών και μεγάλων μονάδων πρώτης μεταποίησης, τυποποίησης και μονάδων απόσταξης-εκχύλισης αρωματικών φυτών

• Είναι επιτακτική η ανάγκη να γίνουν επενδύσεις στην μεταποίηση ώστε να μπορούμε να παράγουμε μόνοι μας αιθέρια έλαια, εκχυλίσματα και άλλα λάδια

• Να προχωρήσουμε στην πιστοποίηση της παραγωγής, γιατί όπως έχουμε ξαναναφέρει στις αγορές σήμερα η πιστοποίηση δεν είναι απλά αναγκαία, είναι προαπαιτούμενο. Η πιστοποίηση δίνει υπεραξία στο προϊόν μας.

Στο προσκήνιο λοιπόν η προώθηση της βιολογικής γεωργίας, της ολοκληρωμένης καλλιέργειας αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών, τα συστήματα διαχείρισης ποιότητας καθώς και η καταχώρηση νέων προϊόντων ως Προϊόντων Π.Ο.Π ή προϊόντων Π.Γ.Ε. Όσο και αν αυτό είναι χρονοβόρο μπορεί να δώσει στο προϊόν σημαντικό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα. 

Σημαντικά μπορούν να βοηθήσουν στην ανάδειξη και προώθηση των ΑΦΦ

Η προώθηση της συµβολαιακής γεωργίας μεταξύ παραγωγών και μεταποιητών και η δημιουργία σύγχρονων, υγειών και δυναμικών φορέων συγκέντρωσης και διαχείρισης της παραγωγής. Με τη σωστή αξιοποίηση των κοινοτικών πόρων της νέας ΚΑΠ και όχι απλώς την απορρόφησή τους μπορούμε να αποδείξουμε ότι δεν είμαστε απλά ο μπαξές της Ευρώπης, η κιβωτός της βιοποικιλότητας, αλλά μια μετρήσιμη δύναμη στον τομέα των αρωματικών και φαρμακευτικών ειδών».

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.