Οι Εμφυλιοι Πολεμοι στην Ελληνικη Επανασταση
1821-2021: Σελίδες από την ιστορία της Εθνικής Παλιγγενεσίας
Πολλοί είναι εκείνοι που πρεσβεύουν την άποψη ότι οι εμφύλιες διενέξεις του λαού μας είναι και η κατάρα του. Πρόκειται για ένα «ταλέντο» το οποίο μας διακρίνει ως λαό από την αρχαιότητα ακόμη. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι άλλοι λαοί είναι απαλλαγμένοι από αυτήν την «κατάρα», απεναντίας μάλιστα. Ιδιαίτερα σκληροί υπήρξαν οι Εμφύλιοι Πόλεμοι κατά τον 20ό αιώνα της Φινλανδίας και της Ισπανίας.
Σε ό,τι αφορά την Ελλάδα τώρα, Εμφύλιοι Πόλεμοι υπήρχαν μεταξύ των Ελλήνων τόσο στα κλασικά και τα ελληνιστικά χρόνια όσο και στα βυζαντινά, αλλά και κατά τη διάρκεια της σύγχρονης Ιστορίας μας. Τα πιο γνωστά παραδείγματα είναι βεβαίως ο Ελληνικός Εμφύλιος του 1943-49, αλλά και οι δύο Εμφύλιοι Πόλεμοι κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης. Σε αυτούς τους δύο τελευταίους θα έπρεπε να προσθέσουμε ίσως και τον Εμφύλιο Πόλεμο που ακολούθησε τη δολοφονία του πρώτου Κυβερνήτη του ελληνικού κράτους, Ιωάννη Καποδίστρια, αλλά και τη μετέπειτα διαμάχη αυτοχθόνων-ετεροχθόνων, καθώς και την κατοπινή διαίρεση του λαού μας σε βενιζελικούς και αντιβενιζελικούς κατά τη διάρκεια του Εθνικού Διχασμού.
Ωστόσο, οι εμφύλιες διενέξεις που σημειώθηκαν κατά τη διάρκεια της Επανάστασης ήταν εκείνες οι οποίες ενείχαν και τους περισσότερους κινδύνους για το Έθνος, αφού έθεσαν την Ελληνική Επανάσταση και όλα όσα είχαν κερδηθεί με τόσο κόπο και αίμα κατά τα προηγούμενα χρόνια σε θανάσιμο κίνδυνο. Το αποτέλεσμα αναμφίβολα θα ήταν, αν δεν είχαν επενέβη οι Μεγάλες Δυνάμεις, να καταρρεύσει εξολοκλήρου η Επανάσταση. Τέτοια ήταν η ένταση των εμφύλιων παθών στη χώρα μας.
Ήταν άραγε δυνατόν να είχαν αποφευχθεί οι εμφύλιες διαμάχες; Εκ των υστέρων καταλαβαίνουμε πως κάτι τέτοιο θα ήταν αδύνατο, αφού η συγκρότηση ενός έθνους-κράτους από την αρχή απαραιτήτως θα έφερνε αντιμέτωπες μεταξύ τους τις παλιές και τις νέες δυνάμεις που έριζαν για την εξουσία. Από τη μια ήταν όλοι εκείνοι οι οποίοι κατείχαν κάποια μορφή εξουσίας καθ’ όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, όπως η Εκκλησία, οι Φαναριώτες, οι αρματολοί, οι καραβοκύρηδες των νησιών και οι κοτζαμπάσηδες και από την άλλη ήταν όλες εκείνες οι νέες δυνάμεις που αναδύθηκαν από την αφάνεια με την έναρξη του Αγώνα και διεκδίκησαν, αναπόφευκτα, μερίδιο στην εξουσία. Αυτοί ήταν οι οπλαρχηγοί της Επανάστασης και οι Φιλικοί. Ήταν αναμενόμενο επομένως η Ελληνική Επανάσταση να διαρρήξει τις κατεστημένες δομές της ελληνικής κοινωνίας και να απελευθερώσει νέες δυνάμεις.
Οι ιστορικοί διακρίνουν συνήθως δύο Εμφύλιους Πολέμους κατά τη διάρκεια του Αγώνα της Παλιγγενεσίας. Ο πρώτος ξεκίνησε ήδη από τον Ιούνιο του 1821 με την κάθοδο του Δημητρίου Υψηλάντη στην Πελοπόννησο. Ο αδελφός τού, ομολογουμένως, πολύ περισσότερο αναγνωρισμένου Αλέξανδρου Υψηλάντη, ο οποίος είχε ξεκινήσει την Επανάσταση στη Μολδοβλαχία, είχε αναλάβει να αντιπροσωπεύσει τον Αλέξανδρο στην Πελοπόννησο ως πληρεξούσιος του Γενικού Επιτρόπου Αρχής. Έφερε μάλιστα και κάποια χρήματα από την προσωπική του περιουσία κατά την κάθοδό του στον ελλαδικό χώρο. Ενώ όμως ο Κολοκοτρώνης και οι υπόλοιποι οπλαρχηγοί τον υποδέχτηκαν ασμένως στον Μοριά, δεν συνέβη το ίδιο και με τους προκρίτους και τους Φαναριώτες. Ιδιαίτερα ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος και ο Θεόδωρος Νέγρης ήταν εξαρχής σφόδρα αντιτιθέμενοι εναντίον του, αφού φοβούνταν πως ο Υψηλάντης θα τους άρπαζε την εξουσία μέσα από τα χέρια τους.
Οι έριδες κορυφώθηκαν το φθινόπωρο του 1823 μετά τη σύγκληση και των δύο Εθνοσυνελεύσεων, στις οποίες παραγκωνίστηκαν οι στρατιωτικοί και θριάμβευσαν οι προεστοί και οι Φαναριώτες, οι οποίοι πήραν και τη μερίδα του λέοντος στην άσκηση της εξουσίας, παραμερίζοντας τους οπλαρχηγούς της Επανάστασης και τους Φιλικούς, δηλαδή κυρίως τον Κολοκοτρώνη και τον Υψηλάντη. Ο Ιωάννης Κωλέττης αντίθετα, μαζί με τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο, συγκαταλέγονται στους μεγάλους νικητές του πρώτου αυτού Εμφυλίου.
Τα χρήματα από το πρώτο δάνειο το οποίο συνήφθη με την κυβέρνηση της Μ. Βρετανίας στις αρχές του 1824 και η αξιοποίησή τους προκάλεσαν περαιτέρω διαίρεση μεταξύ των πολιτικών και των οπλαρχηγών και δημιούργησαν νέες αντιπαλότητες, αφού εν τέλει ελάχιστα χρήματα έφτασαν στην επαναστατημένη Ελλάδα.
Τον έλεγχο της Κυβέρνησης τον είχαν τώρα ο Υδραίος Γεώργιος Κουντουριώτης και ο Ιωάννης Κωλέττης που ήταν με το μέρος των Ρουμελιωτών. Έτσι οι Μωραΐτες, με αρχηγό τον Κολοκοτρώνη, παραμερίστηκαν και ο διχασμός βάθυνε ακόμη περισσότερο μετά τη δολοφονία, από χέρι ελληνικό, του γιου του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, Πάνου.
«Ήταν άραγε δυνατόν να είχαν αποφευχθεί οι εμφύλιες διαμάχες; Εκ των υστέρων καταλαβαίνουμε πως κάτι τέτοιο θα ήταν αδύνατο, αφού η συγκρότηση ενός έθνους-κράτους από την αρχή απαραιτήτως θα έφερνε αντιμέτωπες μεταξύ τους τις παλιές και τις νέες δυνάμεις που έριζαν για την εξουσία. Από τη μια ήταν όλοι εκείνοι οι οποίοι κατείχαν κάποια μορφή εξουσίας καθ’ όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, όπως η Εκκλησία, οι Φαναριώτες, οι αρματολοί, οι καραβοκύρηδες των νησιών και οι κοτζαμπάσηδες και από την άλλη ήταν όλες εκείνες οι νέες δυνάμεις που αναδύθηκαν από την αφάνεια με την έναρξη του Αγώνα και διεκδίκησαν, αναπόφευκτα, μερίδιο στην εξουσία»
Ακολουθεί η επονείδιστη εισβολή των Ρουμελιωτών στην Πελοπόννησο με ένα σώμα 2.000 περίπου ενόπλων στρατιωτών και αρχηγούς τους Γκούρα και Καρατάσο. Δυστυχώς, μεγάλα ποσά του αγγλικού δανείου είχαν μοιραστεί στους Ρουμελιώτες προκειμένου να τους πείσουν να εκστρατεύσουν εναντίον των Μωραϊτών. Οι αγριότητες τις οποίες, ακολουθώντας τις διαταγές του Κωλέττη, διέπραξαν οι Στερεοελλαδίτες εις βάρος των Μωραϊτών οπλαρχηγών, αλλά και των αμάχων ήταν, πανθομολογουμένως, πάμπολλες και η νίκη των πρώτων συντριπτική. Ακολούθησαν πολλές συλλήψεις Πελοποννησίων, μεταξύ των οποίων και του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη.
Μόνο μετά την εισβολή του Αιγύπτιου Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο, του συμμάχου των Οθωμανών, και ενώ η Επανάσταση κατέρρεε ολοταχώς, αποφάσισε η Κυβέρνηση να απελευθερώσει τον Κολοκοτρώνη προκειμένου να προσπαθήσει να περισώσει όλα όσα είχαν χαθεί. Τότε ακριβώς ήταν που ο ξένος δάκτυλος επενέβη για να μας δικαιώσει και να μας χαρίσει τελικά την πολυπόθητη ελευθερία, μετά από τις τόσες θυσίες στις οποίες είχε προβεί ο ελληνικός λαός.
Όπως θα αποδεικνυόταν όμως περίτρανα, δυστυχώς, στη συνέχεια οι βαθιές πληγές των Εμφυλίων Πολέμων δεν είχαν κλείσει, αλλά είχαν επουλωθεί μονάχα εντελώς επιφανειακά. Οι αντιπαλότητες υπέβοσκαν ακόμη κάτω από τη φαινομενική συναίνεση σχετικά με τη δημιουργία του νεοελληνικού κράτους. Επρόκειτο για πάθη τα οποία θα έκαναν και πάλι την εμφάνισή τους με την άφιξη του πρώτου Έλληνα Κυβερνήτη, του Ιωάννη Καποδίστρια.
*Η Λεύκη Σαραντινού είναι φιλόλογος, ιστορικός και συγγραφέας. Τελευταίο της βιβλίο η ιστορική μελέτη «Μύθοι που έγιναν ιστορία», εκδόσεις Ενάλιος, Αθήνα 2020.
Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.
