«Η Ερευνητρια» του Μισελ Φαις απο την Κομοτηνη για τον Καφκα της Πραγας

Πέρασαν σχεδόν τρία χρόνια από την προηγούμενη επίσκεψη του γεννηθέντα εν Κομοτηνή συγγραφέα Μισέλ Φάις για την παρουσίαση από μια ομάδα ομοτεχνών και συμπολιτών του της δεύτερης νουβέλας του με τίτλο “Lady Cortisol”2 και δύο σχεδόν χρόνια από την έκδοση τού «Όπως ποτέ ‒ Κωμωδία της κούρασης»,  που εξεδόθη τον Φεβρουάριο του 2019 από τις εκδόσεις Πατάκη, τον εκδοτικό οίκο με τον οποίο συνεργάζεται, διευθύνοντας από κοινού με τον Βαγγέλη Χατζηβασιλείου τα  Εργαστήρια Δημιουργικής Γραφής, Σχόλη και e-Σχόλη.

Τον Νοέμβρη του 2020 κυκλοφόρησε όμως από τις εκδόσεις Πατάκη το νέο του μυθιστόρημα με τίτλο «Η ερευνήτρια», που πρωταγωνιστεί στα νέα και στους σχολιασμούς περί των βιβλίων στα έντυπα και ηλεκτρονικά μέσα.

Ο Μισέλ Φάις είναι πάντοτε βέβαια παρών για όσους αναγνωστικά τον αναζητούν κάθε εβδομάδα μέσα από το ένθετο της Εφημερίδας των Συντακτών «Ανοιχτό βιβλίο» που επιμελείται και φέρει τη προσωπική του σφραγίδα, εγκαινιάζοντας κατά περίοδο και νέες ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες στήλες  όπως η τρέχουσα  με τίτλο «Στο ντιβάνι του αναγνώστη».

Με την αφορμή όμως της έκδοσης της «Ερευνήτριας», θεωρήσαμε καλό να επανασυνδεθούμε δια των λέξεων με τον συγγραφέα στον οποίο η Κομοτηνή χρωστά το λογοτεχνικό αποτύπωμά της μέσω των βιβλίων του, μεταξύ των οποίων το μυθιστόρημα  «Η αυτοβιογραφία ενός βιβλίου»(1994 και αναθεωρημένη επανέκδοση 20053), η νουβέλα “Αegypius monachus” (2001 και αναθεωρημένη επανέκδοση 20134 ) , η συλλογή διηγημάτων  «Από το ίδιο ποτήρι και άλλες ιστορίες»(1999 και αναθεωρημένη επανέκδοση 20115), το μυθιστόρημά του «Κτερίσματα»(2012), τα οποία, συν τοις άλλοις, μεταφράστηκαν και σε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες6. 

«Ο Φάις συναντά [στον γενέθλιο τόπο του] τον χαμένο παράδεισο και τη μειονοτική εμπειρία του Kafka στην Πράγα»

Aς δούμε όμως πρώτα πώς θυμάται σήμερα την Κομοτηνή7 ο συγγραφέας, για τη σχέση του οποίου μαζί της, ο Bart Soethaert,  εξαιρετικός νεοελληνιστής και συστηματικός μελετητής του έργου του Μισέλ Φάις, σε ομιλία του στην Κομοτηνή , επιλέγοντας είχε αναφέρει:

«…Η Κομοτηνή δεν είναι απλά ο γενέθλιος χώρος του συγγραφέα. Είναι τόπος βιο-γραφίας και συνάμα χώρος μνήμης. Επικοινωνεί σαν συναίσθημα τόσο με την Πετρούπολη του Nabokov όσο και με την Combray του Proust. Παράλληλα όμως ο Φάις συναντά σ’ αυτόν τον χαμένο παράδεισο και τη μειονοτική εμπειρία του Kafka στην Πράγα. Ο Φάις γράφει –το έχει δηλώσει πολλές φορές–  στο μέτρο των προσωπικών του αδυναμιών, ανθρωπίνων και λογοτεχνικών. Αυτός ο υπεράριθμος της αυτοβιογραφίας , της μνήμης και της ιστορίας τροφοδοτεί το βλέμμα και το συγγραφικό ύφος μιας μειονοτικής λογοτεχνίας, που κατανοεί ότι  “όσο περισσότερο γίνεσαι ο εαυτός σου, τόσο περισσότερο ανοίγεσαι στον κόσμο”».

Ο ίδιος σήμερα σε συνέντευξή του, με τίτλο «Αυτοπαρατηρώντας τον Κάφκα ‒ Η “Ερευνήτρια” είναι το πιο ώριμο έργο του συγγραφέα, ταυτόχρονα όμως είναι το πιο εξομολογητικό και πιο προσωπικό», στη συγγραφέα και δημοσιογράφο Δήμητρα Γκρους, με αφορμή την έκδοση της «Ερευνήτριας», η οποία αφιερώνεται στους γονείς του —«Στον πατέρα μου Αλβέρτο και στη μητέρα μου Αθηνά – στη μνήμη τους»— αναδιηγείται τη σχέση του με την Κομοτηνή ως εξής:

«Γεννήθηκα κι έζησα στην Κομοτηνή έως τα έντεκά μου. Μπαμπάς Εβραίος από τη Δράμα, μαμά από την Πάτρα που έγινε Εβραία για να παντρευτούν (τότε δεν υπήρχε πολιτικός γάμος).  Μεγάλωσα σ’ ένα ανεξίθρησκο σπίτι με πολλές εντάσεις. Αμφότεροι γιατροί και  αριστεροί. Οι γονείς μου ήταν η νύχτα με την ημέρα ως χαρακτήρες. Δεν νομίζω πως κανένας τους μετακινήθηκε από την ψυχοστασία του μέχρι που χώρισαν, με το που μετακομίσαμε από την Κομοτηνή στην Αθήνα με την αδελφή μου και τη μητέρα μου. Μέχρι που πέθαναν επιβεβαίωναν πόσο συμφωνούν ότι διαφωνούν: ο υποχωρητικός Αλβέρτος και η ανυποχώρητη Αθηνά (Χάνα).

Μ’ έχουν απασχολήσει ιδιαίτερα ως ήρωες σε πολλά βιβλία μου ― μετωπικά και γυμνά ή πλάγια και μασκαρεμένα. Για πρώτη φορά τους αφιερώνω εξ αδιαιρέτου ένα βιβλίο. Ίσως γιατί με «βοήθησαν» από τα άγουρα χρόνια μου να καθρεφτιστώ στη γεωμετρία της αυτοενοχοποίησης και στη φάρσα του πόνου (άκρως καφκικά γνωρίσματα), ίσως γιατί οι γονείς μας είναι πάντα γονείς, ο πρώτος άντρας και η πρώτη γυναίκα που γνωρίζουμε όταν αντικρίζουμε το πρώτο φως ― ακόμη κι αν τους ανακαλούμε μέσα από σπασμένο καθρέφτη.

Σαν μονάδες ήταν πολύ ισχυρά πρόσωπα, σαν ζευγάρι μια ατόφια καφκική ιστορία. Από την πατρική φύτρα είχαμε έξι «συμμετοχές» στο Ολοκαύτωμα (φέρω το όνομα του αδελφού του πατέρα μου ο οποίος οικογενειακώς μαζί με τη γιαγιά μου προωθήθηκαν από τους Βούλγαρους στους Ναζί – αναπαύονται από τον Μάρτιο του 1943 στον βυθό του Δούναβη). Η σχέση μου με την εβραϊκή καταγωγή (εξ ημισείας εξάλλου) είναι αφενός πολιτισμική (πολλοί συγγραφείς και στοχαστές που με έλκουν είναι Εβραίοι) και αφετέρου συνδέεται με το αδιανόητο ιστορικό τραύμα της μνήμης8».

Η Ερευνήτρια –Σύνοψη

Ποια είναι όμως «Η Ερευνήτρια», η οποία έχει τη λαμπρά τύχη να κοσμείται ως έκδοση από δυο έξοχες φωτογραφίες — παρατίθενται ακολούθως— του συγγραφέα και αισθαντικού  φωτογράφου Μισέλ Φάις;

«Ηµερολόγια, όνειρα και επιστολές αναδεύονται στον βυθό της αποσπασµατικής και ηµιτελούς γραφής του Φραντς Κάφκα (1883-1924)· ηµερολόγια, όνειρα και επιστολές αποτελούν την πρώτη ύλη αυτού του φυγόκεντρου µυθιστορήµατος.

Όλη η αφήγηση ξετυλίγεται γύρω από την απροσδιόριστη φιγούρα µιας ερευνήτριας· σκοτεινή πνευµατίστρια, εµµονική αναγνώστρια του Τσεχοεβραίου, παθιασµένη ηρωίδα µιας ασχηµάτιστης ιστορίας του – µια γυναίκα που κόβει και ράβει σελίδες και µέρες του συγγραφέα του Πύργου προσπαθώντας να αφουγκραστεί, µέσα σ’ έναν κυκεώνα καφκολογίας, αυτό που διαφεύγει: την καφκική σιωπή.

Στοιχεία νουάρ, παρωδίας, δοκιµίου, θεάτρου και ποίησης συµφύρονται σ’ ένα περιστρεφόµενο αναλόγιο (µορφική σκαλωσιά του βιβλίου), συνθέτοντας µια ρευστή πρόζα που µεταµορφώνει, διαδοχικά, την αγωνία του κενού σε αγωνία της ανάγνωσης, σε αγωνία της πλοκής, σε αγωνία της ύπαρξης.

Τέσσερα χρόνια πριν συµπληρωθεί ένας αιώνας από τον θάνατο του σηµαντικότερου ίσως συγγραφέα του 20ού αιώνα, αναµφίβολα πάντως του επιδραστικότερου, η Ερευνήτρια ξαναπιάνει το νήµα της αυτοπροσωπογραφίας ενός άλλου· οικείο αφηγηµατικό κάτοπτρο στην άτυπη τετραλογία του συγγραφέα (“Το µέλι και η στάχτη του Θεού”, 2002, “Ελληνική αϋπνία”, 2004, “Το κίτρινο σκυλί”, 2009, “Πορφυρά γέλια”, 2010)»9.

Στο μαγικό και σύνθετο σύμπαν  της μυθιστορηματικής «Ερευνήτριας» θα μας οδηγήσει όμως με τον καλύτερο τρόπο η καταγόμενη από το Κλειστό της Άρτας συγγραφέας Γεωργία Τάτση (Διαβάστε ΕΔΩ).

1. Η φράση στον υπότιτλο είναι του συγγραφέα από συνέντευξή του στον Ηρακλή Παπαλέξη  με τίτλο: «Γράφω για να σώσω το κεφάλι μου», περιοδικό «Διαβάζω», τεύχος 411, Οκτώβριος 2000, 48.
2. Περισσότερα για την εκδήλωση αυτή που πραγματοποιήθηκε στις 3 Φεβρουαρίου 2017 στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Κομοτηνής,  βλ. «Ο Μισέλ Φάις συστήνει τη “Lady Cortisol” στην Κομοτηνή», Παρατηρητής της Θράκης, 20/1/2017.
3. Από τις εκδόσεις Πατάκη.
4. Από τις εκδόσεις Πατάκη
5. Από τις εκδόσεις Πατάκη
6. Για τις μεταφράσεις των έργων του συγγραφέα, περισσότερα στο βιογραφικό του σημείωμα στον διαδικτυακό τόπο των εκδόσεων Πατάκης (www.patakis.gr)
7. Η ομιλία διαβάστηκε στο πλαίσιο τιμητικής εκδήλωσης για τον Μισέλ Φάις που διοργανώθηκε στην Κομοτηνή στις 23 Μαϊου 2012 από το Γενικό Προξενείο της Ομοσπονδιακής Γερμανίας στην Θεσσαλονίκη και την εφημερίδα Παρατηρητής της Θράκης. Σήμερα απόκειται και μπορεί κάποιος να τη διαβάσει στον ιστότοπο www.academia.edu/1603886.
8. Πηγή: https://www.athensvoice.gr/culture/book/693887_misel-fais-aytoparatirontas-ton-kafka»
9. Προέρχεται από την παρουσίαση του βιβλίου στον διαδικτυακό τόπο των εκδόσεων Πατάκης.

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.