Ναγια Δαλακουρα* «Η Ελενη Ανδρεου παρακινει κι εμας ακουσια να επιστρεψουμε στα δικα μας μερη, εκεινα τα αγαπημενα στα οποια ανατρεχουμε οταν εχουμε αναγκη απο ανεμελια»

Ελένης Ανδρέου, «Των αγίων Παρασκευής και Παντελεήμονος», ΣΗΜΑ εκδοτική, 2010

«Επίκληση στις δυνατότητες της μνήμης που λουφάζει, γιατί αρνείται να ταραχτεί και να ταράξει ανασύροντας όλα τα αυθαίρετα, τους καταπατητές και τα καταπατημένα. Τελικά και η ίδια η αυθαιρετούσα εκδικείται… Μια βουτιά στα ρηχά· στα βαθιά ποιος αντέχει;». Με τον τρόπο αυτό μας εισάγει η συγγραφέας στον κόσμο των διηγημάτων της, τον κόσμο της μνημοσύνης. Σε έναν κόσμο, όπου οι θύμησες στενάζουν για να βγουν από το σεντούκι της λήθης. Όχι γιατί δυσφορούν, αλλά γιατί η μνήμη είναι εκείνη που δίνει ανάσα ζωής σε όσους αμελούν να την τιμήσουν.

Ο χρόνος των κειμένων είναι παρελθοντικός, η μεταπολεμική Ελλάδα. Η εποχή της φτώχιας και του συντηρητισμού. Εμείς οι Θρακιώτες, μέσα από τις σελίδες του βιβλίου της Ελένης Ανδρέου μπορούμε εύκολα να μεταφερθούμε στις ακτές της Ξάνθης, κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, όταν ο κόσμος εγκαταλείπει την πόλη και αναζητά τη δροσιά των θρακικών παραλίων «είναι καλοκαίρι λοιπόν κι επιστρέφω. Διάλεξα να επιστρέψω καλοκαίρι, για την καταλυτική δύναμη της θάλασσας που σου επιβάλλεται με την ομορφιά της και σε πλανεύει και σε κάνει να λησμονείς», γράφει η συγγραφέας και δεν αφήνει αμφιβολία ότι η θάλασσα είναι σημείο αναφοράς της. Σε ένα πανηγύρι λοιπόν που γίνεται κάθε Ιούλιο στο λιμανάκι των Αβδήρων, δίπλα στον Αρχαιολογικό του χώρο, αλλά και μέσα στο χωριό, τιμώντας τους δύο προστάτες Αγίους του και συγκεντρώνοντας πλήθος κόσμου από τη γύρω περιοχή, επικεντρώνονται τα περισσότερα από τα διηγήματα του βιβλίου.

Θαυματουργή η Αγία Παρασκευή, ιαματικός ο Άγιος Παντελεήμονας. Οι Άγιοι προστάτες εμφανείς στα διηγήματα, διαδρούν με αυτά και τα ενώνουν, προσδιορίζοντας με σαφήνεια τον χώρο, τον χρόνο, τις αισθήσεις και τις παραισθήσεις των ανθρώπων. Οι γιορτές τους σηματοδοτούν και συνδέονται με τις μνήμες και τις πράξεις των ανθρώπων. Ποιοι είναι οι άνθρωποι αυτοί; Λαϊκοί, έμποροι, αγρότες, νοικοκυρές, χαρτοπαίκτες, παραθεριστές και χωρικοί, προσκυνητές και γυρολόγοι, ζωντανοί μα και νεκροί. Μια ηθογραφία ενός τόπου πληθωρικού. Σεργιανούν στον τόπο αυτό ανέμελοι, μα είναι γεμάτοι έγνοιες. «Στους φτωχούς, βλέπετε, τα χρόνια περνούν αργά και δύσκολα», πιστεύει η συγγραφέας. Ο κύκλος της ζωής τους βασισμένος στον κύκλο του χρόνου, όπου το καλοκαίρι σηματοδοτεί τη ζωντάνια και ο χειμώνας την ερημιά. Μακριά ζεστά καλοκαίρια, σύντομοι λασπωμένοι χειμώνες. Μυρωδιές, γεύσεις, αχούρια αλλά και παστρικά αρχοντικά, ανεκπλήρωτοι έρωτες, συναντήσεις στα καφενεία του χωριού, καθημερινά τελετουργικά, προσευχές, θαύματα, παραδόσεις, προλήψεις, δεισιδαιμονίες, μόχθοι και φτώχια. Βαρέλια με παστές σαρδέλες, τυριά, ελιές, λικουρίνοι, ζαχαρωτά, καφέδες και ποτά. Χωματόδρομοι, βοϊδάμαξες, αντίσκηνα στην άμμο, αέρηδες, γαϊδούρια, μηχανάκια, μπουγάδες, κορίτσια και αγόρια, χήρες, κληρικοί, μάγκες, συνυπάρχουν όλα σε ένα παιχνίδι με τον τόπο –το ΤΟΠΙΟ– ο οποίος αφυπνίζει έναν άλλο τόπο, τον εσωτερικό, εκείνον του εαυτού μας.

Αναμετρήσεις με το παρελθόν που πονάει μα γλυκαίνει κιόλας «εκεί, εκεί θα πάω! Στα πιο αγαπημένα μέρη των παιδικών μου χρόνων. Θα είναι γλυκά και όμορφα από εκεί να ξεκινήσει η επιστροφή μου», γράφει η Ελένη Ανδρέου και παρακινεί κι εμάς ακούσια να επιστρέψουμε και στα δικά μας μέρη, εκείνα τα αγαπημένα στα οποία ανατρέχουμε όταν έχουμε ανάγκη από ανεμελιά. Καμιά φορά η μνήμη της Ελένης Ανδρέου πονάει, δεν αντέχεται, και άλλες φορές γίνεται νοσταλγική, εξιδανικεύεται. Θυμίζει ένα προσκύνημα στα παιδικά μας χρόνια. Είναι γιατί η παιδική ηλικία είναι πιο γλυκιά ή γιατί η εποχή της απλότητας έχει τελειώσει οριστικά; Όπως και να ’χει, η μνήμη της Ελένης μπορεί να διαμαρτύρεται, ωστόσο δίνει τη δυνατότητα του επαναπροσδιορισμού. Και αυτή η μνήμη είναι τόσο ατομική όσο και συλλογική.

Τα δεκατρία διηγήματα του βιβλίου «Των Αγίων Παρασκευής και Παντελεήμονος» είναι παραστατικά, εικονοπλαστικά, ανθρωποκεντρικά, διασκεδαστικά και σίγουρα θα μπορούσαν να είχαν γραφτεί για οποιοδήποτε επαρχία της Ελλάδας. Η συγγραφέας διακωμωδεί, αλλά παράλληλα συμπονεί τη μοιρολατρία και το δράμα των ανθρώπων της εποχής εκείνης, οι οποίοι εγκλωβισμένοι στον μικρόκοσμό τους δεν διστάζουν να μετατρέψουν γεγονότα σε μυστήρια.

Η αφήγηση των διηγημάτων είναι συναρπαστική. Γραμμένη σε μια γλώσσα καθαρή, γλαφυρή, σε παίρνει από το χέρι και σε βουτάει στον κόσμο των ηρώων της. Η επίγευσή τους; Γλυκιά. Σαν τη μνήμη. Ανεκπλήρωτος ή εκπληρωμένος ο νόστος τελικά; Ένα είναι το μόνο σίγουρο, ότι η μνήμη είναι καθαρτήρια.

Διαβάστε το αναλυτικό ρεπορτάζ της εκδήλωσης εδώ.

*Η Νάγια Δαλακούρα είναι Δρ. Αρχαιολόγος-Μουσειολόγος και συγγραφέας. Το κείμενο είναι η εισήγησή της στην εκδήλωση παρουσίασης των βιβλίων της Ελένης Ανδρέου, «Των αγίων Παρασκευής και Παντελεήμονος» (2010) & «Το ξένο βλέμμα» (2018), ΣΗΜΑ εκδοτική, στην Πολιτιστική Κίνηση ν. Ροδόπης, την Τετάρτη 4 Μαρτίου 2020.

google-news Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.