«Η Κιβωτος του Νο – Το μελλον ενος μεσαιωνα στην Γκρεκονια και την εσπερινη Ουνια» του Βαγγελη Χερουβειμ αγκυροβολησε στην Κομοτηνη

Το Σάββατο 18 Μαΐου, σε ένα άκρως καλοκαιρινό και ολάνθιστο  περιβάλλον στο καφέ Gecko ο Βαγγέλης Χερουβείμ, 4 χρόνια από την τελευταία επίσκεψή του, έκανε μία στάση με την «Κιβωτό» του στην Κομοτηνή –υπό τη διοργάνωση των εκδόσεων Τόπος, του Δημοκρίτειου Βιβλιοπωλείου και του «Παρατηρητή της Θράκης»– για να συναντήσει παλιούς και νέους γνώριμους και να παρουσιάσει το τελευταίο βιβλίο του «Η κιβωτός του Νο – Το μέλλον ενός μεσαίωνα στην Γκρεκονία και την εσπερινή Ουνία» (εκδόσεις Τόπος, 2018). Πρόκειται για ένα αλληγορικό αφήγηµα –υποτυπώδες φανταστικό– το οποίο εστιάζει στην Εσπερινή Κιβωτό του Νο και στη Χώρα των Γκρεκόνων, ανασκάπτοντας το µεσαιωνικό τους παρόν και µέλλον.

Συνταξιδιώτες του κ. Χερουβείμ υπήρξαν ο Θωμάς Σκουτέρης, Αναπληρωτής Καθηγητής στο Αμερικανικό Πανεπιστήμιο Καΐρου, ο οποίος εξέτασε από μία διακειμενική σκοπιά την «Κιβωτό», ο Σταμάτης Σακελλίων, δρ. Θεολογίας, δημοσιογράφος, ο οποίος ενεργοποίησε κυρίως τη δημοσιογραφική του ιδιότητα κάνοντας μία ευσύνοπτη ανασκόπηση από τις απαρχές της κρίσης μέχρι και τις μέρες μας, και τέλος η Γεωργία Ντεμίρη, Μεταπτυχιακή φοιτήτρια ΔΠΘ, που επικεντρώθηκε κυρίως στη λογοτεχνικότητα της γραφής του κ. Χερουβείμ. 

Θωμάς Σκουτέρης «Μόνο ένας σκιτσογράφος μπορεί να προσλάβει την πραγματικότητα και να την αποδώσει σε τόσες λίγες λέξεις,  τόσο μεστές και χαρακτηριστικές» 

«Η πρώτη λογοτεχνική αναφορά που θα ήθελα να κάνω με αφορμή το βιβλίο του Βαγγέλη είναι στον μεγάλο αργεντίνο συγγραφέα Χόρχε Λουίς Μπόρχες, ο οποίος σε μία από τις πολλές ιστορίες του που έχει τον τίτλο “Αναλυτική Γλώσσα του Τζον Ουίλκινς” περιγράφει με τον γνωστό αληθοφανή, αλλά βαθύτατα ειρωνικό τρόπο του μία υποτιθέμενη κινεζική εγκυκλοπαίδεια, η οποία κατατάσσει τα ζώα σε 14 «παράξενες» κατηγορίες. […] Διαβάζοντας κανείς την ταξινόμηση των ζώων του Μπόρχες, εγώ τουλάχιστον γέλασα –με την προσθήκη ακόμη και των βαλσαμωμένων ζώων– και εξακολουθώ να γελάω. Ο λόγος για τον οποίο γελάμε είναι γιατί η κατάταξή του διαλύει όλα τα κριτήρια που έχουμε για την ταξινόμηση των πραγμάτων. Η δεύτερη αναφορά που θα ήθελα να κάνω είναι στον Μισέλ Φουκώ και στις “Λέξεις και τα Πράγματα”. Εκεί ο ίδιος αναφέρει πως η γνώση παράγεται από την κατανόηση του τι συνδέει ή δημιουργεί τις κατηγορίες αλλά και τα κενά μεταξύ τους, αυτά που όταν αποκαλυφθούν βάζουμε τα γέλια. Λίγο από αμηχανία, λίγο από άγχος, και λίγο από σύγχυση, γιατί οι κατηγορίες τις οποίες έχουμε για να προσλαμβάνουμε τον κόσμο έχουν καταστραφεί.

Οι αφηγήσεις του Μπόρχες είναι εφικτές μόνο σε έναν άλλο χώρο, έναν χώρο ο οποίος δεν είναι ουτοπικός, όμορφα οργανωμένος τόπος, ούτε δυστοπικός, αντίθετος της ουτοπίας που δεν θέλουμε να βρεθούμε, ούτε ετεροτοπικός, διαφορετικά δομημένος χώρος ώστε να φωτίσει τον δικό μας. Η αφήγηση είναι δυνατή μόνο σε μία μυθική πατρίδα, σε έναν άλλο χώρο, ο οποίος είναι φτιαγμένος από μπερδεμένους δρόμους και μονοπάτια. Αυτή είναι η Εσπερινή Ουνία του Βαγγέλη Χερουβείμ. Είναι ο πάγκος εργασίας, ο πάγκος του χασάπη, το τραπέζι του χειρουργού, το τραπέζι του σκιτσογράφου, που με τον μπαλτά ή το πενάκι σπάζει τις κατηγορίες με τις οποίες έχουμε μάθει να προσλαμβάνουμε τον κόσμο και κάνοντας αυτό, γελάμε, αλλά γελάμε από αμηχανία, με μία αίσθηση δυσφορίας, ίσως και απόγνωσης καμιά φορά, και να μην απατάσθε, θα γελάσετε πάρα πολύ διαβάζοντας το βιβλίο του Βαγγέλη. Μόνο ένας σκιτσογράφος μπορεί να προσλάβει την πραγματικότητα και να την αποδώσει σε τόσες λίγες λέξεις, τόσο μεστές και χαρακτηριστικές.

Ωστόσο, από την άλλη μεριά θα δυσφορήσετε και λίγο, καθώς ο μπαλτάς του χασάπη και το πενάκι του σκιτσογράφου κόβουν και ένα κομματάκι δικό μας. Είναι το κομματάκι της συνενοχής μας για τη διαιώνιση όλων αυτών των αφηγήσεων που δημιουργούν την “Κιβωτό”. Η τρίτη αναφορά που θέλω να κάνω είναι από τον Ουμπέρτο Έκο και το “Όνομα του Ρόδου”, στο οποίο ένας τυφλός βιβλιοθηκάριος σκοτώνει διάφορους μοναχούς, γιατί αυτοί προσπαθούν να διαβάσουν τον χαμένο τόμο του Αριστοτέλη για την Κωμωδία, γιατί όπως λέει η Κωμωδία είναι πάρα πολύ επικίνδυνο πράγμα. Το γέλιο για λίγα λεπτά αποσπά την προσοχή από τον φόβο, αλλά ο νόμος επιβάλλεται από τον φόβο, το πραγματικό του όνομα είναι ο φόβος του Θεού. Αυτό το βιβλίο θα μπορούσε να χτυπήσει τον σπινθήρα του Διαβόλου μέσα μας, που θα έθετε φωτιά σ’ όλον τον κόσμο και από αυτό το βιβλίο θα μπορούσε μάλιστα να γεννηθεί ο νέος καταστροφικός στόχος.  Να καταστρέψουμε τον θάνατο καταστρέφοντας τον φόβο. Και τι θα γινόμασταν εμείς, αμαρτωλά πλάσματα, χωρίς φόβο; Ίσως το πιο προνοημένο, το πιο  αγαπητό των θεϊκών δώρων. Έτσι, λοιπόν, αυτό είναι η κωμωδία, η σάτιρα, το γέλιο, που στο βιβλίο του Βαγγέλη αποκτά αυτήν την τεράστια δύναμη». 

Σταμάτης Σακελλίων «Η “Κιβωτός” είναι ένα εργαλείο για να καταλάβουμε πέρα από κάθε επιτήδευση και σοβαροφάνεια τα γιατί και τα πώς της κρίσης που διέλυσε τη χώρα, τα “ανθρωπάκια”, τους λαούς της Ένωσης στη δομή της» 

«Είχα πει στην αρχή πως η “Κιβωτός” τα έχει όλα ως Κιβωτός που σέβεται τον εαυτό της, γιατί ο συγγραφέας της είχε τη μεγάλη παράδοση των πολιτικών γελοιογράφων της χώρας, οι οποίοι μαζεύουν σπυρί σπυρί την είδηση για να την κάνουν σκίτσο. Θυμάμαι τον Βαγγέλη, παλιά στον «Παρατηρητή», να κάθεται στο γραφείο του και να σκιτσάρει, και ήταν πολλές φορές που το σκίτσο θα ανέτρεπε τη γραμμή της εφημερίδας ή θα την πήγαινε παραπέρα σε πράγματα και εκδοχές της πραγματικότητας που ενδεχομένως να μην είχαν υποψιαστεί. Όπως ακριβώς μπορεί ένα πολιτικό σκίτσο, μία πολιτική γελοιογραφία να είναι πρώτο θέμα σε μία εφημερίδα και ταυτόχρονα η γνώμη και το ρεπορτάζ, γιατί ο πολιτικός γελοιογράφος είναι ταυτόχρονα και αναλυτής και πολιτικός ρεπόρτερ. Επομένως, η “Κιβωτός” μπορεί να είναι όλα όσα θέλουμε εμείς οι αναγνώστες της, δηλαδή ένα εργαλείο για να καταλάβουμε πέρα από κάθε επιτήδευση και σοβαροφάνεια τα γιατί και τα πώς της κρίσης που διέλυσε τη χώρα, τα “ανθρωπάκια”, τους λαούς της Ένωσης στη δομή της.

Επιπρόσθετα, μέσα στην κιβωτό υπάρχει και ένα σιωπηλό ερώτημα, πώς αφήσαμε να γίνει αυτό το κακό; Ως κοινωνία εννοώ, ως οι πολλοί και όχι ως οι λίγοι που κατείχαν πλούτο και εξουσία. Πώς εμείς, οι πολλοί, τελικά “εξαγοραστήκαμε” ηθικά, πολιτικά, και υπαρξιακά, πού ήταν η φάκα και πού το τυράκι; Ήμασταν η μεγάλη στρατιά των ανθρώπων που περπατούσαν μέσα στον βάλτο, για να δεχθούμε με ενοχή και συντριβή ψυχής την Παγκάλειο ρήση “Όλοι μαζί τα φάγαμε”, για να γίνει αυτή η ρήση ο λόγος ύπαρξης μιας κοινωνίας που έβγαινε μέσα από τη λαίλαπα του μεγάλου πατριωτικού πολέμου, του Εμφυλίου και της Χούντας των Συνταγματαρχών, συντετριμμένοι με μια λαχτάρα επιτέλους να ζήσει.

Κάπου εκεί συντελέστηκε το δράμα στον χώρο του αοράτου και η κρίση έσπασε την κοινωνική συμφωνία που είχαν κάνει τα δύο πρώην μεγάλα κόμματα που κυβέρνησαν τη χώρα, όχι ως θεσμοί συντεταγμένοι αλλά ως φεουδάρχες που αλληλοκατανοούνται στα κοινά συμφέροντα. Όλα αυτά θα τα δούμε μέσα στην “Κιβωτό” γι’ αυτό άλλωστε είναι και κιβωτός. Θα βρούμε επίσης τα επίδικα του σήμερα, το πώς δηλαδή το ενωσιακό φρούριο συγκροτήθηκε, πώς ονομάτισε εχθρούς που το ίδιο δημιούργησε, μετανάστες, πρόσφυγες και πώς αυτοί οι “εχθροί” ονοματίστηκαν, λοιδορήθηκαν και κρεμάστηκαν στις πλατείες της Ένωσης. Κάποιοι, και οι πολλοί έμειναν έξω από το φρούριο, ώστε να είναι το φόβητρο για τους κατοίκους της Ένωσης. Στην “Κιβωτό” περιγράφεται και η τεχνική να στρέφεις τον έναν δούλο απέναντι στον άλλον ώστε να εξουσιάζει πάντα μία συγκεκριμένη κάστα ανθρώπων, αλλά και το πώς με την κρίση τα κομμάτια ισχύος του παλιού ελληνικού παρεσχητικού συστήματος θα δηωθούν προκειμένου να ισχυροποιηθούν έτι περαιτέρω τα αλλότρια. Έτσι, εκεί που κάποτε υπήρχε ο ευτυχής μικρομεγαλομεσαίος ήρθε το εμπορικό κέντρο και η εταιρία, αλλά ο Βαγγέλης με την “Κιβωτό” του δεν αφήνει στο απυρόβλητο τα συστημικά μέσα και τη δικαιοσύνη. Δεν θα ήταν δυνατόν να γίνει αυτό το κακό, αν από τηλοψίας κάθε βράδυ στα δελτία των 8 δεν μαθαίναμε πόσο ένοχοι, αμαρτωλοί και άθλιοι ήμασταν και πως τώρα έπρεπε να ζήσουμε στην Κόλαση». 

Γεωργία Ντεμίρη «H κρίση είναι παγίδα ή βάθρο για τον σύγχρονο έλληνα καλλιτέχνη; Σίγουρα είναι κιβωτός, και αποκτά τη δυνατότητα υπέρβασης του εαυτού της με μια άλλου είδους κρίση, την κριτική» 

«“Η Εσπερινή Ουνία που είχε ξεκινήσει κάποτε ως Εσπερινή ολοκληρωμένη κιβωτός, είχε μετατραπεί σε κιβωτό του Νο. Ένα φρούριο της Άρνησης απέναντι σε ανθρώπους που ήθελε να παραμείνει στεγανό και απροσπέλαστο κατά τη διάρκεια κατακλυσμών που είχε προκαλέσει και το ίδιο! Φρούριο της Άρνησης ήθελαν να πιστεύουν πως είναι… Η κιβωτός του Νο δεν ήταν σωστική μαγική λέμβος. Ήταν ο εγκιβωτισμός των Αρνήσεων, το άδειο θωρακισμένο κουτί των φοβικών της κάθε κίνησης. Ένα βαρύ χρηματοκιβώτιο, όμως, τι μπορεί να χρησιμεύει σ’ έναν κατακλυσμό;”, αναρωτιέται ο αφηγητής της κιβωτού, συμπληρώνοντας τους δικούς μας αναγνωστικούς προβληματισμούς περί των σημάνσεων του τίτλου. Μάλιστα, το σκίτσο που ακολουθεί και επιλέγεται μετά το συγκεκριμένο απόσπασμα αποτυπώνει την κιβωτό με το σώμα ενός κροκόδειλου, όχι τυχαία πιστεύω, καθώς είναι γνωστή η τακτική με την οποία αυτός προσελκύει τα θύματά του και τα κροκοδείλια δάκρυα υπάρχουν.

Το δεύτερο βιβλίο του Χερουβείμ, το οποίο συνομιλεί με το “Περί Γκρεκόνων σκιάς –Ηγεμόνες, ησυχία και εξέγερση στον τροϊκό Μεσαίωνα” είναι ένα μεσαιωνικό πολιτικό παραμύθι, ένα αφήγημα σε αλληγορική μορφή που συγκλίνει με το βασικό κοινωνικοπολιτικό γεγονός των τελευταίων χρόνων στην Ελλάδα και στην Ευρώπη, την κρίση και την καθημερινή ζωή μέσα σ’ αυτή. Μορφολογικά, χωρίζεται σε δεκατρία κεφάλαια και η αφήγηση εκτείνεται στη διάρκεια τεσσάρων χρόνων, από το 1010 έως το 1014, διάστημα μέσα στο οποίο γίνεται λόγος για την κοινωνική παρακμή, την εισοδηματική ισοπέδωση, την ανεργία, την εξαθλίωση των τάξεων και την προσφυγική κρίση για τους κατοίκους της Γκρεκονίας. Από την άλλη μεριά, οι κάτοικοι της Εσπερινής Ουνίας, ξεκινώντας από μια πορεία ελπιδοφόρας ενότητας, κατέληξαν σε μια κλειστή κιβωτό με τείχη, την κιβωτό των αρνήσεων, σε μια ηγεμονία κατά μήκος της ανασφάλειας, καθώς ο υπόλοιπος πλανήτης της χτυπά ανησυχητικά την πόρτα. Ωστόσο, δεν λείπουν οι αναφορές και στο ιστορικό παρελθόν της Γκρεκονίας, ξεκινώντας με τη διαίρεση Βενιζελικών και οπαδών του Βασιλιά και φτάνοντας μέχρι τον Εμφύλιο με τη σύγκρουση ανάμεσα στην Αριστερά και το μεταπολεμικό κράτος. 

«Η γραφή του Χερουβείμ θέτει νέα όρια ανάμεσα στην εικόνα και τον λόγο» 

Λαμβάνοντας την ιστορία ως μορφή προβολής του παρόντος και του μέλλοντος, το παρόν βιβλίο αναφέρεται με έντονα σαρκαστικό και χιουμοριστικό τρόπο σε όλες αυτές τις ενέργειες και τους μύθους που οδήγησαν στην κοινωνική διαταραχή. Συγκεκριμένα, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η ονοματολογία του με τα ψευδομεσαιωνικής καταγωγής ονόματα, τα οποία παίζουν με τα ονόματα πολιτικών, οικονομικών ή διοικητικών στελεχών της πρώτης πενταετίας της κρίσης. Ενδεικτικά, θα συναντήσει κανείς τη Μέρκελα Κάγκελ, τον Ιωσήφ-Μανουέλ Βαρόζωο, τον Τόνυ τον Σαματά, τη Χάνα  Μασέλα Σημακοπούλου, τον Τσιριάκο Ζημενσάκη, τον Αηδόνη τον Ιβανόητο, τον Αλεξικέραυνο κ.ά., φανερώνοντας με αυτόν τον τρόπο το ηχητικό παιχνίδι των λέξεων που οδηγεί στη δυναμική του λόγου. Αυτού που κινείται μεταξύ της σάτιρας που κρύβει το χιούμορ, και αντιστρόφως, του χιούμορ που γίνεται ένα είδος σάτιρας. Αυτό που θα ξεχωρίσω εγώ, στην “Κιβωτό του Νο”,  είναι πως η γραφή του Χερουβείμ θέτει νέα όρια ανάμεσα στην εικόνα και τον λόγο. Τα σκίτσα, γύρω στα 50 στον αριθμό δεν συμπληρώνουν απλώς το ίδιο το κείμενο, αλλά και το αντικαθιστούν σε σημεία, διαμορφώνοντας χώρους συμπλοκής, συνδέοντας τη λογοτεχνία με τη σκιτσογραφία, και ανασκευάζοντας νέες προϋποθέσεις όρασης  και εικονοποίησης της πραγματικότητας.

Συνήθως αυτά απλώνονται σε σκούρες επιφάνειες, διογκώνονται, εμφατικά σχεδόν, τα χαρακτηριστικά του προσώπου των εικονιζόμενων μορφών, οι οποίες μορφές συχνά συνδιαλέγονται και μεταξύ τους, αποδίδοντας γενικότερα τη διαμάχη μεταξύ γλωσσικών και εικαστικών σημείων, αισθήσεων, χώρου και χρόνου. Η γραφή που συντίθεται από λέξεις και εικόνες υπονομεύει την αντιθετική υπόσταση εικόνα/λέξη, εικόνα/κείμενο  και θέτει υπό δοκιμασία την ανταλλαγή σημείων ως ένα από τα βασικά θεμέλια της συλλογικής ζωής. Το ζητούμενο σε αυτές τις ανατροπές είναι η δραματικότητα που υποδηλώνεται από τη στιγμή που η εικόνα αφηγείται και ο λόγος προκαλεί την εμφάνιση εικόνων, συνδέοντας δύο σώματα, τον συγγραφέα και τον αναγνώστη, την παραγωγή με την κατανάλωση. Επομένως, θα λέγαμε πως κειμενικός, θεματικός, και οπτικός πολιτισμός μοιράζονται στοιχεία συνομιλίας.

Έτσι, το κείμενο αντί να βραβεύει τον αναγνώστη για καλή αποκρυπτογράφηση της σημασίας και της υπόνοιας, τον ανταμείβει για την εμπλοκή και την επίγνωση των ορίων του, ανοίγοντας προοπτικές απελευθερωτικής συλλογικότητας. “Όποιος αφηγείται σήμερα”, γράφει ο Χερουβείμ, “τις περιπέτειες εκείνων των σκοτεινών χρόνων, μιλάει με ασφάλεια. Ούτε στον τόπο ούτε στον χρόνο εκείνων των ταλαίπωρων Γκρεκόνων ζούμε εμείς, ούτε βέβαια στη θέση τους μπορούμε να φανταστούμε τους εαυτούς μας” αν και συμπληρώνει “εκ των υστέρων κοιτάζοντας τη διαδοχή των ιστορικών περιόδων και την εξέλιξη των κοινωνιών, εύκολα διακρίνει κανείς κάποια στοιχεία συνέχειας”. Τελικά, η κρίση είναι παγίδα ή βάθρο για τον σύγχρονο έλληνα καλλιτέχνη; Σίγουρα είναι κιβωτός, και αποκτά τη δυνατότητα υπέρβασης του εαυτού της με μια άλλου είδους κρίση, την κριτική». 

Οι παρουσίες 

Την «Κιβωτό του Νο» τίμησαν με την παρουσία τους  εκπαιδευτικοί, πολιτικοί, φοιτητές καθώς και πολλοί θαυμαστές των έργων του Βαγγέλη Χερουβείμ. Συγκεκριμένα, μεταξύ άλλων εντοπίσαμε την αρχιτέκτονα μηχανικό και υποψήφια δημ. σύμβουλο Αγγελική Κουγιουμτζόγλου, την ηλεκτρολόγο μηχανικό και υποψήφια δημ. σύμβουλο Άρτεμι Συληβού, τον υπ. δημοτικό σύμβουλο και δημοσιογράφο Ξάνθο Κώστογλου, τη Ζωή Μαυρίδου, τον Γιώργο Εφετζή, τη Λίτσα Εφετζή, τη υπ. δημοτικἠ σύμβουλο Μαρία Παπαδοπούλου, τον καθηγητή της Νομικής Σχολής του Δημοκριτείου Κώστα Αντωνόπουλο με τον γιο του, τον Τζεβδέτ, τον Τάκη Μουμτζίδη, την Αννίτα Γιώτα,  κ.ά.

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.