Γιωργος Μαυροματης* «Στο βιβλιο αυτο εδω κατατιθεται ενα κομματι της προσφατης ιστοριας της περιοχης μας»
Πάνε κοντά δύο μήνες που με πήρε ο Συμεών τηλέφωνο, όλο χαρά, να μου αναγγείλει ότι έβγαλε καινούργιο βιβλίο, και να μου ζητήσει να συμμετέχω στην παρουσίαση του βιβλίου στη Κομοτηνή. Ο ενθουσιασμός που είχε, καθώς και το περιεχόμενο του βιβλίου του, έτσι που μου το περιέγραψε συνοπτικά, με έκαναν να απαντήσω καταφατικά, πριν καν το διαβάσω. Κι έτσι βρίσκομαι σήμερα εδώ, μαζί σας, σε αυτήν την παρουσίαση.
«Εγώ και η βαλίτσα μου», λοιπόν, ο τίτλος του βιβλίου, που στον υπότιτλο διευκρινίζει ότι πρόκειται για μια αυτοβιογραφία, για να είμαι ακριβέστερος, πρόκειται για σελίδες αυτοβιογραφίας. Εντάξει, μια ακόμα αυτοβιογραφία, θα έλεγε κανείς. Ε, και τι με νοιάζει; Γιατί να τη διαβάσω; Εγώ θα σας πρότεινα να το διαβάσετε, και θα σας πω το γιατί. Βεβαίως, ο καθένας μας αλλιώς διαβάζει και αλλιώς κρίνει ένα κείμενο. Ωστόσο, θα σας πω τι άρεσε σε μένα στο βιβλίο αυτό και τι έμαθα από το βιβλίο αυτό.
Τα παιδικά χρόνια του Συμεών και η μειονοτική ταυτότητα**
Ξεκινώντας να διαβάζω, το πρώτο που μου έκανε εντύπωση ήταν η χρήση του όρου «χωριό» για το Μέγα Ρεύμα. Έχω περάσει πολλές φορές εκεί. Μ’ αρέσει πολύ η περιοχή, και λίγο παραπάνω και λίγο παρακάτω. Κυρίως οι μεϊχανέδες, τις ταβέρνες δηλαδή και τα ουζερί, το βράδυ και η θέα απέναντι. Λοιπόν, χωρίο το Büyük Dere; Στην καρδιά της Πόλης των πόλεων; Και μετά σκέφτηκα, γιατί όχι; Arnavutköy, Ortaköy, Yeşilköy, Kadıköy; Και άλλα πολλά. Ναι, βεβαίως, κάποτε ήταν χωριά. Διαβάζω, λοιπόν, για το χωριό του Συμεών, για την παιδική του ηλικία, για τις γιορτές όπου άκουγε κανείς να εναλλάσσεται η ψαλτική με ελληνικά και τούρκικα τραγούδια… και σκέφτομαι τα δικά μας εδώ. Τη δική μου παιδική ηλικία στην Κομοτηνή, τη δεκαετία του ’60 και του ’70, που αν και οριζόταν ως πόλη, και μάλιστα πρωτεύουσα της Θράκης, σίγουρα σε πολλά υπολειπόταν από το χωριό του Συμεών.
Διαβάζω για το χτίσιμο της ταυτότητας, της μειονοτικής ταυτότητας, και για το χτίσιμο της κοινοτικής ταυτότητας και την καλλιέργεια της κοινοτιστικής κουλτούρας, για εκείνο το σχήμα κοινωνικής οργάνωσης που επιβάλλει ένα συγκεκριμένο τρόπο ανάγνωσης του κόσμου. Εδώ, ασφάλεια μπορεί να υπάρχει μόνο εντός της κοινότητας. Το άτομο δεν μπορεί να υπάρξει εκτός της κοινότητας και η κοινότητα βρίσκεται πάντα πάνω από το άτομο. Καθοριστικό ρόλο στη δόμηση της ταυτότητας αυτής παίζει η κοινοτική εκπαίδευση. Διαβάζω: «Το σχολείο είχε ύψιστο καθήκον να διατηρήσει ζωντανή στη συνείδησή μας την ταυτότητά μας. Η γλώσσα, η θρησκεία, τα ήθη και τα έθιμα, η κουλτούρα ήταν αυτά που μας ένωναν και μας έκαναν να νιώθουμε μέλη της ρωμαίικης κοινότητας. Η Ρωμιοσύνη της Πόλης, όπως σωστά έχει λεχθεί, είναι μια “ιδέα”, δυσκολοκατανόητη γι’ αυτόν που την ακούει για πρώτη φορά ή δεν έχει ενδιατρίψει πάνω σε αυτήν. Και τα σχολεία μας υπηρετούσαν με τον καλύτερο τρόπο αυτήν την ιδέα» (σελ. 36). Και σκέφτομαι και απορώ. Γιατί όλα αυτά εκεί, μας φαίνονται κανονικά και αναμενόμενα, και όταν ακούμε Θρακιώτες μουσουλμάνους μειονοτικούς να τολμούν να ψελλίσουν μόνο κάποια από αυτά, γινόμαστε… Τούρκοι;
Η έλευση του Συμεών στη Θράκη, στην Κομοτηνή
Παρακάτω, εντύπωση μου κάνει η αναφορά στη γνωριμία του Συμεών με τα «εκκλησιαστικά κομματικά πράγματα» και εκείνο το «με σκανδάλισες», που εισέπραξε όταν ήρθε να σπουδάσει θεολογία στη Θεσσαλονίκη. Τώρα, αυτά είναι παραεκκλησιαστική ορολογία, μάλλον άγνωστη στους περισσότερους εδώ. Επιτρέψτε μου εδώ να κάνω ένα μικρό σχόλιο. Αυτή η έκφραση το «με σκανδάλισες», στον συγκεκριμένο χώρο, είναι κάτι βαρύ, επιτιμητικό, και σίγουρα κάτι το ελεγκτικό. Πρόσεξε, δεν πρέπει να το ξανακάνεις. Κι έχει πλάκα. Σκάνδαλο είναι κάτι που έρχεται σε σύγκρουση με την τρέχουσα ηθική και προκαλεί την αποδοκιμασία. Για να είμαστε ακριβείς όμως, σκανδαλισμός είναι και ένα σκάλωμα ή και το σκόνταμμα. Σκεφτείτε τη σκανδάλη του όπλου και την πέτρα του σκανδάλου. Σκανδαλισμένος είναι αυτός που σκόνταψε στην πέτρα του σκανδάλου και μετά έπεσε και ενδεχομένως γελοιοποιήθηκε. Και ο θεολόγος που σου το λέει, είναι άνθρωπος της πίστης και της πνευματικής άσκησης. Αυτός οπωσδήποτε, σε κατηγορεί. Σε επιτιμεί που σκόνταψε εκείνος. Εσύ φταις που κάπου σκαλώνει εκείνος, ε; Ωραία!
Και μετά, ο Συμεών έρχεται στη Θράκη. Και το κείμενο αρχίζει να βαραίνει και να με βαραίνει κι εμένα περισσότερο. Διαβάζω για την έλευση του Συμεών στη Κομοτηνή, για την εμπλοκή του με τα εδώ μειονοτικά, για τη γνωριμία του με τους «ολίγους επαΐοντες» και για τις απειλές που δέχεται. Και θυμάμαι τα ανάλογα δικά μου. Και παρακάτω διαβάζω για τις διώξεις που υπέστη, για την αγαστή συμπόρευση κράτους και παρακράτους μέχρι και τη δεκαετία του 2000 εδώ στην περιοχή μας, με αφορμή τάχα το μειονοτικό ζήτημα.
«Το σημαντικό για μένα είναι το συναίσθημα που προκύπτει από το συνολικό αφήγημα του συγγραφέα και αυτό είναι πολύ έντονο»
Δεν έχει νόημα να αναφερθώ σε όλα τα σημεία όλου του βιβλίου. Άλλωστε, τι θα έχετε να διαβάσετε εσείς; Έτσι, στο σημείο αυτό, θα προσπαθήσω να απομακρύνω κάπως τη ματιά μου, να δω συνολικά το έργο και να κάνω κάποια σχόλια. Στο βιβλίο ο συγγραφέας καταθέτει ένα αφήγημα για τον βίο του. Ή μάλλον δύο αφηγήματα, που διαπλέκονται. Το αφήγημά του για τη ζωή του, και ένα ιστορικό αφήγημα βασισμένο σε πηγές, σε κείμενα που το τεκμηριώνουν. Δεν θα μπω στη διαδικασία να ελέγξω το ιστορικό αφήγημα. Δεν με ενδιαφέρει να κάνω κάτι τέτοιο. Σίγουρα, μπορούν να υπάρξουν και διαφορετικά αφηγήματα με βάση τα ίδια στοιχεία. Αυτό είναι γνωστό και αποδεκτό από όλους τους ιστορικούς. Το σημαντικό για μένα είναι το συναίσθημα που προκύπτει από το συνολικό αφήγημα του συγγραφέα και αυτό είναι πολύ έντονο.
Πέρα από αυτά. Πολύ σημαντική είναι για μένα είναι η αυτοκριτική που κάνει ο Συμεών στο βιβλίο του. Διαβάζω: «Στο σημείο αυτό πρέπει να τονίσω ότι είχα αυξημένο το αίσθημα του “άκρατου πατριωτισμού” του καλώς εννοούμενου πατριωτισμού, με αποτέλεσμα να ενθυμούμαι τα δεινά που υπέστη η ρωμαίικη μειονότητα στην Τουρκία και να επηρεάζομαι από αυτά» […] «Με αυτή τη νοοτροπία και αυτές τις σκέψεις είχα αρχίσει να ασχολούμαι με το ζήτημα “Τουρκία”. Με το πέρασμα των ετών όμως συνειδητοποίησα ότι οι παρωπιδικές μου κριτικές και σχολιασμοί με τοποθετούσαν σε μια κλίμακα που δεν μου επέτρεπε να δω τα γεγονότα αντικειμενικά. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να ορθώνω τείχη γύρω μου, χωρίς να καταλαβαίνω ότι οι υποκειμενικές ερμηνείες και αναλύσεις δεν έχουν θέση στην ιστορική αντιμετώπιση των πραγμάτων, στην ιστοριογραφία και στη συγγραφή επιστημονικών βιβλίων, μελετών και πραγματειών. Άρχισα σιγά σιγά να βλέπω καλύτερα, αντικειμενικά, να διαβάζω αρχεία, να ξεφεύγω από τη μονομέρεια που βρισκόμουνα και να σημειώνω ότι δεν ευθύνεται μόνο η Τουρκία για τα δεινά της Ρωμιοσύνης αλλά και η Ελλάδα. Δεν ευθύνεται μόνο η Ελλάδα για τη θέση της μουσουλμανικής μειονότητας στη Θράκη, αλλά και τα λάθη, οι παραλήψεις και οι λανθασμένες αποφάσεις της μειονότητας που είχαν ως αποτέλεσμα να συντελούν στην γκετοποίησή της» (σελ. 79). Δεν έχει νόημα εδώ να κάνω κανένα σχόλιο…
«Μέσα από το βιβλίο μπορεί να δει κανείς, με τεκμήρια, πώς λειτουργούσε το κράτος στη Θράκη και πριν καμία 15ριά χρόνια»
Νομίζω πως είπα αρκετά. Κι έτσι ολοκληρώνω με κάποιες επισημάνσεις. Ναι βεβαίως το βιβλίο «Εγώ και… η βαλίτσα μου», του Συμεών Σολταρίδη από τις εκδόσεις Ωκεανίδα, είναι μια αυτοβιογραφία. Επανέρχομαι στο πρώτο ερώτημά μου. Ε, και; Τι μπορεί να μάθει κανείς από αυτήν; Αγαπητοί φίλοι, μπορεί από το βιβλίο αυτό να μάθει κανείς κάτι πολύ σημαντικό, καθώς εδώ κατατίθεται ένα κομμάτι της πρόσφατης ιστορίας της περιοχής μας. Δεν υπάρχει μέχρι τώρα κάτι άλλο σχετικό. Έτσι μπορεί να δει κανείς, με τεκμήρια, πώς λειτουργούσε το κράτος στη Θράκη και πριν καμία 15ριά χρόνια!
Ο συγγραφέας μας δίνει πολλές πληροφορίες. Ωστόσο –και εδώ έχω μια κριτική να πω– εγώ, σε αυτό το σημείο, θα περίμενα κάτι παραπάνω. Ο Συμεών έχει τη γνώση, την ηλικία, την πείρα, το υλικό για να το κάνει. Σε μένα δεν αρκούν οι αναφορές σε «λάθη» από τη μία ή την άλλη πλευρά. Έχω την ανάγκη να ακούσω περισσότερα, να δω μια πιο σαφή και αναλυτική παρουσίαση. Επίσης, δεν μου αρκεί η γενική αναφορά σε ανθρώπους που ενεπλάκησαν. Θα ήθελα να μάθω το ποιος και πώς, με βάση τα υπάρχοντα τεκμήρια. Την εποχή που και οι σοκολάτες έχουν ονοματεπώνυμο, τη στιγμή που κάποιοι «άνθρωποι» στοχοθετούν και υβρίζουν δημοσίως κάποια συγκεκριμένα άτομα για τις σκέψεις και για τις δράσεις τους, δεν μου αρκεί η αναφορά σε «ανθρώπους»
Κλείνω με μια επισήμανση, μια διόρθωση και ένα παράπονο. Θεωρώ σημαντικό που ο Συμεών αναφέρει σε αυτό το βιβλίο ένα από τα ξακουστά αποφθέγματα του Σάμιουελ Τζόνσον, αυτής της κορυφαίας μορφής των αγγλικών γραμμάτων κατά τον 18ο αιώνα. Αναφέρομαι βεβαίως στο περίφημο «ο πατριωτισμός είναι το τελευταίο καταφύγιο των παλιανθρώπων». Το βάρος της ρήσης δεν βρίσκεται στον πατριωτισμό –γι αυτό και ποτέ οι ανιδιοτελείς πατριώτες δεν αντιδρούν στο άκουσμά του– αλλά στους παλιανθρώπους… και μας οδηγεί σε ενδιαφέρουσες σκέψεις…
Η διόρθωση αφορά ένα επίκαιρο ζήτημα στο οποίο εμπλέκομαι προσωπικά και σε μεγάλη έκταση. Αναφέρομαι στο πρόγραμμα του Υπουργείου Παιδείας για την πειραματική εισαγωγή της μητρικής γλώσσας σε νηπιαγωγεία της Θράκης όπου φοιτούν αποκλειστικά μειονοτικά νήπια. Εκεί, λοιπόν, δεν προσελήφθησαν «διερμηνείς». Προσελήφθησαν πτυχιούχοι παιδαγωγοί απόφοιτοι ελληνικών πανεπιστημίων ως συνεργάτες τάξης. Το παράπονο που θέλω να εκφράσω είναι εκ μέρους της βαλίτσας. Εκεί στις αρχές της δεκαετίας του ’90 χάνεται. Καμία αναφορά για τη βαλίτσα, εκεί στα ταξίδια του στον Περσικό Κόλπο. Λες και εξαφανίστηκε. Σκέφτηκα ότι μάλλον αντικαταστάθηκε από κάποιο σακίδιο. Ευτυχώς, όμως, ξαναμαθαίνουμε νέα της. Κάπου εκεί στο τέλος του βιβλίου μαθαίνουμε ότι ξεκουράζεται, κάπου σε ένα πατάρι σε ένα σπίτι στη Καρυδιά. Ανάπαυση λοιπόν.
Εντάξει.
*O Γιώργος Μαυρομάτης είναι επίκουρος Καθηγητής του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης. Το κείμενο είναι η ομιλία του στην εκδήλωση παρουσίασης του βιβλίου στη Λέσχη Κομοτηναίων την Παρασκευή 17 Μαΐου 2019.
**Οι μεσότιτλοι προστέθηκαν για λόγους ευκολότερης ανάγνωσης.
Αναλυτικό ρεπορτάζ από τη βιβλιοπαρουσίαση εδώ
Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.
