Έσβησε η «φλόγα» του Αλεξάντερ Σολζενίτσιν

Πριν από τρεις ημέρες έφυγε από την ζωή πλήρης χρόνων ο μεγάλος Ρώσος συγγραφέας και ιστορικός Αλεξάντερ Σολζενίτσιν, ο απαγορευμένος συγγραφέας της Σταλινικής εποχής. «Ο Σολζενίτσιν είναι άνθρωπος που άλλαξε την αντίληψή μας για την ιστορία της Ρωσίας» λένε για τον μεγάλο Ρώσο ποιητή, ο οποίος θεωρείται ένας από τους πνευματικούς ηγέτες της χώρας του. Είναι ο άνθρωπος ο οποίος τόλμησε να μιλήσει ανοιχτά για πράγματα που οι περισσότεροι φοβούνταν καν να κάνουν τέτοια σκέψη.

«Είναι ο άνθρωπος ο οποίος υπηρετούσε αφιλοκερδώς το λαό του, την Πατρίδα του, τα ιδεώδη της ελευθερίας, της δικαιοσύνης, του ουμανισμού», λέει ο Ρώσος πρωθυπουργός Βλαντιμίρ Πούτιν. «Τα έργα του όπως «Μια ημέρα από τη ζωή του Ιβάν Ντενίσοβιτς», «Αρχιπέλαγος Γκούλαγκ» είναι εκείνα τα βιβλία που βοήθησαν τον κόσμο να καταλάβει ακριβώς για το καθεστώς που επικρατούσε εκείνα τα χρόνια», λέει ο πρώτος πρόεδρος της ΕΣΣΔ Μιχαήλ Γκορμπατσόφ.

…Σήμερα ο ΠτΘ φιλοξενεί αφιέρωμα στον μεγάλο άνθρωπο των ρωσικών γραμμάτων και ιστορικό Αλεξάντερ Σολζενίτσιν για να αποδώσει ένα μικρό φόρο τιμής έχοντας στο πλευρό του τους συμπατριώτες, παλιννοστήσαντες από την πρώην Σοβιετική Ένωση, οι οποίοι στην πλειοψηφία τους γνώριζαν το έργο του Α. Σολζενίτσιν.

Ο αποχαιρετισμός

Πάνω από χιλιάδες Ρώσοι προσήλθαν χθες στο κοιμητήριο της μονής Ντονσκόι -έναν χώρο που σύμφωνα με εκπρόσωπο του Πατριαρχείου της Μόσχας είχε επιλέξει ο ίδιος ο συγγραφέας όσο ζούσε- για να αποχαιρετήσουν τον μεγάλο Ρώσο συγγραφέα, ιστορικό, ποιητή και κοινωνικό παράγοντα Αλεξάντερ Σολζενίτσιν. Ο απλός κόσμος άφηνε λουλούδια που είχαν αποκλείσει το χώρο μπροστά από το φέρετρο, ενώ πολλοί κρατούσαν στα χέρια κάποιο βιβλίο του.

Κάποιοι θαυμαστές του ταλέντου του Αλεξάντερ Σολζενίτσιν, οι οποίοι ήρθαν για πουν το τελευταίο αντίο στον μεγάλο Ρώσο συγγραφέα, είπαν:

*«Ο Σολζενίτσιν είναι ο ήλιος της λογοτεχνίας. Είναι ο άνθρωπος ο οποίος αφιέρωσε όλη του τη ζωή στην λογοτεχνία και έδειξε σ’ όλο τον κόσμο το τι γινόταν και τι γίνεται στη μεγάλη μας χώρα».

*«Είναι άριστο υπόδειγμα της γενναιότητας, της σταθερότητας και της απόλυτης ανθρώπινης εντιμότητας».

*«Ο αποχαιρετισμός με τον Αλεξάντερ Ισάγιεβιτς έγινε σε ήρεμο κλίμα. Αυτό είναι πολύ σημαντικό, διότι δίνεται η δυνατότητα να σκεφτεί κανείς και να προσευχηθεί».

Τα συλλυπητήριά τους εξέφρασαν ο ρώσος πρόεδρος Ντμίτρι Μεντβέντεφ, ο οποίος διέκοψε την άδειά του για να παραστεί στην κηδεία του μεγάλου συγγραφέα, ο ρώσος πρωθυπουργός Βλαντιμίρ Πούτιν, ο πρώην πρόεδρος της χώρας Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, ο πρόεδρος της Ουκρανίας Βίκτορ Γιούσενκο, αλλά και ξένοι ηγέτες όπως ο πρόεδρος της Γαλλίας Νικολά Σαρκοζί και ο πρόεδρος των Η.Π.Α. Τζορτζ Μπους.

Ο βραβευμένος με Νόμπελ Λογοτεχνίας συγγραφέας και αντιφρονών επί σοβιετικού καθεστώτος άφησε την τελευταία του πνοή σε ηλικία 89 ετών, προχθές τα ξημερώματα. Σύμφωνα με το γιο του, Στεπάν, ο Σολζενίτσιν πέθανε λόγω «οξείας καρδιακής ανεπάρκειας». Εξάλλου, η κατάσταση της υγείας του συγγραφέα είχε επιδεινωθεί τα τελευταία χρόνια και σπάνια έκανε δημόσιες εμφανίσεις. «Έζησε μια ζωή δύσκολη αλλά ευτυχισμένη», είπε χαρακτηριστικά η χήρα του Νατάλια.

Όμως, μέχρι την τελευταία στιγμή ο Σολζενίτσιν δεν αποχωρίστηκε ούτε για ένα λεπτό το συγγραφικό του έργο. Μαζί με την σύζυγό του, Νατάλια, ο συγγραφέας εργάστηκε για να ετοιμάσει και να εκδώσει την πιο ολοκληρωμένη συλλογή των έργων του που περιελάμβανε 30 τόμους. Για πολλές δεκαετίες το όνομα του Σολζενίτσιν θα μπορούσε να το λέει κανείς παρά μόνο ψιθυριστά, ενώ το βασικό του έργο «Αρχιπέλαγος Γκούλαγκ» -που είχε εκδοθεί στο εξωτερικό- στη Ρωσία θα μπορούσε να το διαβάσει κανείς κρυφά σε αναδημοσιευμένα αντίγραφα.

Το βιβλίο αυτό που αποτέλεσε για πολλούς αποκάλυψη, ενώ για άλλους αναμνήσεις από τους εφιάλτες που έζησαν οι φυλακισμένοι στα σοβιετικά στρατόπεδα, για πάντα προσδιόρισε την ειδική θέση του Αλεξάντερ Σολζενίτσιν στην ρωσική λογοτεχνία, θέση ανθρώπου που τόλμησε να μιλήσει δυνατά για πράγματα που οι περισσότεροι φοβούνταν καν να κάνουν τέτοια σκέψη.

Η ζωή και το έργο

Ο Σολζενίτσιν γεννήθηκε στον Καύκασο το 1918, σπούδασε φυσική και μαθηματικά στο Πανεπιστήμιο Ροστόφ και υπηρέτησε στον Κόκκινο Στρατό κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Το 1945 καταδικάστηκε σε φυλάκιση οκτώ ετών σε στρατόπεδο, επειδή σε μια επιστολή προς ένα φίλο του αμφισβήτησε τις πολεμικές ικανότητες του Στάλιν. Αφέθηκε ελεύθερος το 1953, λίγους μήνες πριν από το θάνατο του Στάλιν και εξορίστηκε στην κεντρική Ασία, όπου άρχισε να γράφει.

Στη συνέχεια εγκαταστάθηκε στο Ριάζαν, 200 χιλιόμετρα από τη Μόσχα και άρχισε να διδάσκει. Τον Νοέμβριο του 1962 του δόθηκε η άδεια να δημοσιεύσει στη λογοτεχνική επιθεώρηση “Νόβι Μιρ” το έργο του “Μια ημέρα από τη ζωή του Ιβάν Ντενίσοβιτς”, που αφορούσε έναν κρατούμενο στα γκούλαγκ, όμως τα επόμενα έργα του, όπως “Ο πρώτος κύκλος” και το “Αρχιπέλαγος Γκούλαγκ”, κυκλοφόρησαν μόνο σε παράνομες εκδόσεις ή στο εξωτερικό, όπου γνώρισαν μεγάλη επιτυχία.

*Το 1970 τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας, αλλά αρνήθηκε να μεταβεί στη Στοκχόλμη για να το παραλάβει φοβούμενος ότι το σοβιετικό καθεστώς δεν θα του επέτρεπε να επιστρέψει.

*Το 1974, όμως, του αφαιρέθηκε η σοβιετική υπηκοότητα και υποχρεώθηκε να εγκαταλείψει τη χώρα. Έζησε διαδοχικά σε Γερμανία, Ελβετία, ΗΠΑ και επέστρεψε στη Ρωσία το 1994, μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ. Τότε τιμήθηκε και με το βραβείο του ρωσικού κράτους για τα “εξαιρετικά επιτεύγματά του στον ανθρωπιστικό τομέα”.

—

«Ο Σολζενίτσιν είναι άνθρωπος που άλλαξε την αντίληψή μας για την ιστορία της Ρωσίας»

Για το έργο του μιλούν οι: Βλαντιμίρ Πούτιν, Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, Νικολάι Ζατκόφ, Βλαντιμίρ Ζιρινόφσκι, Στανισλάβ Γκοβορούχιν, Γιούρι Λουμπίμοφ, Γιούλια Λατίνινα και Σεργκέι Λουκιάνενκο

Βλαντιμίρ Πούτιν, πρόεδρος της Ρωσικής κυβέρνησης:

– Ο θάνατος του Αλεξάντερ Σολζενίτσιν είναι μεγάλη απώλεια για ολόκληρη την Ρωσία. Είμαστε περήφανοι που τον είχαμε συμπατριώτη. Θα παραμείνει στη μνήμη μας ως άνθρωπος δυναμικός, γενναίος, άνθρωπος με αξιοπρέπεια.

Όσο για το συγγραφικό του έργο, για τη συμμετοχή του στα κοινά αλλά και τον μακρύ και δύσκολο δρόμο της ζωής του, θα αποτελέσει για εμάς παράδειγμα ανθρώπου ο οποίος υπηρετούσε αφιλοκερδώς το λαό του, την Πατρίδα του, τα ιδεώδη της ελευθερίας, της δικαιοσύνης, του ουμανισμού.

Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, πρώτος πρόεδρος της ΕΣΣΔ:

– Τα έργα του όπως «Μια ημέρα από τη ζωή του Ιβάν Ντενίσοβιτς», «Αρχιπέλαγος Γκούλαγκ» είναι εκείνα τα βιβλία που βοήθησαν τον κόσμο να καταλάβει ακριβώς για το καθεστώς που επικρατούσε εκείνα τα χρόνια. Πρέπει να είμαστε ευγνώμονες στον Αλεξάντερ Ισάγιεβιτς για την συμβολή του στο γεγονός ότι στη χώρα μας επικρατεί πλέον ελευθερία και δημοκρατία.

Είναι μεγάλη προσωπικότητα, άνθρωπος ο οποίος ήταν από τους πρώτους που ξεσηκώθηκε κατά του Σταλινικού καθεστώτος για να υπερασπίσει ανθρώπους που έπεσαν θύματα του Στάλιν. Είναι λίγοι αυτοί που μπορούν να συγκριθούν με το έργο που προσέφερε ο Σολζενίτσιν.

Νικολάι Ζατκόφ, αρχισυντάκτης της εφημερίδας «Αργκουμέντι ι Φάκτι»:

Μπορεί η Ρωσία να διαθέτει πνευματικό πλούτο, αλλά είναι αναμφισβήτητο το γεγονός ότι είναι λίγοι οι εθνικοί πνευματικοί ηγέτες. Ένας α’ αυτούς τους ηγέτες, η γνώμη του οποίου ήταν σημαντική για την πλειοψηφία των Ρώσων πολιτών, έφυγε από τη ζωή. Με τον Αλεξάντερ Ισάγιεβιτς είχαμε μακρόχρονη συνεργασία ως εφημερίδα. Φιλοξενούσαμε τις συνεντεύξεις του, αν και δεν ήταν άνθρωπος που του άρεσε δημοσιότητα. Η δημοσιότητά του μειώθηκε ακόμα περισσότερο όταν -με θέληση κάποιων προϊσταμένων- η εκπομπή του στο κεντρικό κανάλι της χώρας έπαψε να μεταδίδεται.

Επόμενο βήμα ήταν να ασχοληθεί με συγγραφή βιβλίων -καθώς είχε λίγο χρόνο στη διάθεσή του- πιστεύοντας ότι σίγουρα θα είναι κάτι που θα μείνει στην ιστορία. Έτσι, παρά τις προσπάθειές μας να τον πείσουμε να εμφανίζεται πιο συχνά στον τύπο για να μεταφέρει τις απόψεις του, πολλές φορές υπήρξε αρνητικός. Δεν νομίζω να είχε πρόβλημα με δημοσιογράφους, αλλά το πιο πιθανόν είναι ότι ως συγγραφέας και κοινωνικός παράγων καταλάβαινε ότι τα ΜΜΕ είναι υπόθεση στιγμιαία. Ενώ το βιβλίο, η σκέψη που έχει μεταφερθεί σε λογοτεχνικό έργο, έχει πιο μακρόχρονη ζωή και παρατεταμένη απήχηση. Ωστόσο, όταν είχε κάποια ενδιαφέροντα σχέδια, αποκρινόταν. Η τελευταία του δημόσια εμφάνιση στον τύπο έγινε στην εφημερίδα «Αργκουμέντι ι Φάκτι». Του άρεσε το θέμα της εκπομπής μας, όταν του είπαμε ότι θέλουμε να συγκεντρώσουμε τις απόψεις των διάσημων, αξιότιμων ανθρώπων -που ενδιαφέρονται για τη τύχη της χώρας- που θα εκτιμήσουν και θα χαράξουν τα σχέδια ανάπτυξης της Ρωσίας. Έτσι, το πρόγραμμα με τίτλο «Ποια η τύχη της Ρωσίας;» απέσπασε την προσοχή του Σολζενίτσιν. Δέχτηκε να μιλήσει για αυτό το θέμα μέσα από το σχετικό άρθρο στην εφημερίδα μας, με αποτέλεσμα το αναγνωστικό κοινό να δει την συζήτηση που ακολούθησε.

Μέχρι σήμερα οι άνθρωποι κάνουν αναφορά στον Σολζενίτσιν, στηρίζοντας την ιδέα της τοπικής αυτοδιοίκησης, συμπληρώνουν, συζητούν, εκφράζοντας τις διαφωνίες τους κι απορούν γιατί δεν εφαρμόζονται οι προαναφερόμενες απόψεις και μεγαλοφυείς συστάσεις. Θεωρώ ότι οι απόψεις του Σολζενίτσιν θα μας είναι χρήσιμες για πολλά χρόνια ακόμα. Ευτυχώς, που ήταν πολλές τόσο αυτές που είχαν φιλοξενηθεί σε εφημερίδες όσο και στα βιβλία του. Αυτό μας κάνει να ζήσουμε πιο ήρεμα τον θάνατο του Σολζενίτσιν, ανθρώπου που άφησε πίσω του πληθώρα απόψεων, έργων, συστάσεων προς την χώρα στην οποία αφιέρωσε την ζωή του.

Βλαντιμίρ Ζιρινόφσκι, βουλευτής Κρατικής Δούμας:

– Πρόκειται για τον μεγαλύτερο συγγραφέα του 20ου αιώνα και τον πιο πολιτικοποιημένο συγγραφέα. Στα έργα του αντικατόπτρισε όλη εκείνη την εποχή κάνοντας δριμεία κριτική της Σοβιετικής περιόδου και θέτοντας υπό συζήτηση όλα τα επίκαιρα ζητήματα. Φερόταν σαν να ήταν ο ίδιος πολιτικό κόμμα. Το όνομα του Σολζενίτσιν μπορεί να συγκριθεί με τους διεθνώς γνωστούς Ρώσους κλασσικούς του 19ου αιώνα όπως ο Λέων (Λεβ) Τολστόι και Θεόδωρος Ντοστογιέφσκι. Ενώ ο Λένιν είχε χαρακτηρίσει τον Τολστόι ως «καθρέφτη της ρωσικής επανάστασης», τότε ο Σολζενίτσιν είναι ο καθρέφτης της τελευταίας περιόδου ανάπτυξης της Σοβιετικής Ένωσης, από το 1945 έως το 1991. Το μόνο που μας απομένει είναι να θρηνήσουμε την απώλεια αυτού του μεγάλου συγγραφέα της σύγχρονης Ρωσίας.

Στανισλάβ Γκοβορούχιν, σκηνοθέτης κινηματογράφου, βουλευτής Κρατικής Δούμας:

– Κατά τη γνώμη μου, ο Αλεξάντερ Σολζενίτσιν είναι μεγάλη προσωπικότητα. Ο θάνατός του αποτελεί μεγάλη απώλεια για την κοινωνία. Θεωρώ ότι είναι υποχρέωσή μας να κηρύξουμε εθνικό πένθος λόγω του θανάτου του Α. Σολζενίτσιν. Ό,τι έχει αξία αντιλαμβάνεται σε βάθος χρόνου. Όπως φαίνεται, χρειάζεται να περάσουν δύο, τρία χρόνια για να καταλάβει η κοινωνία μας την μεγαλοπρέπεια αυτού του ανθρώπου.

Πρωθιερέας Βσέβολοντ (Τσάπλιν), αναπληρωτής τμηματάρχης των Εξωτερικών εκκλησιαστικών σχέσεων του Πατριαρχείου της Μόσχας:

– Ο Αλεξάντερ Ισάγιεβιτς θα παραμείνει υπόδειγμα της εσωτερικής ελευθερίας και αξιοπρέπειας τόσο για τη σημερινή κοινωνία, όσο και για τις επόμενες γενιές. Είχε θάρρος που του επέτρεπε να μιλάει άνετα με τις αρχές της χώρας του, με τις αρχές της Δύσης, με τον λαό, χωρίς να φοβάται να αναφέρεται σε αναλήθειες και να μην ακολουθεί τη μόδα ή την γνώμη της κοινωνίας.

Εκτός από την κριτική που είχε ασκήσει κατά καιρούς, πολλές φορές κατέθετε προτάσεις σχετικά με τους πρακτικούς τρόπους αποκατάστασης της Ρωσίας και των σχέσεών της με άλλες χώρες. Θα είναι αισθητή η απουσία του, η συμμετοχή του στις δημόσιες συζητήσεις. Όμως, μένει μαζί μας η πλούσια κληρονομιά αυτού του συγγραφέα και του διανοητή. Γι’ αυτό θα πρέπει να την γνωστοποιήσουμε και να την φέρουμε κοντά στον λαό, προπάντων μέσω των σχολείων.

Γιούρι Λουμπίμοφ, σκηνοθέτης:

– Ο Σολζενίτσιν ήταν το κριτήριό μας, ο Όμηρός μας. Σε πολλά σημεία του βιογραφικού του Αλεξάντερ Ισάγοεβιτς μπορεί να προσέξει κανείς την πρωτοφανή του γενναιότητα. Παρ’ όλες τις βαριές δοκιμασίες και την φυλάκιση στα στρατόπεδα, δεν έπαψε να ελπίζει και να πιστεύει στο καλύτερο μέλλον της Ρωσίας. Μέχρι την τελευταία στιγμή -παρόλη την βαριά αρρώστια που είχε- εξακολουθούσε να σκέφτεται και να γράφει για το «πώς να αποκατασταθεί».

Γιούλια Λατίνινα, δημοσιογράφος, συγγραφέας:

– Έφυγε από τη ζωή ο μεγαλύτερος Ρώσος συγγραφέας του 20ου αιώνα. Υπάρχουν συγγραφείς που εκδίδουν βιβλία. Αλλά ο Σολζενίτσιν είναι ο άνθρωπος ο οποίος άλλαξε την αντίληψή μας για την ιστορία της Ρωσίας. Η αντίληψη της Ρωσίας χωρίς το «Αρχιπέλαγος Γκούλαγκ» και με το «Αρχιπέλαγος Γκούλαγκ» είναι δύο τελείως διαφορετικές απόψεις για την Ρωσία. Το «Αρχιπέλαγος Γκούλαγκ» είναι το μοναδικό γεγονός που αντικατέστησε την Δίκη της Νυρεμβέργης. Πρόκειται για τη δίκη που έπραξε ο ίδιος ο Σολζενίτσιν, αν και -όπως είναι γνωστό- στο «Αρχιπέλαγος Γκούλαγκ» περιλαμβάνονται πολλές αναμνήσεις ξένων ανθρώπων. Αυτό γινόταν εσκεμμένα, με μεγάλη χαρά οι άνθρωποι έστελναν τις απόψεις τους στον Σολζενίτσιν, ο οποίος δεν έκανε αναφορά σ’ αυτά τα ονόματα όχι επειδή δεν το ήθελε, αλλά επειδή δεν ήθελε να εκθέσει σε κίνδυνο αυτούς τους ανθρώπους. Αργότερα όμως είχε αποκαλύψει τα ονόματά τους. Σε μεγάλο βαθμό το «Αρχιπέλαγος Γκούλαγκ» είναι συλλογική δουλειά, αλλά έχει την προσωπική ευθύνη του Α. Σολζενίτσιν. Δεν μιλάμε μόνο για ένα βιβλίο, αλλά για πράξη. Είναι κάτι παραπάνω από ένα βιβλίο, είναι καταδίκη. Ο Σολζενίτσιν μάς αντικατέστησε την Νυρεμβέργη. Ίσως, αυτό είναι το κυριότερο που έκανε στη ζωή του.

Σεργκέι Λουκιάνενκο, συγγραφέας:

– Εκτός από καθαρά ανθρώπινη στεναχώρια για τον θάνατο του συναδέλφου, θα ήθελα να πω ότι ο Σολζενίτσιν είναι ένα από τα σημαδιακά πρόσωπα τόσο της Σοβιετικής εποχής όσο και της μετά περεστρόικας εποχής. Κατά την γνώμη μου, ο θάνατός του σημαίνει οριστική λήξη της εποχής της Σοβιετικής Ένωσης.

Πηγή: Εφημερίδα «Αργκουμέντι ι Φάκτι», Ειδησεογραφικό Πρακτορείο ΡΙΑ «ΝΟΒΟΣΤΙ», Ραδιοφωνικός Σταθμός «Ηχώ της Μόσχας», Τηλεοπτικό κανάλι «Βέστι» και σάιτ της Ρωσικής κυβέρνησης.

Μετάφραση: Μαρία Παπαδοπούλου

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.