Τζενη Κατσαρη Βαφειαδη – Η μελισσα της Ροδοπης

Την Τζένη Κατσαρή τη γνωρίζω εδώ και πολλές δεκαετίες, πολύ πριν το 1990, οπότε κυκλοφόρησε η εφημερίδα «Παρατηρητής της Θράκης». Ψυχή της εφημερίδας και χίλιων δυο εντύπων και βιβλίων. Ήθελα να γράψω ένα κείμενο για την παρουσία και προσφορά της. Τώρα πήρα αφορμή από δύο «θεόρατους»  τόμους  που κυκλοφόρησαν το 2021 και  εντάσσονται με τα 100 χρόνια ενσωμάτωσης της Θράκης:

• «Διαβάζοντας» την πόλη: Κουμουτζηνά, Γκιουμουλτζίνα, Κομοτηνή – Πρόσωπα και Κείμενα
• «Ροδόπη: Ματιές από το χθες στο σήμερα – Φωτογραφικό Λεύκωμα»

Τα δύο αυτά έργα βγήκαν από τα χέρια της Τζένης  Κατσαρή Βαφειάδη, της  «μέλισσας της Ροδόπης».

Θα παρουσιάσω αυτούς τους δύο τόμους, αφού πρώτα αναφέρω λίγα στοιχεία για τη ζωή. Στο τέλος του άρθρου μου θα αναφέρω την πλούσια εργογραφία της αγαπητής  φίλης και συναδέλφου Τζένης.

*

 Η Ξανθή Τζένη Θ. Κατσαρή-Βαφειάδη είναι φιλόλογος, πτυχιούχος του Τμήματος Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ. Εργάστηκε στη Λαϊκή Επιμόρφωση, στη δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια εκπαίδευση και στην Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης. Υπήρξε αρχισυντάκτρια του περιοδικού της ΝΕΛΕ Ροδόπης «Εποχές» και των περιοδικών εκδόσεων της εφημερίδας Παρατηρητής της Θράκης υπό τον γενικό τίτλο «Ζω», ενώ εξακολουθεί να έχει την επιμέλεια των λογοτεχνικών αφιερωμάτων, έντυπων και ηλεκτρονικών, της ίδιας εφημερίδας. Έχει σχεδιάσει και επιμεληθεί σειρά εκδόσεων που αφορούν στον πολιτισμό και στη νεότερη ιστορία της Θράκης, μεγάλος αριθμός των οποίων έχει εκδοθεί από τις εκδόσεις «Παρατηρητής της Θράκης». Επίσης, επί σειρά ετών, υπήρξε επιμελήτρια των προγραμμάτων των θεατρικών παραστάσεων του ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Κομοτηνής.

Συνεχές είναι το ενδιαφέρον της για τη μειονοτική λογοτεχνία της Θράκης. Κείμενα της έχουν δημοσιευθεί στα λογοτεχνικά περιοδικά «Εξώ-πολις» και «Αλφειός». Είναι παντρεμένη με τον πολιτικό μηχανικό Πέτρο Βαφειάδη και έχουν δύο παιδιά. Έχει γράψει και επιμεληθεί πολλές εκδόσεις, συμμετείχε σε συλλογικούς τόμους, έχει επιμεληθεί  σειρά εκδόσεων που αφορούν στην ιστορία των γραμμάτων  της Θράκης και στην τοπική ιστορία.

*

Ο πολυσέλιδος τόμος (744 σελίδων)   «“Διαβάζοντας” την πόλη: Κουμουτζηνά, Γκιουμουλτζίνα, Κομοτηνή – Πρόσωπα και Κείμενα»,  όπως πληροφορούμαστε, προέκυψε μετά από πρόταση προς την Τζένη Κατσαρή της φιλολόγου  Σοφίας Μενεσελίδου, Προέδρου της Συντονιστικής και Συμβουλευτικής Επιτροπής του Δήμου Κομοτηνής για τον εορτασμό των Εκατό χρόνων Ελευθερίας της πόλης.

Αποτελείται από δώδεκα κεφάλαια: 1 «Στα χρόνια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας – Γενέθλιες περί Κουμουτζηνών αφηγήσεις». 2 «Στα χρόνια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας – Η Γκιουμουλτζίνα μέσα από τις αφηγήσεις περιηγητών». 3 «[1871]  «Η Γιμουρτζίνα του Μελιρρύτου μέσω της Περιγραφής: Τοπογεωγραφία – Τοπιογραφία».  4 «[1871-1913] Καζάς Γιμουρτζίνης κατά Μελίρρυτον και Κώδικα Κοινότητος Μαρωνείας: Εκκλησίες – Σχολεία – εθνοτικοί ανταγωνισμοί». 5  «[1880-1919] Η καθημερινή ζωή στην οθωμανική Γκιουμουλτζίνα: Αφηγήσεις – Μαρτυρίες». 6  «[1871-1921] Στοιχεία από την ανθρωπογεωγραφία της Γκιουμουλτζίνας βάσει του Μελιρρύτου και Εμπορικών Οδηγών: Επαγγελματίες – Οικογένειες – Πρόσωπα». 7  «Η ιστορία ως αφήγηση εντόπιων ερευνητών (1) Αντώνιος Ρωσσίδης, Ο Αντιβουλγαρικός Αγώνας στη Θράκη». 8 «Η ιστορία ως αφήγηση εντόπιων ερευνητών (2) Αντώνιος Ρωσσίδης, Η Ενσωμάτωση της Δυτικής Θράκης στον εθνικό κορμό».  9  «Η ιστορία της Ενσωμάτωσης της Δυτικής Θράκης μέσω του αρχείου του Χαρίσιου Βαμβακά». 10 «Η “Απελευθέρωση” μέσα από τις αφηγήσεις αυτοπτών μαρτύρων». 11 «Η “Απελευθέρωση” της Γκιουμουλτζίνας μέσω του τύπου – Τα ρεπορτάζ της εφημερίδας Μακεδονία». 12 «Η Κομοτηνή διά των λέξεων». Στο τελευταίο κεφάλαιο ανθολογούνται κείμενα για την πόλη που έγραψαν ο ιστορικός Νικηφόρος Γρηγοράς, και οι γεννηθέντες στην Κομοτηνή λογοτέχνες, Μισέλ Φάις, Αναστάσης Βιστωνίτης, Ραχμή Αλή, Μπιλχά Αλμποχέρ και Ιωάννης Γ. Αλεξίου.

Ο τόμος κλείνει με παράρτημα χαρτών, όρων και ένα εκτενές ευρετήριο προσώπων, οικογενειών, συνοικιών, εκπαιδευτηρίων, επαγγελματικών χώρων κλπ.

Ο καθηγητής του ΔΠΘ Μανόλης Βαρβούνης μιλώντας για το έργο αυτό παρατηρεί: «Πραγματικά δεν θα μπορούσε καλύτερα και πληρέστερα να τιμηθεί η επέτειος των 100 χρόνων της ενσωμάτωσης της Κομοτηνής και της περιοχής της στο ελληνικό κράτος. Αν κάποιος μου ζητούσε να κλείσω σε μία μόνο φράση τις εντυπώσεις μου από την ανάγνωση του βιβλίου και τις εκτιμήσεις μου για την αξία του, θα έλεγα ότι συνίσταται από ζητήματα, πρόσωπα και κείμενα του παρελθόντος που φτάνουν στο παρόν, καθώς επί αυτών έχει δομηθεί και από αυτά έχει προσδιοριστεί η σημερινή υπόσταση και φυσιογνωμία της Κομοτηνής, σε μια διαχρονική συνέχεια, σε μια αέναη πορεία με ευδιάκριτους σταθμούς αλλά χωρίς τέλος. Μια πορεία με οδοδείκτες πρόσωπα και κείμενα, δηλαδή προσωπικότητες και το αποτύπωμά τους στον πανσθενουργό Έλληνα λόγο».

Η αντιπρύτανης του ΔΠΘ Ζωή Γαβριηλίδου παρατηρεί «Ο τόμος έρχεται να κάνει ορατές όλες τις πολιτισμικές ομάδες που έδρασαν στο “παλίμψηστο του χώρου” της Κομοτηνής, να τους δώσει φωνή και να συνθέσει μια συλλογική μνήμη που τη μοιράζονται από κοινού όλες τους». Πριν παρουσιάσω το δεύτερο έργο που επιμελήθηκε η Τζένη Κατσαρή, να σημειώσω ότι στα βιβλία αυτά έβαλε όλο το μεράκι, την ευαισθησία και την επιστημοσύνη της. Συγκινήθηκα με την κατακλείδα του εισαγωγικού κειμένου της. Αφού καταλεπτώς ευχαρίστησε όσους/όσες συνέδραμαν στην προσπάθειά της για το βιβλίο «Διαβάζοντας» την πόλη, ευχαριστεί τους γονείς, τους δασκάλους και όσους και όσα μας κρατούν  “ζωντανούς”.  Πραγματικά…

 *

Το δεύτερο έργο «Ροδόπη: Ματιές από το χθες στο σήμερα – Φωτογραφικό Λεύκωμα», το εξέδωσε η Περιφερειακή Ενότητα Ροδόπης – Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, σελ. 156.

Πρόκειται για το Επετειακό ― δίγλωσσο στα ελληνικά και αγγλικά ― Λεύκωμα που εξέδωσε για τα Εκατόχρονα της Ενσωμάτωσης της Θράκης στον εθνικό κορμό, η Περιφερειακή Ενότητα Ροδόπης. Φιλοξενεί φωτογραφίες, από τοπόσημα της πόλης με ιστορία, μνημεία που αποτυπώνουν την πολυπολιτισμικότητά της, αλλά και κείμενα που ολοκληρώνουν την οφειλή της πόλης στον ιατροφιλόσοφο Μ. Μελίρρυτο, φιλοξενώντας τα κείμενά του της «Περιγραφής Ιστορικής και Γεωγραφικής» για τη Μαρώνεια, καθώς και τις αναγνώσεις του επιγραφών των αρχαίων της μνημείων που βρήκε διάσπαρτες ή εντοιχισμένες, Αναγνώσεις του Μ. Μελιρρύτου, τις οποίες αξιοποίησαν ως υλικό μελέτης και έρευνας σύγχρονοι επιστήμονες, αρχαιολόγοι, επιγραφικοί και ιστορικοί.

Όπως αναφέρει στον Πρόλογο του έργου ο  αντιπεριφερειάρχης Ροδόπης  Ν. Τσαλικίδης «Στο παρόν Λεύκωμα, αξιοποιούνται στο πεδίο της δημόσιας ιστορίας, πληροφορίες και για την αρχαία επιγραφική κληρονομιά της Μαρώνειας, όπως καταγράφηκαν σε έργο του ιατρού Μελίρρυτου τον 19ο αιώνα και αξιοποιήθηκαν μεταγενέστερα από τους επιγραφικούς αρχαιολόγους. Συγκεκριμένα, ο τόμος καταγράφει και αναδεικνύει τον μυθικό, για τους σύγχρονους Κομοτηναίους, Μπουκλουτζά, το ποτάμι με βάση τη ροή του οποίου δομήθηκε η πόλη, την Kεντρική Πλατεία της Κομοτηνής, το Άλσος της Αγίας Παρασκευής, καθώς και την πολυπολιτισμική οπτική της ευρύτερης περιοχής μέσα από τη φωτογραφική αποτύπωση θρησκευτικών μνημείων χριστιανών, μουσουλμάνων, αρμενίων και εβραίων».

Το βιβλίο  διαιρείται σε τρία μέρη: 1. Τοπόσημα της Κομοτηνής στον χρόνο, 2. Ψηφίδες πολυπολιτισμικότητας και 3. Μαρώνεια: Μνημεία του παρελθόντος με βάση την Περιγραφή του Μ. Μελίρρυτου στο παρόν.

Το έργο συμπληρώνεται με σχετική Βιβλιογραφία.

*

Πριν ολοκληρώσουμε παραθέτουμε Εργογραφία της Ξανθής Τζένης Κατσαρή Βαφειάδη.

Μεταξύ άλλων, έχει γράψει και επιμεληθεί, τις ακόλουθες εκδόσεις:

  – Το Παλιό Δικαστικό Μέγαρο, Λεύκωμα-Ημερολόγιο 2005, 2004 — 1908-2008: Χατζέιος Σχολή, 100 χρόνια ιστορίας, 2008 —Του τόπου τα επιφανή: Τα 10 καλύτερα αξιοθέατα από τους νομούς Έβρου, Ροδόπης, Ξάνθης, Καβάλας και Δράμας –2008 – -Θάσος-Σαμοθράκη, οι παράδεισοι του Βόρειου Αιγαίου –2009 —Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης: Tόπος πλούσιος σε φύση και πολιτισμό, 2009 —Κομοτηνή πόλη προς ανακάλυψη 2017 —Δήμος Νέστου, Μεστός ζωής 2018 —«Διαβάζοντας» την πόλη: Κουμουτζηνά, Γκιουμουλτζίνα, Κομοτηνή – Πρόσωπα και Κείμενα, Δήμος Κομοτηνής – Κομοτηνή 2021.

Συμμετείχε στους εξής συλλογικούς τόμους:

—Τάξη + αταξία, 2011. —Το εύρος του έργου του Γεωργίου Βιζυηνού, Παλαιότερες αναγνώσεις και νέες προσεγγίσεις. 2012 —Πασχάλης Μ. Κιτρομηλίδης, Στο όνομα της ελευθερίας, 2019.

Έχει επιμεληθεί, μεταξύ άλλων, σειρά εκδόσεων που αφορούν στην ιστορία των γραμμάτων  της Θράκης και στην τοπική ιστορία:

—Περιφερειακό συνέδριο Γυναίκα και λογοτεχνία,
1995 —Περιφερειακό συνέδριο Γεώργιος Βιζυηνός: η ζωή και το έργο του, 1997 —Σάββας Κουτλογεωργίου, Η Κομοτηνή του παρελθόντος. Φωτογραφικό οδοιπορικό (1920 έως
σήμερα) 2006 —Φωτεινή Ζησιάδου-Κουτλογεωργίου, Ο Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός· Παράρτημα Κομοτηνής κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα, 2008 —Πολιτιστικός Σύλλογος Ιάσμου, Αναστασίου Φιλιππέλη, Την ιστορία λένε και οι φωτογραφίες. Φωτογραφικό λεύκωμα του νομού Ροδόπης με επίκεντρο την περιοχή του Ιάσμου (1945-1965), 2011 —Λέσχη Αλεξανδρουπολιτών – Ιστορικό Μουσείο Αλεξανδρούπολης, Ημερολόγιο-Λεύκωμα 2019, Εικόνες από την οικονομική ζωή της παλιάς Αλεξανδρούπολης, Αλεξανδρούπολη 2018 – Πέτρος Φιλιππίδης, Ένα ταξίδι στην ιστορία των Καρυδιωτών, Επί τη επετείω των 100 χρόνων από τη Μικρασιατική Καταστροφή,  2021.

Κλείνοντας στέκομαι με μια εμβληματική φράση της Τζένης Κατσαρή «Η γνώση της πολιτισμικής ταυτότητας του τόπου μας είναι βασική ορίζουσα της προόδου της».

Ξάνθη, 1 Δεκεμβρίου 2022

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.