Τεχνη και εμφυλες ανισοτητες

«Ζούμε σε μία χώρα που η πατριαρχία και ο σεξισμός είναι φανερός στο χώρο μας»

Την Εριφίλη Γιαννακοπούλου φιλοξένησε στα ερτζιανά του «Ράδιο Παρατηρητής 94fm» και του Beton 7 Art Radio ο καθηγητής κ. Χαράλαμπος Πουλόπουλος στο πλαίσιο της εκπομπής «Μαθήματα Αναπνοής». Η γνωστή λυρική τραγουδίστρια και σκηνοθέτης μίλησε την ομάδα “Oper(O)”, για το «θέατρο επινόησης», για την προσπάθεια “Women in Arts”, για τις εξελίξεις στον καλλιτεχνικό κλάδο, για τη θέση της γυναίκας μέσα σ’ αυτόν και για τον ρόλο της τέχνης στις εποχές που διανύουμε.

Ο λόγος όμως στην κ. Γιαννακοπούλου…

Χ.Π.: Τι είναι η όπερα δρόμου και η ομάδα “Oper(O)”;

Ε.Γ.: Η όπερα δρόμου είναι αυτό που λέει η ίδια η λέξη. Επειδή όμως είναι ένα ειδικό είδος, ήταν  κλειστό στην Ελλάδα και υπήρχε μόλις ένα θέατρο. Τα πράγματα συμβαίνανε εκεί με έναν τρόπο  κάπως παλιακό. Προσωπικά, όταν σπούδαζα αυτό που μου άρεσε ήταν κάπως πιο ξεσηκωτικό, ποιητικό, άμεσο, και έτσι το έκανα πράξη μαζί με μία ομάδα ατόμων, έχοντας και τη φόρα των νιάτων. Η πρώτη παράσταση αγκαλιάστηκε και έτσι συνεχίσαμε. Τι ειδικό έχει τώρα η όπερα στο δρόμο; Αυτό το τόσο ποιητικό είδος, το τόσο μεγάλο συναισθηματικό μέγεθος που όταν το φέρνεις μπροστά στο μισό μέτρο σε αποστομώνει, ενώ όταν το βλέπεις πάνω σε σκηνή είναι διαφορετικό. Παίξαμε ουσιαστικά με αυτό, και αφού καταλάβαμε ποιοι είμαστε και πώς μας λένε, κάναμε περισσότερα παιχνίδια. Σήμερα μετά από πολλά στάδια της “Oper(O)”, φτιάχνουμε δικά μας έργα που είναι μια μεγάλη διαδικασία. Δεν μειώνω τα υπάρχοντα, αλλά μου αρέσει σαν καλλιτέχνης να δημιουργώ.

Χ.Π.: Αυτό το κάνατε σε ένα πρόγραμμα απεξάρτησης του ΚΕΘΕΑ. Μιλήστε μας γι’ αυτό.

Ε.Γ.: Λέγεται θέατρο της επινόησης στα ελληνικά. Το ΚΕΘΕΑ ήταν ένα μεγάλο σχολείο, μία τεράστια ευκαιρία για πολλούς λόγους. Ήρθα σε άμεση σχέση με το αμιγώς θέατρο. Το πιο ουσιαστικό και το πιο βαθύ ήταν πως ήρθα σε επαφή με ανθρώπους που δεν το είχαν ανάγκη, δεν το θεωρούσαν αναγκαίο και δεν το εκτιμούσαν. Ήμουν με την Ειρήνη Γεωργαλάκη και κάναμε μεγάλη προσπάθεια. Δουλεύαμε με  γονείς, αδέρφια και συντρόφους ανθρώπων που βρίσκονται στο πρόγραμμα απεξάρτησης. Αυτό με έφερε σε τέτοια θέση, ώστε να εξηγώ γιατί η τέχνη χρειάζεται και γιατί το θέατρο βοηθάει. Το ΚΕΘΕΑ με «μεγάλωσε» και με έφερε σε επικοινωνία με κόσμο που δεν θα γνώριζα ποτέ.

«Θέατρο της επινόησης σημαίνει ότι ολόκληρη η ομάδα, δηλαδή οι performers, οι ηθοποιοί, οι σκηνοθέτες –αν υπάρχουν– συνδημιουργεί την παράσταση»

Χ.Π.: Να μείνουμε σε αυτό. Αυτοί που συμμετέχουν συνεισφέρουν στο να φτιαχτεί ένα σενάριο, μία παράσταση. Αυτό είναι το θέατρο της επινόησης;

Ε.Γ.: Θέατρο της επινόησης σημαίνει ότι ολόκληρη η ομάδα, δηλαδή οι performers, οι ηθοποιοί, οι σκηνοθέτες –αν υπάρχουν– συνδημιουργεί την παράσταση. Δηλαδή το κείμενο γράφεται ανάλογα με το είδος του θεάτρου κατά τη διάρκεια των προβών από τους ανθρώπους που συμμετέχουν σε αυτό. Στην όπερα δεν υπάρχει κάτι τέτοιο, αλλά στην ομάδα “Oper(O)” προσπαθούμε ώστε η δημιουργική διαδικασία να φέρει αυτοσχεδιαστική όπερα.

«Ο χώρος της τέχνης είναι φανερός. Είμαστε σε απραξία εδώ και έναν χρόνο και αυτό έχει επιτρέψει έναν απολογισμό. Αυτή η παύση έδωσε το χρόνο να σκεφτούμε κάποιες πληροφορίες. Μετά την κ. Μπεκατώρου, συμπαρέσυρε έναν χώρο που έχει πάρα πολύ έντονο το στοιχείο της κακοποίησης. Επειδή στην τέχνη εκτίθενται οι προσωπικότητες και οι εγωισμοί, ήρθε η ώρα να “σπάσει αυτό το σπυρί”. Μου φαίνεται αδιανόητο ότι υπήρχε αυτού του είδους η κακοποίηση, με όλες τις πολιτικές προεκτάσεις που έχει και την όχι τόσο άμεση αντίδραση της κυβέρνησης και του Υπουργείου. Υπάρχει αντίδραση και αλληλεγγύη στην κοινωνία, ένας θυμός, ο οποίος ενώνει και φέρνει σημαντικές αλλαγές. Αυτό που γίνεται σήμερα δεν θα το πίστευε κανείς αν το λέγαμε πριν 5 μήνες».

Χ.Π.: Θέλω να σταθούμε σε μία προσπάθεια που κάνετε εσείς, 14 καλλιτέχνιδες από το χώρο της τέχνης, να αναδείξετε τις έμφυλες ανισότητες στον τομέα σας. Πείτε μας λίγα πράγματα για αυτό.

Ε.Γ.: Η πρωτοβουλία λέγεται “Women in Arts” και γεννήθηκε οργανικά, από ανάγκη. Ζούμε σε μία χώρα που η πατριαρχεία και ο σεξισμός είναι φανερός στο χώρο μας. Υπάρχουν θέσεις που δεν υπάρχουν γυναίκες, όπως και επαγγέλματα, υπάρχει απαξίωση και κακοποίηση, ανισότητα στους μισθούς και στις ευκαιρίες. Η ισότητα είναι ένα τεράστιο έλλειμμα.

«Υπάρχει αντίδραση και αλληλεγγύη στην κοινωνία, ένας θυμός, ο οποίος ενώνει και φέρνει σημαντικές αλλαγές»

Χ.Π.: Το τελευταίο διάστημα ζούμε κάποιες συγκλονιστικές στιγμές αποκαλύψεων, ιδιαίτερα στο χώρο της τέχνης, όπου αναδύονται περιστατικά κακοποίησης. Τι συμβαίνει εκεί;

Ε.Γ.:  Ο χώρος της τέχνης είναι φανερός. Είμαστε σε απραξία περισσότερο από ένα χρόνο και αυτό έχει επιτρέψει έναν απολογισμό. Αυτή η παύση έδωσε το χρόνο να σκεφτούμε κάποιες πληροφορίες. Μετά την κ. Μπεκατώρου, συμπαρέσυρε ένα χώρο που έχει πάρα πολύ έντονο το στοιχείο της κακοποίησης, επειδή στην τέχνη εκτίθενται οι προσωπικότητες και οι εγωισμοί. Όμως, ήρθε η ώρα να «σπάσει αυτό το σπυρί». Μου φαίνεται αδιανόητο ότι υπήρχε αυτού του είδους η κακοποίηση, με όλες τις πολιτικές προεκτάσεις που έχει. Υπάρχει αντίδραση και αλληλεγγύη στην κοινωνία, ένας θυμός, ο οποίος ενώνει και φέρνει σημαντικές αλλαγές. Αυτό που γίνεται σήμερα δεν θα το πίστευε κανείς αν το λέγαμε πριν πέντε μήνες.

Χ.Π.: Πιστεύετε ότι θα φέρουν αλλαγές οι εξελίξεις ή θα παλινδρομήσει η κατάσταση;

Ε.Γ.: Έχει σημασία; Ήδη αλλάζει, κινείται, και μετακινείται από μέσα. Ό,τι αλλαγή προς το χειρότερο μπορεί να γίνει – που δεν το εύχομαι – πάλι θα έχει μετακινηθεί. Εμένα μου φαίνεται ως αμετακίνητος βράχος. Κλείνανε τις γυναίκες στα θέατρα και κάποιοι ερεθίζονταν να τις βλέπουν να κλαίνε. Αυτό, φυσικά,  είναι το λιγότερο σε σχέση με όλα αυτά που ακούσαμε για τον κ. Λιγνάδη. Είναι τρελό αυτό που συμβαίνει, καθώς υπάρχουν άνθρωποι που έχουν υποφέρει από τον συγκεκριμένο, έχει κάνει μεγάλο κακό και μου φαίνεται αδιανόητο πως βρισκόταν σε αυτήν την θέση. 

«Δεν θεωρώ πως η πατριαρχική στάση είναι κακή μόνο για τις γυναίκες, αλλά πατρονάρει και τους άνδρες»

Χ.Π.: Ζούμε σε μία κοινωνία πατριαρχική και σεξιστική. Οι γυναίκες βρίσκονται στο περιθώριο και πρέπει να προσπαθήσουν διπλά για να αποδείξουν πως αξίζουν ενώ για τους άνδρες δεν ισχύει αυτό.

Ε.Γ.: Δεν είναι σοκαριστικό ότι το λέτε έτσι; Έχω συνειδητοποιήσει σε τι βάθος έχω δεχθεί αυτόν τον σεξισμό, χωρίς να δεχθώ κακοποίηση, πόσο βαθιά έχει εντρυφήσει μέσα μου,  πόσο μπορεί να αναπαράγω κομμάτια χωρίς να το καταλαβαίνω, και γίνομαι έξαλλη. Δεν γίνεται να το λέμε έτσι απαθώς. Φυσικά, δεν κρίνω εσάς, αλλά γενικά την κυρίαρχη αντίληψη της κοινωνίας. Για να μπορέσει η γυναίκα να πάρει κάποια θέση από αυτές που είναι ανδροκρατούμενες, πρέπει να αποδείξει πως είναι δέκα φορές καλύτερη από τον άνδρα, πρέπει να πληρώνεται λιγότερο και να την αμφισβητούν συνεχώς. Τι ζητάει η κοινωνία από τις γυναίκες; Να είναι μανάδες και τίποτα άλλο; Οι γυναίκες πρέπει να έχουν τη δική τους προσωπικότητα. Για μένα προσωπικά το ότι άνοιξε αυτή η κουβέντα είναι ένα βήμα προς μία θετική κατεύθυνση. Σε πρώτο βαθμό οφείλουμε να αποδεχθούμε ότι υπάρχει το συγκεκριμένο πρόβλημα. Έπειτα, θα βρούμε τις λύσεις και πρέπει να τις εμπιστευτούμε. Δεν θεωρώ πως η πατριαρχική στάση είναι κακή μόνο για τις γυναίκες, αλλά πατρονάρει και τους άνδρες. Όλοι πάσχουν, απλά οι γυναίκες είναι τα συχνότερα θύματα.

Χ.Π.: Φαίνεται πως αυτοί που έχουν την εξουσία δεν πρόκειται ποτέ να την εκχωρήσουν,  οπότε όσοι υφίστανται την κακοποίηση πρέπει να αντιδράσουν.

Ε.Γ.:  Ο τρόπος που μου αρέσει να διαβάζω το δίλημμα, ανάμεσα στους έχοντες και τους μη έχοντες εξουσία, δεν είναι μία άσπρη-μαύρη συνθήκη. Όπως μπορεί να υπερασπιστεί τα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ κάποιος που δεν ανήκει σε αυτήν την ομάδα, αντίστοιχα θεωρώ πως δεν μπορούμε να ζητάμε τα «ρέστα» από τα θύματα. Έτσι, πρέπει να φτιάξουμε μία συνθήκη γι’ όλους αυτούς που δεν έχουν δικαιώματα.

«Η τέχνη μπορεί να αναδεικνύει τις βαθύτερες ανάγκες των ανθρώπων. Υπάρχει και η στρατευμένη τέχνη και αυτή που μπορεί να αναδείξει συγκεκριμένα προβλήματα.  Για παράδειγμα παρατηρείται ένα πρόβλημα στη θεατρική δραματουργία ή τον κινηματογράφο, όπου υποστηρίζεται η πατριαρχία και μαζί της υποστηρίζεται ο ρόλος της γυναίκας ως μάνας ή ιερόδουλης.  Γενικά ο ρόλος της είναι  άλλος από αυτόν του άνδρα. Εκεί μπορούμε να συνδράμουμε πρακτικά και με έναν πιο βαθύ τρόπο. Το σημαντικότερο για μένα είναι η αποδοχή. Όλοι μπορούμε να υπάρχουμε σε μία κοινωνία πολύχρωμη,  όπως εμείς θέλουμε. Το ζητούμενο είναι να χωράμε και να είμαστε ανθρώπινοι»

Χ.Π.: Τι μπορεί να κάνει η τέχνη σ’ αυτήν την κατάσταση;

Ε.Γ.: Η τέχνη, όπως επιβεβαιώθηκε στο ΚΕΘΕΑ, είναι ένα εργαλείο στήριξης, ανακούφισης και έμπνευσης, ένας μοχλός αλλαγών, ένας καθρέφτης που μας θυμίζει τα ζητούμενα και τους προβληματισμούς των ανθρώπων που μας θυμίζει την ποίηση και την ομορφιά. Η τέχνη μας ανακουφίζει και μέσα από αυτήν μπορούμε να δείξουμε πράγματα και να στηρίξουμε την κοινωνία που πάσχει. Κι εδώ η τέχνη έχει έναν τεράστιο ρόλο ανάδειξης, μπορεί να ανοίξει ένα νέο κεφάλαιο και να θέσει σωστές βάσεις. Η έμπνευση και η ποίηση είναι ζητούμενα για να κάνουμε αυτές τις κουβέντες.

Χ.Π.: Μπορεί η τέχνη να βρίσκεται στην πρωτοπορία; Αυτή τη στιγμή ο χώρος της τέχνης βάλλεται.

Ε.Γ.: Η τέχνη δεν βάλλεται ο χώρος βάλλεται, γιατί είμαστε σε μία κοινωνία που θεωρεί πως η τέχνη είναι περιττή και αυτή η υποτίμηση φαίνεται στη συλλογική συνείδηση. Λείπει η τέχνη από τους ανθρώπους που υποστηρίζουν αυτή την άποψη και που είναι στεγνοί από αξίες, ιδανικά, κοινωνικά και πανανθρώπινα ζητούμενα.

«Η τέχνη μπορεί να αναδεικνύει τις βαθύτερες ανάγκες των ανθρώπων»

Χ.Π.: Τι μπορούμε να κάνουμε μέσα σε μία κοινωνία με ανισότητες, πώς θα προχωρήσουμε και πώς θα συμβάλλει η τέχνη;

Ε.Γ.: Η τέχνη μπορεί να αναδεικνύει τις βαθύτερες ανάγκες των ανθρώπων. Υπάρχει και η στρατευμένη τέχνη και αυτή που μπορεί να αναδείξει συγκεκριμένα προβλήματα. Για παράδειγμα παρατηρείται ένα πρόβλημα στη θεατρική δραματουργία ή τον κινηματογράφο, όπου υποστηρίζεται η πατριαρχία και μαζί της υποστηρίζεται ο ρόλος της γυναίκας ως μάνας ή ιερόδουλης.  Γενικά ο ρόλος της είναι  άλλος από αυτόν του άνδρα. Εκεί μπορούμε να συνδράμουμε πρακτικά και με έναν πιο βαθύ τρόπο. Το σημαντικότερο για μένα είναι η αποδοχή. Όλοι μπορούμε να υπάρχουμε σε μία κοινωνία πολύχρωμη, όπως εμείς θέλουμε. Το ζητούμενο είναι να χωράμε όλοι και να είμαστε ανθρώπινοι.

Χ.Π.: Τι συμβαίνει αυτήν την περίοδο στο χώρο της τέχνης από την πλευρά της δημιουργίας;

Ε.Γ.: Για μένα προσωπικά η λέξη που περιγράφει τη συνέχεια είναι η προετοιμασία. Ετοιμάζουμε πολλά project τα οποία δεν ξέρουμε πότε και πώς θα μπορέσουμε να τα δείξουμε. Μεταξύ αυτών είναι τα εξής:  ένα έργο που θα είναι αμιγώς θεατρικό, προτάσεις τις οποίες θα καταθέσω στο Υπουργείο, μία νέα όπερα που έχει να κάνει με το κίνημα του σουρεαλισμού και την όπερα, δύο θεατρικές παραστάσεις με τις ομάδες ερασιτεχνικού θεάτρου που έχω, και ένα ερευνητικό πρόγραμμα. Γενικά έχω πολλά στο μυαλό μου…

Χ.Π.: Σε όλους τους καλεσμένους κάνω την εξής ερώτηση: Ποια στιγμή νιώσατε πως δεν μπορούσατε να αναπνεύσετε;

Ε.Γ.: Αυτά τα τεράστια συναισθήματα που κόβουν την αναπνοή και σχετίζονται με τον πόνο ή με την ομορφιά, τα ένιωσα όταν έχασα τον πατέρα μου. Αλλά και σε στιγμές έρωτα ή παράστασης όπερας θυμάμαι πως έχασα την αίσθηση του χρόνου και του οξυγόνου. Σε εκείνη την παράσταση ο χρόνος είχε άλλη ροή, δεν ήξερα αν η εμπειρία μου κράτησε τέσσερις μέρες ή ένα λεπτό. Φυσικά,  δεν ήμουν μόνη σε όλο αυτό αλλά ήταν συλλογικό, διότι όταν γίνεται κάτι τέτοιο σε μία παράσταση συμβαίνει ταυτόχρονα σε όλους μας. Ήμουν 18 ετών όταν είδα μία παράσταση στο Παρίσι και είπα αυτό είναι. Το συναίσθημα αυτό μου θυμίζει τόσο τον έρωτα.

google-news Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.