Σπυρος Κιοσσες, Ελενη Χατζημαυρουδη «Η Λογοτεχνια στη Δευτεροβαθμια Εκπαιδευση ‒ Ερμηνευτικη, κριτικη και δημιουργικη προσεγγιση των λογοτεχνικων κειμενων»

Με πρόλογο της Μαρίτας Παπαρούση, μια έκδοση για αλλαγή στη διδακτική πράξη
Από τις εκδόσεις «Κριτική» (2020) κυκλοφορεί το βιβλίο «Η λογοτεχνία στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση» τoυ Σπύρου Κιοσσέ και της Ελένης Χατζημαυρουδή, το οποίο αποτελεί μια προσπάθεια συνένωσης της λογοτεχνικής θεωρίας με τη διδακτική πράξη που κρίνεται απαραίτητη για την κατανόηση των ζητημάτων που προκύπτουν από τη διδασκαλία της λογοτεχνίας στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Συνολικά η έκδοση απαρτίζεται από 432 σελίδες και η κυκλοφορία της συμπίπτει με τις αλλαγές στο μάθημα της λογοτεχνίας, σύμφωνα με το πρόγραμμα σπουδών του 2019, αλλά και με τη συνεξέταση του μαθήματος της Λογοτεχνίας με τη Νεοελληνική Γλώσσα, η οποία εγείρει πολλούς προβληματισμούς σχετικά με τη κριτική διδασκαλία της λογοτεχνίας. Η ανά χείρας μελέτη αποτελεί μια σημαντική βοήθεια προσέγγισης της λογοτεχνικής διδασκαλίας, καθώς δεν συμβάλλει μόνο στη κατανόηση των πρακτικών προβλημάτων που εγείρονται γύρω από τη διδασκαλία της λογοτεχνίας, αλλά πολύ περισσότερο καταδεικνύει τη σημασία της λογοτεχνικής θεωρίας στη πράξη, καθώς απομακρύνεται από την εργαλειοποίησή της και στοχεύει στην κριτική και στην δημιουργική προσέγγιση των λογοτεχνικών κειμένων. Γι’ αυτούς τους λόγους αποτελεί ένα βιβλίο απαραίτητο τόσο για φιλολόγους, όσο και για μαθητές-φοιτητές, το οποίο πρέπει να προμηθευτεί όποιος ήδη έχει έρθει αντιμέτωπος με τις δημιουργικές προεκτάσεις της λογοτεχνίας, προκειμένου να συστηματοποιήσει τη δουλειά του, αλλά και όποιος θεωρεί πως η λογοτεχνία έχει μόνο εξετασιοκεντρική θέση, προκειμένου να τροποποιήσει τις πάγιες αντιλήψεις του.
 

Από τη θεωρία στη πράξη

 
Πώς προσδιορίζεται η «λογοτεχνικότητα» ενός κειμένου; Πώς λειτουργεί η μεταφορά, η συνδήλωση, το μέτρο, η ειρωνεία, η φωνή, η εστίαση και η διαγραφή των χαρακτήρων; Τι σημαίνει ερμηνεύω, αποστασιοποιούμαι και μετασχηματίζω δημιουργικά τμήματα ενός κειμένου ή γράφω ένα νέο, δικό μου, κείμενο; Η σύγχρονη προσέγγιση της λογοτεχνίας στο σχολείο προϋποθέτει την καλλιέργεια της κριτικής ικανότητας και της ευελιξίας. Οι εκπαιδευτικοί, οι μαθητές (ακόμα κι εκείνοι που δυσκολεύονται ιδιαίτερα), αλλά και όσοι ενδιαφέρονται ευρύτερα για τη λογοτεχνία θα βρουν στο παρόν βιβλίο πλούσιο θεωρητικό υπόβαθρο και πλήθος παραδειγμάτων, κυρίως από τα υπάρχοντα σχολικά εγχειρίδια.
 

Η λογοτεχνία ως αναδημιουργία 

 
Μορφολογικά το πόνημα «Η λογοτεχνία στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση» αποτελείται συνολικά από 12 κεφάλαια, τα οποία σχετίζονται με τη διδακτική της λογοτεχνίας και την ερμηνεία των λογοτεχνικών κειμένων, με τα ζητήματα συσχέτισης στη λογοτεχνία, με τα κειμενικά είδη, με τις αναφορές στη συνδήλωση και στη μεταφορά, με τη σημασία του σκηνικού, της πλοκής και του χρόνου της αφήγησης, με τον ίδιο τον αφηγητή και τον χαρακτήρα-ήρωα, και με την αφηγηματική πειθώ. Επιπροσθέτως, στην παρούσα έκδοση συναντάμε δυο σημαντικά παραρτήματα, με το πρώτο να κάνει αναφορά στους «κειμενικούς δείκτες» και το δεύτερο «στο παιδαγωγικό περιβάλλον», τα οποία σε συνδυασμό με την σύγχρονη βιβλιογραφία  που παραθέτει καταδεικνύουν τη σημαντικότητά του. 
 
Ειδικότερα, τον πρόλογο της έκδοσης υπογράφει η  καθηγήτρια Νεοελληνικής Λογοτεχνίας και Διδακτικής της Λογοτεχνίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, Μαρίτα Παπαρούση, και στην εισαγωγή του συναντάει κανείς τη στοχοθεσία του, στην οποία περιλαμβάνονται τα εξής: «η οργανωμένη παρουσίαση όρων, σχημάτων και τρόπων ανάγνωσης των λογοτεχνικών κειμένων, ποιητικών και πεζών», «η συστηματική άσκηση σε δραστηριότητες δημιουργικού μετασχηματισμού των κειμένων, αλλά και δημιουργικής γραφής», «η οργάνωση και παρουσίαση του υλικού με τρόπο σαφή και εύληπτο, ώστε να είναι προσιτό τόσο σε διδάσκοντες όσο και σε μαθητές», και τέλος «η παροχή εμπεριστατωμένης και σύγχρονης βιβλιογραφίας, στην οποία μπορεί να ανατρέξει ο αναγνώστης». 
 
 
Αυτά που ξεχωρίζουν –μεταξύ άλλων και πολλών– είναι η πληθώρα δραστηριοτήτων που παρέχει, μέσω των οποίων παραπέμπεται κανείς σε γκάμα κείμενων, συγγραφέων, λεξικών, κ.ά., οι υποενότητες με τίτλο «Κολυμπώντας στη θεωρία», οι οποίες ακολουθούν σχηματικά τις δραστηριότητες, καταδεικνύοντας πως ο καλύτερος τρόπος επαφής μας με τη θεωρία πηγάζει από την πράξη και έρχεται ως απόρροια της ανάγνωσης των κειμένων, και η παράθεση πινάκων και σχημάτων που διευκολύνουν την κατανόηση, παρέχοντας απαραίτητες και βασικές πληροφορίες με τρόπο εύληπτο και σύντομο, ώστε να εντυπωθούν στη μνήμη των αναγνωστών. Έτσι, πρόκειται για μια έκδοση που μας (υπεν)θυμίζει, πως η λογοτεχνία αποτελεί μια ερμηνευτική, κριτική, και δημιουργική προσέγγιση που πρέπει να μας ακολουθεί σε όλα τα στάδια της ζωής μας, καθώς αποτελεί μια πράξη ενδυνάμωσης του εαυτού, αναδιαμόρφωσης της ταυτότητας και εξωτερίκευσης,  είτε γράφουμε είτε διαβάζουμε είτε αναλύουμε τους εαυτούς μας και τους Άλλους.
 
Βαρβάρα Ρούσσου «Ένα βιβλίο-οδηγός για την ανάγνωση και τη γραφή»
Η Βαρβάρα Ρούσσου στο “diastixo.gr” αναφέρει τα εξής σχετικά με την έκδοση: «Αυτό που ξεχωρίζει τη συγκεκριμένη μελέτη είναι η προσπάθεια των συγγραφέων να “γειώσουν” τα θέματα της λογοτεχνικής θεωρίας και να τα “παντρέψουν” με το ίδιο το σώμα των λογοτεχνικών κειμένων. Είναι σαφής η συλλογιστική πορεία που διέπει τη μελέτη: από το συγκεκριμένο στο αφηρημένο και από εκεί στο συγκεκριμένο. Κάθε κεφάλαιο ξεκινά με δραστηριότητες/ασκήσεις δημιουργικής γραφής συγκεκριμένης στόχευσης και όλες τις απαραίτητες εξηγήσεις – πάντα με τρόπο εύληπτο, ο οποίος ωστόσο διατηρεί την επιστημονικότητά του και την απαραίτητη ορολογία. Τα πιο απαιτητικά θέματα, που εγείρουν απορίες και ενίοτε προκαλούν σύγχυση σε διδάσκοντες και διδασκόμενους, φωτίζονται πολύπλευρα και σε βάθος στις οικείες ενότητες “Κολυμπώντας στη θεωρία” και “Πρακτική οδηγία”, για να επιστρέψουμε και πάλι σε ποικίλες δραστηριότητες παραγωγής και μετασχηματισμού με αφορμή λογοτεχνικά κείμενα (ανθολογημένα ή μη στα σχολικά βιβλία), και να κλείσει το κεφάλαιο με την απαραίτητη ανακεφαλαίωση (“Συνοψίζοντας”). Συνεπώς, η μελέτη, χωρίς να ενδίδει στην ευκολία του εμπειρισμού και της ατεκμηρίωτης συχνά παράθεσης πληροφοριών, αρθρώνει λόγο εύληπτο και επιστημονικά τεκμηριωμένο σε παλαιότερη και σύγχρονη διεθνή βιβλιογραφία, η οποία τις περισσότερες φορές παρουσιάζεται με κατατοπιστικά διαγράμματα και μνημοτεχνικούς πίνακες. Η μελέτη των Σπ. Κιοσσέ και Ελ. Χατζημαυρουδή “ήρθε για να μείνει” –ας συγχωρεθεί η χρήση του αδόκιμου λόγου. Ένα βιβλίο που ήρθε για να καλύψει τα κενά και τις ανάγκες όσων ασχολούνται από διαφορετικές θέσεις με το λογοτεχνικό φαινόμενο. Ένα βιβλίο-οδηγός για την ανάγνωση και τη γραφή. Για να γίνουμε επαρκέστεροι αναγνώστες-δημιουργοί και πιο υπεύθυνοι δάσκαλοι, που δεν αυτοσχεδιάζουν αμήχανοι κι αυτάρεσκοι μέσα στην τάξη, αλλά συντονίζουν κι εμπνέουν με την μπαγκέτα της γνώσης και της αγάπης για τη λογοτεχνία το ακροατήριό τους, γκρεμίζοντας κάθε στιγμή τις όποιες “βεβαιότητές” του, προκειμένου, από μόνο του, να ανακαλύψει την αίσθηση του μέτρου στη χαμηλή φωτιά που σιγοκαίει μέσα στη στάχτη.
 
Κι αν κάποιος –καλοπροαίρετα– ρωτήσει τι χρειαζόμαστε τη λογοτεχνία –εντός και εκτός σχολείου– στους τεχνοκρατικούς καιρούς μας, την καλύτερη απάντηση δίνουν οι ίδιοι οι συγγραφείς της μελέτης στην εισαγωγή: “Με τη βοήθεια της λογοτεχνίας […] ο κόσμος μας καθίσταται λιγότερο οριστικός και ορισμένος, λιγότερο κοινότοπος, περισσότερο επιδεκτικός στην αναδημιουργία” (σ.19). Η λογοτεχνία δεν μπορεί ν’ αλλάξει τον κόσμο. Μπορεί, όμως, να καταστεί η “βασιλική οδός” σε έναν κόσμο δυνατοτήτων και ολοκλήρωσης του εαυτού. Κι αυτό δεν είναι λίγο –το κάτω κάτω της γραφής, ο μόνιμος τόπος της συνάντησής μας και ο μικρός ο πόνος· το ίζημα των λέξεων».
 

Λίγα λόγια για τους συγγραφείς

 
Ο Σπύρος Κιοσσές είναι απόφοιτος του Τμήματος Φιλολογίας του ΑΠΘ. Ολοκλήρωσε τις μεταπτυχιακές του σπουδές στην Αγγλία και στην Ελλάδα στον τομέα των κλασικών σπουδών και της εκπαιδευτικής έρευνας. Είναι διδάκτωρ Λογοτεχνίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας με ιδιαίτερο ερευνητικό ενδιαφέρον τη θεωρία και τη διδακτική της λογοτεχνίας. Εργάστηκε ως μεταδιδακτορικός ερευνητής του Τμήματος Ελληνικής Φιλολογίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης στο πεδίο της δημιουργικής γραφής, όπου και διδάσκει, ως μέλος Ε.ΔΙ.Π., νεοελληνική γλώσσα και λογοτεχνία, διδακτική της λογοτεχνίας και δημιουργική γραφή. Επιστημονικά, κριτικά και λογοτεχνικά δημοσιεύματά του έχουν φιλοξενηθεί στον περιοδικό και ημερήσιο τύπο.
Η Ελένη Χατζημαυρουδή είναι απόφοιτη του Τμήματος Φιλολογίας του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Μετά τις μεταπτυχιακές της σπουδές στην κλασική φιλολογία ολοκλήρωσε τη διδακτορική διατριβή της στην αρχαϊκή λυρική ποίηση με τίτλο «Ίβυκος Μυθολόγος. Έρις και Έρως» (University Studio Press 2005). Συμμετείχε στην ομάδα εργασίας του Ομότιμου Καθηγητή Ε. Κριαρά για το «Νεοελληνικό Λεξικό» και για το «Λεξικό της Μεσαιωνικής Ελληνικής Δημώδους Γραμματείας». Έχει διδάξει ως ειδική επιστήμονας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης και στο ΑΠΘ. Είναι επίσης συγγραφέας του βιβλίου «Η διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών από το πρωτότυπο στο γυμνάσιο και στο λύκειο» (University Studio Press 2007). Από το 1995 εργάζεται ως φιλόλογος στο Κολλέγιο Ανατόλια στη Θεσσαλονίκη. Διδάσκει επίσης δημιουργική γραφή στο CTY Greece.
 
*Η Γεωργία Ντεμίρη είναι φιλόλογος και διδακτορική φοιτήτρια στο ΤΕΦ/ΔΠΘ.

google-news Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.