Ρομπερτ Πεν Γουορεν «Ολοι οι ανθρωποι του βασιλια»

Ένα αμερικανικό μυθιστόρημα πολιτικής τραγωδίας

 Από τις εκδόσεις «Πόλις» κυκλοφορεί σε μετάφραση της Αθηνάς Δημητριάδου το πολιτικό μυθιστόρημα του Ρόμπερτ Πεν Γουόρεν με τίτλο «Όλοι οι άνθρωποι του βασιλιά», ένα μυθιστόρημα ευρέως αναγνωρισμένο και πολυδιαβασμένο. Συνολικά αποτελείται από τον εντυπωσιακό αριθμό των 560 σελίδων και αποτελεί σταθμό της αμερικανής αλλά και της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Συγκεκριμένα, όταν εκδόθηκε το «Όλοι οι άνθρωποι του βασιλιά» το 1946, ο Σίνκλερ Λιούις χαρακτήρισε τον Ρόμπερτ Πεν Γουόρεν ως «τον πιο ταλαντούχο συγγραφέα του Νότου και έναν από τους σπουδαιότερους συγγραφείς της χώρας». Το βιβλίο γνώρισε δύο κινηματογραφικές μεταφορές (η πρώτη σε σκηνοθεσία Ρόμπερτ Ρόσσεν, τιμήθηκε με το Όσκαρ καλύτερης ταινίας) και δύο τηλεοπτικές (η πρώτη από τον Σίντνεϊ Λιούμετ). Ακόμη, το βιβλίο ενέπνευσε στον Carlisle Floyd την όπερα “Willie Stark” και διασκευάστηκε για το θέατρο από τον Adrian Hall.

Η τραγικότητα της ανθρώπινης ύπαρξης 

Νέος, οραματιστής και φιλόδοξος, ο Γουίλι Σταρκ ξεκινά την πολιτική του σταδιοδρομία αποφασισμένος να πάρει εκδίκηση για την ταπεινή του καταγωγή, να ταχθεί στην υπηρεσία του λαού, των απόκληρων και των αδικημένων, να αγωνιστεί για μια άλλη, προοδευτική Αμερική. Τώρα πια είναι ο πανίσχυρος κυβερνήτης μιας Πολιτείας του αμερικανικού Νότου. Πεπεισμένος ότι τα αγνά ιδανικά ελάχιστη σχέση έχουν με τη σκληρή πραγματικότητα, οδηγείται στο συμπέρασμα ότι, αν θέλει να παραμείνει πιστός στους στόχους του και ταυτόχρονα να διατηρηθεί στην εξουσία, δεν πρέπει να φοβάται αλλά, αντιθέτως, να εκμεταλλεύεται τη διαφθορά που επικρατεί στις ανθρώπινες σχέσεις, και να επιδίδεται με κυνισμό στον κατάλληλο χειρισμό ανθρώπων και καταστάσεων.
 
Όταν ο αριστοκρατικής καταγωγής δικαστής Μόνταγκιου Ίρβιν, που έχει τη φήμη του αδιάφθορου, στέκεται απέναντί του, ο Σταρκ καλεί σε βοήθεια τον σύμβουλό του Τζακ Μπέρντεν, στον οποίο αναθέτει να ξεψαχνίσει το παρελθόν του δικαστή: είναι βέβαιος ότι και εκείνος έχει θαμμένους σκελετούς στην ντουλάπα του. Ο Τζακ είναι ο άλλος κεντρικός ήρωας του μυθιστορήματος. Πρώην δημοσιογράφος, με ιστορικές σπουδές, άνθρωπος ιδιαίτερα καλλιεργημένος, παρατηρεί τα πάντα ως αφηγητής και αυτόπτης μάρτυρας, παραμένοντας διαρκώς αποστασιοποιημένος. Έχει επίγνωση τόσο της αξίας του καλού όσο και της κυριαρχίας του κακού. Διχάζεται ανάμεσα στον θαυμασμό και την απέχθειά του για το πρόσωπο του Σταρκ, γνωρίζοντας βαθιά μέσα του πως δεν θα καταφέρει να μείνει αμέτοχος ως το τέλος και πως η Ιστορία θα τον αδράξει.
 
Το «Όλοι οι άνθρωποι του βασιλιά» είναι ένα πολιτικό μυθιστόρημα, φιλοσοφικών και ηθικών αναζητήσεων, που αναδεικνύει το βάθος του στοχασμού και το εύρος της καλλιέργειας του συγγραφέα του, ένα έργο που εντυπωσιάζει με τη λεπτοδουλεμένη γλώσσα και με το ύφος του, συχνά λυρικό, ενίοτε απλό και λιτό, πάντα όμως νευρώδες και πλημμυρισμένο από εικόνες. Εξαίρετη, υποβλητική ελεγεία για την τραγικότητα της ανθρώπινης ύπαρξης, το «Όλοι οι άνθρωποι του βασιλιά» συγκαταλέγεται στα μεγάλα μυθιστορήματα του 20ού αιώνα.

Μεταξύ ιστορικών κύκλων 

Αν και έχουν περάσει σχεδόν 75 χρόνια από τη πρώτη έκδοση του βιβλίου, ακολουθεί με μοναδικό τρόπο την ιστορική, την κοινωνική, και την πολιτική μας πραγματικότητα φανερώνοντας την δύναμη της ανθρώπινης μισαλλοδοξίας και τις επιπτώσεις που επιφέρει η απουσία της ηθικής όταν συνδέεται με τη διαφθορά της εξουσίας. Διαβάζουμε στο μυθιστόρημα: «Ο Γουίλι ήξερε τι συνέβαινε, αλλά δεν ήξερε το γιατί. Το πρόσωπό του αδυνάτισε λιγάκι και το λεπτό δέρμα σαν να τσιτωνόταν κάπως περισσότερο πάνω στη σάρκα, ο ίδιος όμως δεν έδειχνε ανήσυχος.


Εδώ ήταν το περίεργο. Αν υπήρχε ένα άνθρωπος που είχε όλα τα δίκια να δείχνει ανήσυχος, αυτός ήταν ο Γουίλι. Αλλά αυτός δεν έδειχνε ανήσυχος. Έδειχνε απλώς σαν ένας άνθρωπος που ονειρευόταν στον ξύπνιο του κι όταν ανέβαινε στην εξέδρα, προτού αρχίσει να μιλάει, το πρόσωπό του έδειχνε εξαγνισμένο και αναζωογονημένο και γαλήνιο, όπως το πρόσωπο του  ανθρώπου που έχει μόλις αναρρώσει από βαριά αρρώστια. Όμως από την αρρώστια από την οποία έπασχε δεν είχε αναρρώσει. Έπασχε από καλπάζουσα πολιτική αναιμία». Μια διαρκής πάλη ανάμεσα στο καλό και στο κακό, στο ατομικό και στο συλλογικό συμφέρον, στην πολιτική και τις ανθρώπινες σχέσεις, στην ηθική και την ανηθικότητα, στην αλήθεια και το ψέμα,  και τελικά μια άνοδος που οδηγεί στην πτώση. 

Κωστής Καλογρούλης, «Το μυθιστόρημα ιχνηλατεί την άνοδο και την πτώση του Γουίλι Σταρκ, ταξιδεύοντας μπρος και πίσω στον χρόνο»

Γράφει ο  Κωστής Καλογρούλης στην πολιτισμική πλατφόρμα “ελculture” τα εξής: «Ο Σταρκ αποτελεί την ενσάρκωση του αμερικάνικου ονείρου: γιος μιας αγροτικής οικογένειας στην οπισθοδρομική επαρχία μιας πολιτείας του νότου, καταφέρνει να εισχωρήσει στο άδυτο της πολιτικής εξουσίας φτάνοντας να γίνει κυβερνήτης της πολιτείας. Είναι βεβαίως αλήθεια ότι ο Γουόρεν δεν επινόησε τον Γουίλι Σταρκ από το μηδέν. Αρχικά επηρεάστηκε από τη μετεωρική άνοδο του Χίτλερ και του Μουσολίνι και από το δυστοπικό μυθιστόρημα του Άπτον Σινκλαίρ “Αυτό δεν γίνεται να συμβεί εδώ”, το οποίο αποτυπώνει την άνοδο ενός αντίστοιχου βεληνεκούς επικίνδυνου λαϊκιστή με απολυταρχικές τάσεις. Αλλά ουσιαστικά βάσισε τον πρωταγωνιστή του στον υπαρκτό Χιούι Λονγκ, κυβερνήτη της Λουιζιάνα, ο οποίος δολοφονήθηκε το 1935 ενώ σχεδίαζε να κατέβει ως υποψήφιος για την προεδρία των Η.Π.Α. στις εκλογές του 1936. Έτσι, το μυθιστόρημα ιχνηλατεί την άνοδο και την πτώση του Γουίλι Σταρκ, ταξιδεύοντας μπρος και πίσω στον χρόνο. Η μεταμόρφωση του αφελούς, ιδεολόγου και πολιτικά παρθένου επαρχιώτη σε ένα αδίστακτο ον που οσμίζεται το αίμα από μακριά και κινεί τα νήματα με στυγνή μαεστρία είναι ανατριχιαστική όσο και πειστική. Ο Warren αφήνει να εννοηθεί ότι το σύστημα δεν αφήνει πολύ χώρο για ιδεαλισμό αλλά αντίθετα, ευνοεί τη δημαγωγία. Τα στοιχεία και η λογική περνάνε απαρατήρητα, ενώ το συναίσθημα είναι το μόνο που πουλάει στην ευρεία μάζα των ψηφοφόρων. Μόλις ο Γουίλι το συνειδητοποιεί αυτό, μαθαίνει να αντλεί από την ίδια του την ταπεινή καταγωγή και καταφέρνει να απευθυνθεί στον κόσμο με τρόπο άμεσο και θεατρικό.
 
Όμως το μυθιστόρημα δεν εξαντλείται αποκλειστικά στον Γουίλι Σταρκ. Ιδιαίτερη αξία έχει το δίκτυο χειραγώγησης και έμμεσων εκβιασμών που έχει στήσει, και αυτό χρειάζεται μια σειρά από διάφορους ανθρώπους που είτε οικειοθελώς είτε εξ’ ανάγκης ανταποκρίνονται στον ρόλο που απαιτείται από αυτούς. Εξ’ ου και ο τίτλος του μυθιστορήματος, αλλά και ο λόγος που ο Warren επιλέγει ως αφηγητή του τον Τζακ Μπέρντεν, έναν πρώην ρεπόρτερ που γίνεται το δεξί χέρι του Γουίλι. Η κυνική και καυστική ματιά του Τζακ είναι θεμελιώδης ως προς την αντίληψη περί πολιτικής που θέλει να μεταδώσει ο Γουόρεν στον αναγνώστη, ενώ η διαρκής εναλλαγή του μεταξύ της απέχθειας και του θαυμασμού προς το πρόσωπο του αφεντικού του υποδηλώνει την αμφίσημη και αντιφατική φύση του πολιτικού όντος.  Η γλώσσα του Warren είναι πλούσια αλλά ακριβής και ακανθώδης. Διακρίνεται από το γεμάτο λεξιλόγιο και τη μοναδική ικανότητα στους ιδιωματισμούς του νότου, δείγματα ενός αυθεντικού λεξιλάγνου ποιητή (ο Γουόρεν είχε άλλα δύο βραβεία Πούλιτζερ για ποίηση στο ενεργητικό του, ενώ υπήρξε ο πρώτος poet laureate των Ηνωμένων Πολιτειών και ο μοναδικός συγγραφέας που απέσπασε βραβεία Πούλιτζερ τόσο για την ποίηση όσο και για την πεζογραφία). Τα περιγραφικά και λυρικά του αποσπάσματα είναι λίγο πιο εκτενή απ’ ό,τι ενδεχομένως να ταιριάζει, αλλά η γραφή του είναι τόσο όμορφη, το χιούμορ του τόσο καυστικό, η γλωσσική του δεινότητα τόσο λαμπρή, που εύκολα του το συγχωρείς. Άλλωστε δεν υπάρχει τίποτα πιο απολαυστικό από το ηχόχρωμα και τον λεξιλογικό πλούτο των μεγάλων συγγραφέων του αμερικάνικου νότου».

Λίγα λόγια για τον συγγραφέα 

Ο Ρόμπερτ Πεν Γουόρεν γεννήθηκε στο Γκάθρι της Πολιτείας Κεντάκι των ΗΠΑ το 1905 και πέθανε στο Στράτον της Πολιτείας Βερμόντ το 1989. Ποιητής, πεζογράφος, κριτικός και πανεπιστημιακός δάσκαλος είναι ο μόνος Αμερικανός συγγραφέας που τιμήθηκε τόσο με το βραβείο Πούλιτζερ ποίησης (δύο φορές, το 1957 και το 1979) όσο και με το Πούλιτζερ μυθιστορήματος (για το «Όλοι οι άνθρωποι του βασιλιά», το 1947). Είναι επίσης ο πρώτος που έλαβε, το 1986, τον τίτλο του Δαφνοστεφούς Ποιητή των ΗΠΑ. Βραβεύθηκε με το Εθνικό Βραβείο ποίησης των ΗΠΑ και τιμήθηκε με το “Medal of Freedom” από τον Πρόεδρο Τζίμι Κάρτερ, καθώς επίσης και με το “National Medal of Arts”. Σπούδασε φιλολογία στα Πανεπιστήμια Vanderbilt, Μπέρκλεϊ, Γέιλ και Οξφόρδης (στο τελευταίο, ως Rhodes Scholar υπότροφος). Εργάστηκε ως καθηγητής φιλολογίας στo Southwestern College του Μέμφις, στο Louisiana State University, στο University of Minnesota και στο Yale University, από το 1950 ώς το 1956 και από το 1961 ώς το 1973, οπότε και ανακηρύχθηκε ομότιμος καθηγητής. Το 1935 έγινε συνιδρυτής και συνεκδότης του σημαντικού λογοτεχνικού περιοδικού “The Southern Review” (το οποίο φιλοξένησε κείμενα, μεταξύ άλλων, των Mary MacCarthy, Ford Madox Ford και W.H. Auden). Έγραψε πλήθος κριτικά δοκίμια υπό την οπτική γωνία της σχολής της Νέας Κριτικής, ενώ μαζί με τον Cleanth Brooks συνέγραψαν τα περίφημα πανεπιστημιακά εγχειρίδια “Understanding Poetry”, “Understanding Fiction” και “Fundamentals of Good Writing”.
 
*Η Γεωργία Ντεμίρη είναι φιλόλογος και διδακτορική φοιτήτρια στο ΤΕΦ/ΔΠΘ.

google-news Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.