Πολεμοι με αλλα οπλα η οταν η Κινα διδασκει αναπτυξη (!) (Πρωτο μερος)
Ζούμε σε μια περίεργη εποχή εδώ και μερικούς μήνες. Παγκόσμια, νομίζω. Όμως, η κάθε χώρα και ο κάθε άνθρωπος βιώνει την κατάσταση με τον δικό του τρόπο. Οι μεγαλύτεροι, που έχουμε να θυμηθούμε τόσα πολλά –καλά και κακά– νιώθουμε μια αμηχανία και ανησυχία για τις νεότερες γενιές, για τα μικρά παιδιά. Γιατί φαίνεται να ξημερώνει κάτι διαφορετικό. Όταν ακούω για επιστροφή στην κανονικότητα, δυσανασχετώ –εκνευρίζομαι ή γελώ.
Φρονώ ότι βρίσκομαι/ή βρισκόμαστε σε έναν πόλεμο, εσωτερικά, στη συνείδησή μας, και εξωτερικά, στο ανθρωπογενές και φυσικό περιβάλλον μας. Γι’ αυτόν τον πόλεμο θα μιλήσω. Από την αρχή δηλώνω ξεκάθαρα ότι δεν πιστεύω σε συνωμοσίες. Απλά πιστεύω ότι η πανδημία είναι θέμα ιατρικό, η διαχείρισή της όμως είναι θέμα πολιτικό.
***
Θυμήθηκα ένα βιβλίο που έγραψα πριν από πενήντα χρόνια, το οποίο δημοσιεύθηκε μόλις το 2013, με τίτλο «Αγωνία και Πίστη στο σύγχρονο άνθρωπο». Γράφω στον Πρόλογο το 1972:
«“Πόλεμος πάντων πατήρ”. Θα μπορούσαμε να κάνουμε μιαν αναγωγή στον γενικό αφορισμό του Ηρακλείτου και, με αναφορά μας στο “Πόλεμος πάντων πατήρ”, να διαπιστώσουμε πόσο εκτεταμένα εφαρμόζεται αυτό, που λέγει ο Εφέσιος, σ’ όλα τα επίπεδα της ανθρώπινης ζωής και κοινωνίας. Η σύγκρουση γεννά τα πάντα, γεννά το σήμερα και το αύριο, κυοφορεί το απώτερο μέλλον».
Και κατέληγα στο κείμενο:
«Μέσα στο αδιάκοπο κοσμικό παιχνίδι ο παλιός παίχτης μαλώνει με τον νεότερο, για να αναφανεί ένα καινούριο παιχνίδι πιο ταιριαστό στη στιγμή και στα τωρινά μας βήματα, κι αυτό αέναα και, κατά τον Εφέσιο, για να “ρέουν τα πάντα”[…]».
Ο πόλεμος λοιπόν είναι ένα ευρύτερο σχήμα. Κλασική είναι η προσέγγιση του Θουκυδίδη στη λεγόμενη «παθολογία του πολέμου». Παρατηρεί ότι σε περιόδους κρίσης οι λέξεις αλλάζουν νόημα. Έτσι είναι και τώρα –παγκοσμίως. Μόνο τις λέξεις Ελευθερία και Δημοκρατία να σκεφτούμε, κατανοούμε το βαθύτερο νόημα της θουκυδίδειας θέσης. Κάτι σημαντικό επιπλέον επισημαίνει ο Θουκυδίδης: όσο η φύση των ανθρώπων είναι ίδια «ἕως ἂν ἡ αὐτὴ φύσις ἀνθρώπων ᾖ», θα παρουσιάζονται ίδιες πολλές και μεγάλες συμφορές εξαιτίας των εμφύλιων σπαραγμών στις πόλεις.
Χρησιμοποιώντας την αξεπέραστη μετάφραση του Ελευθέριου Βενιζέλου παραθέτω τη συνέχεια του κειμένου.
«Εν καιρώ μεν ειρήνης και ευημερίας και αι πόλεις και οι ιδιώται διαπνέονται από ευγενέστερα αισθήματα, καθόσον δεν περιπίπτουν υπό την πίεσιν αναποτρέπτων αναγκών. Αλλ᾽ ο πόλεμος, αφαιρών ολίγον κατ᾽ ολίγον από τους ανθρώπους την καθημερινήν ευμάρειαν, γίνεται διδάσκαλος βίαιος, και τείνει ν᾽ αφομοίωση τας διαθέσεις των πολλών προς την παρούσαν αυτών κατάστασιν».
Μια και αναφερόμαστε στους αρχαίους, να πάμε για λίγο στον Σταγειρίτη, για να φωτίσουμε μια σημαντική πλευρά. Στο έργο του Αριστοτέλη «Μετεωρολογικά», που στηρίζεται πλήρως στην παρατήρηση και στη λογική, ένα απόσπασμα ενδιαφέρον για τις επιπτώσεις του πολέμου:
«δεν είναι πάντοτε οι ίδιοι τόποι της γης ούτε υγροί ούτε ξεροί, αλλά μεταβάλλονται σύμφωνα με τη δημιουργία και τον αφανισμό των ποταμών […]∙ μεγαλύτερες λοιπόν φθορές και γρηγορότερες γίνονται στους πολέμους, άλλες σε αρρώστιες, άλλες σε άγονες περιόδους, άλλες μεγάλες και άλλες μικρές».
***
Ο πόλεμος διαχρονικά έχει πάρει πολλές μορφές. Στην εποχή μας είχαμε τον Ψυχρό και τον Βιολογικό πόλεμο.
Με τον όρο «Ψυχρός Πόλεμος» έμεινε γνωστός στην ιστορία ο ανταγωνισμός σε γεωπολιτικό, στρατιωτικό και οικονομικό επίπεδο ανάμεσα σε δύο κύρια μπλοκ το Δυτικό, με ηγέτιδα δύναμη τις ΗΠΑ και το Ανατολικό μπλοκ με ηγέτιδα δύναμη την ΕΣΣΔ από το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου μέχρι την πτώση της ΕΣΣΔ (από το 1945 μέχρι το 1991). Και οι δύο πλευρές διέθεταν κολοσσιαία οπλοστάσια πυρηνικών όπλων προκειμένου να εξασφαλισθεί η βέβαιη ολοκληρωτική καταστροφή του αντιπάλου εάν αυτός επιχειρούσε πρώτος επίθεση με ατομικά ή συμβατικά όπλα.
«Βιολογικός» ή «μικροβιολογικός πόλεμος» χαρακτηρίζεται ο πόλεμος εκείνος κατά τον οποίο γίνεται χρήση ζώντων οργανισμών και ειδικότερα παθογόνων μικροοργανισμών ή παραγώγων αυτών, όπως π.χ. έντομα, μικρόβια, καλλιέργειες με φονικούς ιούς και βακτήρια, προκειμένου να προκαλέσουν ασθένεια ή θάνατο ανυπεράσπιστων αμάχων πληθυσμών.
Τα βιολογικά, τα πυρηνικά, τα χημικά είναι όπλα μαζικής καταστροφής, μη συμβατικά μέσα πολέμου. Υπάρχουν πληροφορίες για κάποιες χώρες (ΗΠΑ, Ιαπωνία, Ρωσία) με βιολογικά όπλα.
***
Θα κάνουμε ένα «άλμα» και θα μιλήσουμε για τον κορωνοϊό της εποχής μας και την πανδημία. Ο Iσραηλινός καθηγητής ιστορίας και διανοούμενος Γιουβάλ Νώε Χαράρι που μας συντροφεύει τα τελευταία χρόνια με τα βιβλία και τα κείμενά του, στις συνεντεύξεις και τα άρθρα του, τον τελευταίο χρόνο, παίρνοντας θέση, παίζει καίρια τον ρόλο του ως πνευματικού ανθρώπου. Θα χρησιμοποιήσουμε κάποια αποσπάσματα πρόσφατων κειμένων του. Γράφει:
«Σήμερα ο μεγαλύτερος κίνδυνος για παγκόσμια καταστροφή δεν είναι τα πυρηνικά όπλα, αλλά ο βιολογικός πόλεμος ή η βιο-τρομοκρατία με τη μορφή ενός ιού. Έχουμε επενδύσει τεράστια ποσά σε πυρηνικά όπλα και όπλα αποτροπής και λίγα σε ένα σύστημα που θα σταματήσει μια επιδημία».
Θα δούμε το παρόν αναζητώντας διόδους για το μέλλον. Σ’ αυτό θα μας βοηθήσει πάλι το παρελθόν. Ο Θουκυδίδης, συγκεκριμένα στην «Ιστορία» του, μιλά για τον λοιμό των Αθηνών, αφιερώνοντας τις παραγράφους 47 – 54 από το δεύτερο βιβλίο του. Το 430 π.Χ., κατά το δεύτερο έτος του Πελοποννησιακού πολέμου, και ενώ η Αθήνα πολιορκούνταν από τους Σπαρτιάτες, ξέσπασε επιδημία που θέρισε την πόλη. Ο λοιμός εμφανίστηκε και σε περιοχές της ανατολικής Μεσογείου, επέστρεψε δε δύο φορές, το 429 π.Χ. και τον χειμώνα του 427/426 π.Χ., και η καταστροφή που προκάλεσε στον πληθυσμό της Αθήνας ήταν ένα σημαντικό πρώτο πλήγμα για την πόλη ως προς την εξέλιξη του πολέμου. Ο Θουκυδίδης νόσησε και περιγράφει λεπτομερώς τα συμπτώματα. Πάμπολλοι πέθαναν, μεταξύ των οποίων και ο Περικλής. Η νόσος ήταν μεταδοτική και όσοι προσβάλλονταν και διέφευγαν τον θάνατο αποκτούσαν ανοσία.
Σε μετάφραση Ελ. Βενιζέλου, θα παραθέσουμε δύο χαρακτηριστικά αποσπάσματα.
Το πρώτο για την πηγή μίας επιδημίας:
«Η νόσος ήρχισε το πρώτον, ως λέγεται, από την νοτίως της Αιγύπτου κειμένην Αιθιοπίαν, από όπου κατέβη έπειτα εις την Αίγυπτον και την Λιβύην και επεξετάθη εις το πλείστον μέρος της Περσικής αυτοκρατορίας. [2] Εις δε την πόλιν των Αθηνών ενέσκηψεν αιφνιδίως και προσέβαλε κατά πρώτον τους κατοίκους του Πειραιώς» (48).
Το δεύτερο απόσπασμα αναφέρεται σε κοινωνικές αρνητικές επιπτώσεις:
«Αλλ’ η νόσος εισήγαγε προσέτι και άλλας χειροτέρας μορφάς ανομίας εις την πόλιν. Διότι πολλοί, οι οποίοι προηγουμένως απέκρυπτον την επίδοσίν των εις αθεμίτους ηδονάς, παρεδίδοντο ήδη εις αυτάς χωρίς καμίαν επιφύλαξιν, καθόσον έβλεπαν πόσον αιφνιδία ήτον η μετάπτωσις, αφ’ ενός μεν των πλουσίων, οι οποίοι εξαίφνης απέθνησκαν, αφ’ ετέρου δε των τέως εντελώς απόρων, οι οποίοι εις μίαν στιγμήν υπεισήρχοντο εις τας περιουσίας εκείνων. […] Αλλά φόβος των θεών ή νόμος των ανθρώπων κανείς δεν τους συνεκράτει, αφ’ ενός μεν διότι βλέποντες ότι όλοι εξ ίσου απέθνησκαν, έκριναν ότι καμία δεν υπήρχε διαφορά μεταξύ ευσεβείας και ασεβείας, εξ άλλου δε επειδή κανείς δεν επίστευεν ότι θα επιζήση, διά να δώση λόγον των εγκλημάτων του και τιμωρηθή δι’ αυτά».
Από τα δύο αποσπάσματα του Θουκυδίδη κατανοούμε ότι ο λοιμός/κορωνοϊός θα λέγαμε είναι κάτι που μεταδίδεται χωρίς να λαμβάνει υπόψη σύνορα, από χώρα σε χώρα, από ήπειρο σε ήπειρο. Επίσης, οι επιπτώσεις τέτοιων καταστάσεων δεν είναι μόνο βιολογικές, είναι πολιτικές με τον ευρύτερο χαρακτήρα του όρου. Αν αναφερθούμε στη δομή της ιστορικής κοινωνίας, θα λέγαμε ότι επιδρά σε όλα τα επίπεδα –οικονομικό, κοινωνικό, πολιτικό, πολιτιστικό.
Οι προβληματισμοί μας και τα στοιχεία που θα παραθέσουμε στη συνέχεια αναφέρονται σε όλα τα επίπεδα της παγκοσμιοποιημένης ανθρώπινης ύπαρξης στην εποχή μας.
Συνεχίζεται…
Ξάνθη, Φεβρουάριος 2021
*Ο Θανάσης Μουσόπουλος είναι ποιητής και συγγραφέας.
Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.
