Οταν η αμπελος ιστορει…
Ο «άνθρωπος των βιβλίων» όπως χαρακτηρίζεται, ο δημοσιογράφος, συγγραφέας και, προσφάτως, πρόεδρος του νεοσυσταθέντος Ελληνικού Ιδρύματος Βιβλίου και Πολιτισμού, Νίκος Μπακουνάκης επέλεξε το 2024 για να κυκλοφορήσει μια «μνημειώδη» του έκδοση για τη γενέθλια γη, την Πάτρα.
Δεν είναι όμως η πρώτη φορά που τίθεται στο επίκεντρο της πένας του. Ενδεικτικά, να αναφέρουμε μία από τις πρώτες μονογραφίες του, αυτή με τίτλο «Πάτρα 1828-1860: Μια ελληνική πρωτεύουσα στον 19ο αιώνα» (εκδ. Καστανιώτη, 1995), μια μελέτη που εστιάζει στη σταφίδα και το εμπόριό της, που συνέβαλε ώστε η Πάτρα να καταστεί πρώτο εξαγωγικό κέντρο του ελληνικού κράτους.
Ορμητικός στην ιστορική του αναδίφηση και σταθερός περιπατητής μεταξύ αρχείων και σπάνιων φωτογραφιών, ο Νίκος Μπακουνάκης συνέθεσε το «Γκούτλαντ. Ο Γουσταύος Κλάους και η χώρα του κρασιού», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πόλις σε επιμέλεια της Άννας Μαραγκάκη. Το περιεχόμενο της έκδοσης αντανακλάται ευθύς εξαρχής στο εξώφυλλο, το οποίο κοσμεί μια ιστορική φωτογραφία, που αποτυπώνει την πολυεθνική κοινότητα μικρών και μεγάλων της οινοποιίας «Αχαΐα» –η γνωστή σήμερα “Achaia Clauss”–, εργάτες και αστούς, να απαθανατίζονται μπροστά από την “Gutland”. Όπως γίνεται σαφές, στις 400 σελίδες του βιβλίου θα μας απασχολήσουν, κυρίως, η αχαϊκή πρωτεύουσα και η παλαιότερη οινοποιία της χώρας, που συστάθηκε σε πρότυπα της βιομηχανοποιημένης Δύσης, χάρη στην πρωτοπόρα δράση του Βαυαρού εμπόρου.
Ο Μπακουνάκης στο νέο του συγγραφικό εγχείρημα δεν επιχειρεί μια απλή εξέταση-μελέτη του αρχειακού υλικού της οινοποιΐας. Ακολουθεί τα χνάρια της αφηγηματικής ιστορίας και ανοίγει ένα λαγαρό παράθυρο σε μια γοητευτική εποχή, αυτή των αρχών του 19ου αι., που φθάνει μέχρι και τα μέσα περίπου του 20ού. Ανασυστήνει τη ζωή ιστορικών προσώπων και στερεώνει τους ήρωές του με πλήθος ιστορικών τεκμηρίων. Η ποσότητα δεν επιβαρύνει την ποιότητα· κάθε αναφορά του είναι επαρκώς στοιχειοθετημένη.
Η αφήγηση δεν είναι φειδωλή στις περιγραφές της. Με λεπτομερείς αναφορές, ακολουθούμε τον Γουσταύο Κλάους να εγκαταλείπει τη Γερμανία, που με το τέλος των Ναπολεόντειων Πολέμων βρίσκεται σε δυσμενή οικονομική κατάσταση, και να ταξιδεύει προς το ελληνικό κράτος και την Αχαΐα. Ο συγγραφέας, μέσα από την ατομική εμπειρία καταγράφει το συλλογικό, το ιστορικό γίγνεσθαι της εποχής. Μεταξύ άλλων, σχολιάζεται και η συνήθης τακτική των χρόνων εκείνων να καταφθάνουν Βαυαροί στο ελληνικό κράτος μετά την άφιξη του Βασιλιά Όθωνα και να «εξελληνίζονται», έπειτα από επιγαμίες με Ελληνίδες ευγενικής καταγωγής. Ανάλογη πορεία ακολούθησε και ο Κλάους που παντρεύτηκε τη Θωμαΐδα Καρπούνη. Λογοτεχνικά και άλλοι συγγραφείς θίγουν το συγκεκριμένο ζήτημα, την εισροή δηλαδή βαυαρικού στοιχείου στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος μετά και την τοποθέτηση βασιλέα, όπως για παράδειγμα η Καρολίνα Μέρμηγκα στον «Κήπο της Αμαλίας» (εκδ. Πατάκη, 2024).
Μετά την έλευσή του στην Πάτρα, ο φιλόδοξος Γουσταύος δημιουργεί μια από τις ιστορικότερες οινοποιίες στη χώρα, τη γνωστή σήμερα ως “Achaia Clauss”, που πρωταγωνιστεί με τα κρασιά της στο οινικό fun του 20ού αιώνα και συνεχίζει στον 21ο με το “Castro Clauss”. Παράλληλα, όμως, ο Βαυαρός έμπορος οικοδομεί μια ολόκληρη Colonie, «αποικία», για να φιλοξενήσει τους εργάτες του κρασιού, όλους αυτούς τους αφανείς ήρωες που συνέβαλαν στη δημιουργία αυτής της εμβληματικής οινοποιίας. H Colonie κατοικείται από Γερμανούς, Έλληνες, Ιταλούς, Μαλτέζους εργαζομένους με τις οικογένειές τους, μια πολυεθνική κοινότητα την οποία ο Κλάους οργανώνει σ’ ένα υψίπεδο της Πάτρας, δίνοντάς της το όνομα “Gutland”. Δείγμα της πρωτοπορίας του Κλάους και του δυτικότροπου τρόπου επιχειρείν του ήταν, εκτός από τον εκσυγχρονισμένο –για τα δεδομένα της εποχής– τρόπο λειτουργίας του οινοποιίου, και η φροντίδα του πως στους εργαζομένους, μιας και η αποικία δεν ήταν ένα απλό συγκρότημα κατοικιών, αλλά διέθετε μαγειρεία, λουτρά, φούρνο, εκπαιδευτήριο κ.λπ. –μαθήματα εργασιακής ηθικής από έναν Ευρωπαίο του 19ου αι., άξια προς παραδειγματισμό.
Ο Φραντσέσκο Μάλλια, μετανάστης από τη Μάλτα, είναι το δεξί χέρι του Γουσταύου και ο πρώτος άποικος στην Colonie. Ο Γιάκομπ Κλίπφελ, Γερμανός, είναι ο πρώτος οινολόγος, ίσως ο δημιουργός της γλυκιάς Μαυροδάφνης που καθιερώθηκε από την “Achaia Clauss”. Δεκάδες ήρωες, ιστορικές προσωπικότητες, πριγκίπισσες, βασιλιάδες και «κοινοί θνητοί» ξεπηδούν από τις σελίδες: Ο Γιούλιους Καρλ Βίλχελμ Φίλιπ Μέντσερ είναι Γερμανός κρασέμπορος, βουλευτής στο Ράιχσταγκ, ο πρώτος εισαγωγέας ελληνικών κρασιών στη Γερμανία και συγγραφέας του πρώτου οδηγού για το ελληνικό κρασί. Ο Βασίλης Κασπίρης είναι ο φουστανελοφόρος σωματοφύλακας του Κλάους και ο κωδωνοκρούστης της “Gutland”. Η Αμαλία φον Πέρφαλ, κόρη του Γουσταύου και της Θωμαΐδας, παντρεμένη με βαρόνο στο Μόναχο, είναι η μοναδική κληρονόμος του.
Η αυτοκράτειρα Ελισάβετ της Αυστρίας ‒η Σίσσυ‒ είναι η πρώτη διάσημη επισκέπτρια της οινοποιίας. Ο Βλάσιος Αντωνόπουλος, φιλελεύθερος σταφιδέμπορος, βουλευτής του Βενιζέλου, είναι ο συνεχιστής της «Αχαΐας» και των κρασιών της μετά τον Α´ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν η οινοποιία που ίδρυσε ο Γουσταύος πέρασε στη μεσεγγύηση του ελληνικού κράτους, ως «εταιρεία του εχθρού». Ο καπνοβιομήχανος από την Αίγυπτο Θεόδωρος Βαφειάδης εκπροσωπεί τα κρασιά της «Αχαΐας» στη Βομβάη και ο αρσιβαρίστας Δημήτρης Τόφαλος, στη Νέα Υόρκη. Η Λαμπρινή Κακού, Επονίτισσα, επισκέπτεται την «Αχαΐα» και υψώνει ένα ποτήρι στη μνήμη του απαγχονισθέντος αδελφού της, τις τελευταίες ημέρες του Β´ Παγκοσμίου Πολέμου.
Αυτοί είναι μερικοί από τους ήρωες που κατοικούν στην «Γκούτλαντ», μια μεγάλη αφήγηση, μυθιστορηματικού τύπου αλλά πλήρως τεκμηριωμένη, που καλύπτει περισσότερο από έναν αιώνα. Ο Μπακουνάκης αιχμαλωτίζει στιγμιότυπα πολιτισμικών αλλαγών και τη δημιουργία μιας νέας κοινωνικής διαστρωμάτωσης, που αναδύεται με την αλλαγή των αιώνων. Ανασυστήνει μικρόκοσμους, άγνωστους και απρόοπτους, ακόμη και το φυσικό τοπίο, δίνει χρώμα και βάθος στην καθημερινή ζωή, στην κοινωνικότητα, στις ανθρώπινες σχέσεις και στα αισθήματα, υπερβαίνει τα στερεότυπα και ρίχνει φως σε αθέατες περιοχές, εκεί που δεν φτάνει ποτέ η μεγάλη ιστορία. Το κρασί και το αμπέλι είναι, βέβαια, οι πανταχού παρόντες πρωταγωνιστές.
Βαγγέλης Χατζηβασιλείου, «Καταφέρνει να συνταιριάξει επιτυχώς την ιστορία της ελληνικής βιομηχανίας με την ιστορία της ελληνικής οινοπαραγωγής»
Ο συγγραφέας Βαγγέλης Χατζηβασιλείου στο Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων μοιράζεται την πρόσληψή του για το νέο πόνημα του Μπακουνάκη και σχολιάζει, μεταξύ άλλων: «Το πνεύμα του Μπακουνάκη είναι ευφρόσυνο πλην όχι συγκαταβατικό, “θετικό, αλλά και όχι χωρίς κριτική διάθεση” λεπτομερειακό και ταυτοχρόνως ανοιχτό στην πλατιά σύνθεση. Ο ενθουσιασμός του για το κρασί (ο ίδιος μεγάλωσε σε πατρινούς αμπελώνες) δεν θα κρύψει την επίγνωσή του για τις πολλαπλές καθυστερήσεις τόσο της πρωτεύουσας όσο και της περιφέρειας σε ολόκληρο τον 19ο αιώνα. Η λογιοσύνη και τα ποιητικά του παραθέματα δεν θα περιορίσουν το ενδιαφέρον του για την ιστορική καθημερινότητα στη μακρά διάρκεια, την οποία στεγάζει η έρευνά του. Η χωροταξία, η γεωγραφία, η οινολογία, η μόδα, η συγκοινωνιολογία, η πολιτική ιστορία και η ιστορία του εμπορίου δεν θα ανακόψουν την αδιάκοπη προσπάθεια για μια σύνθεση η οποία καταφέρνει εντέλει να συνταιριάξει επιτυχώς την ιστορία της ελληνικής βιομηχανίας με την ιστορία της ελληνικής οινοπαραγωγής. Και σίγουρα μας προετοίμασαν γι’ αυτό το ολοζώντανο παλίμψηστο τα πολύπτυχα ευρήματα του Μπακουνάκη για τις ιστορικές τύχες της ελληνικής δημοσιογραφίας».
Ο «άνθρωπος των βιβλίων», Νίκος Μπακουνάκης
Ο Νίκος Μπακουνάκης γεννήθηκε στην Πάτρα το 1956. Είναι απόφοιτος του Νομικού Τμήματος της Νομικής Σχολής Αθηνών και élève diplômé της École des Hautes Études en Sciences Sociales (EHESS) του Παρισιού. Από το 2003 είναι Καθηγητής Πρακτικής τής Δημοσιογραφίας και Τεχνικών Αφήγησης στο Τμήμα Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού του Παντείου Πανεπιστημίου. Το 1997 δημιούργησε το ένθετο «Βιβλία» στην εφημερίδα «Το Βήμα της Κυριακής», το πρώτο ένθετο για βιβλία στον ελληνικό τύπο, το οποίο διηύθυνε έως και το 2018. Συνεργάζεται με τη “Lifo”, όπου αρθρογραφεί και παρουσιάζει το podcast «Βιβλία και Συγγραφείς». Είναι Αξιωματούχος του Τάγματος Ακαδημαϊκών Φοινίκων (Officier de l’Ordre des Palmes Académiques) της Γαλλικής Δημοκρατίας.
Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.
