Η ματαιοτητα του πολεμου ειναι παντα στο προσκηνιο

Πολλές φορές χρειάζεται η λογοτεχνία να εμπλακεί στα ιστορικά γεγονότα προκειμένου να αποκαλυφθούν πρόσωπα και στιγμές που η ιστορία άφησε στο περιθώριο, παρόλο που άξιζαν την «προσοχή» της. Κάτι ανάλογο συνέβη και στην περίπτωση του πολέμου της Ινδοκίνας με τον ÉricVuillard να γράφει για τους «αφανείς ήρωές» του σε μια προσπάθεια ανάγνωσης  της ιστορικής αλήθειας στο βιβλίο του «Μια αξιοπρεπής έξοδος» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πόλις σε μετάφραση Μανώλη Πιμπλή και επιμέλεια Γιάννη Μπαλαμπανίδη.

Στο οπισθόφυλλο του βιβλίου καταγράφεται για το περιεχόμενό του το εξής:

 «Ο Πόλεμος της Ινδοκίνας κράτησε πολλά χρόνια. Ωστόσο, στα γαλλικά σχολικά εγχειρίδια, μόλις που αναφέρεται. Με μια εντυπωσιακή αίσθηση της αφήγησης, το “Μια αξιοπρεπής έξοδος” περιγράφει πώς, με μια απίστευτη ιστορική ανατροπή, δύο από τις μεγαλύτερες παγκόσμιες δυνάμεις ηττήθηκαν από έναν πολύ μικρό λαό.

Με μια σειρά από αξέχαστες σκηνές, ο ÉricVuillard περιγράφει την απίστευτη διαπλοκή συμφερόντων και ξαναζωντανεύει μια ολόκληρη πινακοθήκη πορτρέτων: καλλιεργητές καουτσούκ, Γάλλους στρατηγούς, τις συζύγους τους, πολιτικούς, τραπεζίτες, μια απειλητική ανθρώπινη κωμωδία.

Αν στόχος της λογοτεχνίας είναι η οικουμενικότητα, δεν μπορούσε να μην αποτελέσει αντικείμενο της αφήγησης το πώς αυτός ο πολύ μικρός λαός, οι Βιετναμέζοι, κατάφερε να νικήσει δύο από τις μεγαλύτερες δυνάμεις του κόσμου. Και αυτό μπορεί να μας επιτρέψει να καταλάβουμε γιατί, ακόμη και σήμερα, στο Αφγανιστάν, στο Μάλι ή αλλού, η Γαλλία θα αναζητά, μάταια πάντα, μια αξιοπρεπή έξοδο».

Κωστής Παπαϊωάννου,* «Ο Βυϊγιάρ, σε κάθε βιβλίο του, δίνει στην Ιστορία τον πρώτο λόγο και την ακούει να του αφηγείται τις δικές της μικροϊστορίες»

Ο ιστορικός, με μεταπτυχιακές σπουδές στις πολιτικές επιστήμες, Κωστής Παπαϊωάννου παρουσιάζει  το νέο βιβλίο του ÉricVuillard στην εφημερίδα «Η εποχή», ως ακολούθως.

«Αυτό κάνει ο Βυϊγιάρ σε κάθε βιβλίο του, αυτό κάνει δεξιοτεχνικά κι εδώ: δίνει στην Ιστορία τον πρώτο λόγο, την ακούει να του αφηγείται τις δικές της μικροϊστορίες. Παίζει προκλητικά με τα όρια μεταξύ Ιστορίας και μυθοπλασίας, βάζει τα γνωστά μεγάλα ονόματα δίπλα ή και πίσω από τους ανώνυμους παίχτες του δράματος. Διαλέγει ένα κομμάτι ιστορικής γης και το ξεχερσώνει, γυρνάει το μέσα έξω. Κοιτάει τις ραφές ανάποδα, εκεί που μάθαμε να κοιτάμε μόνο πολιτικοστρατιωτικά χρονολόγια και “μεγάλες φυσιογνωμίες”, εκείνος μας δείχνει τους ξεβράκωτους: αν τα βιβλία του ήταν κινηματογραφικές ταινίες, η κάμερα θα έδειχνε πρόσωπα από το πλήθος των κακοπληρωμένων κομπάρσων που κάνουν τον όχλο στα πολυπρόσωπα γυρίσματα. Σε άλλα βιβλία του ήταν ο λαός του Παρισιού προεπαναστατικά, οι Αφρικανοί απέναντι στους Βέλγους του Λεοπόλδου, τώρα βασανισμένοι καλλιεργητές καουτσούκ και αγρότες ρυζιού στις κοιλάδες της Ινδονησίας. Αυτές οι μικρές ιστορίες και ο τρόπος που διαπλέκονται με τη μεγάλη Ιστορία, πώς οι αποφάσεις των μεγάλων ανδρών ποδοπατάνε τη ζωή των πολλών, αυτό είναι το υλικό.

Θα ήταν, όμως, αυτή μια πρώτη ύλη που θα εξαντλούνταν εύκολα αν δεν υπήρχε το μεγάλο όπλο του συγγραφέα: Η γλώσσα και το ύφος του. Είναι ο τρόπος που κοιτάει, είναι η λοξή ματιά, η εστίαση στο μικρό και το γελοίο, η ειρωνεία. Χιούμορ, παιχνίδια διαρκή με τον αφηγηματικό χρόνο, αραιώσεις και πυκνώσεις, μοντάζ που θα ζήλευαν πολλοί.

“Μια αξιοπρεπής έξοδος”: ο πόλεμος της Ινδοκίνας γίνεται αφορμή για να δείξει γυμνή την πολιτική αριστοκρατία, τα ανθρωπάκια που κληρονομούν θέσεις εξουσίας από γενιά σε γενιά. Η αιμομικτική αναπαραγωγή των ελίτ, οι περιστρεφόμενες πόρτες πολιτικής και επιχειρήσεων. Η πολιτική σαν βιτρίνα των πολυεθνικών, οι πόλεμοι σαν επιχειρηματικά projects. Εμβληματική η φράση “Ένα διοικητικό συμβούλιο ας κυβερνήσει επιτέλους τη Γαλλία!”. Κι όλα αυτά σωματοποιημένα: βλέπουμε τα πρόσωπα και τα κορμιά και τα χέρια, ακούμε αγκομαχητά στα κρεβάτια της αϋπνίας, στομάχια να γουργουρίζουν στο βουλευτικό έδρανο, μυρίζουμε την αποφορά των πτωμάτων στο Ντιεν Μπιεν Φου. Ο Βυϊγιάρ γίνεται καθρέφτης, ξυπνάει η Μεγάλη Γαλλία της αποικιοκρατίας μετά από hangover και βλέπει το πρόσωπό της ξεβαμμένο, γερασμένο, απωθητικό, χωρίς να υποκρίνεται πια το δήθεν μεγαλείο της αυτοκρατορίας.

Με χιούμορ νυστέρι, με σπάνια εικονοπλαστική δεινότητα, με γλώσσα παιχνιδιάρικη και κοφτερή, με βαθιά κατανόηση της ανθρώπινης φύσης, με παιχνίδια ισορροπίας ανάμεσα στην ιστορική νομοτέλεια και τον ρόλο του ατόμου –ιδίως τον αμείλικτο παράγοντα της μεγαλομανούς βλακείας– στην εξέλιξη των πραγμάτων. Με διαρκή μετακίνηση από το μικρό κι επίκαιρο στον μακρό χρόνο της Ιστορίας, με ζουμ και πλάνα μακρινά.

Ποιο είναι το θέμα στα βιβλία του; Πιστεύω πως είναι εντέλει η αβάσταχτη γελοιότητα των πραγμάτων, ο γελωτοποιός που κρύβεται πίσω από τους μουσαμάδες με τα μεγάλα ιστορικά πρόσωπα, οι ανάσες των πολλών ανθρώπων που οι ζωές τους καθορίστηκαν από τα μεγάλα και τα μικρά γεγονότα. Και, βέβαια, στο βάθος πάντα η μάχη των ισχυρών κατά των φτωχών και ανίσχυρων. Ο Βυϊγιάρ έχει διαλέξει στρατόπεδο, είναι με τους αδύναμους χωρίς να κάνει στεγνή στρατευμένη τέχνη. Γράφει τον “Πόλεμο των φτωχών” σε κάθε βιβλίο του χωρίς να επαναλαμβάνεται. Δείχνει ότι η Ιστορία είναι ένας διαρκής πόλεμος των φτωχών. Και μάλιστα, στην “Αξιοπρεπή έξοδο”, μιλά με σαρκασμό για την έξοδο που προσφερόταν από την αρχή στη Γαλλία και απορριπτόταν. Και βέβαια, αφηγείται με πικρό χαμόγελο την ήττα των δυνατών, τον αναπάντεχο θρίαμβο των φτωχών.

Το κυριότερο, ο Βυϊγιάρ ξέρει καλά το στρατόπεδο του αντιπάλου. Γράφει σαν ένας που μεγάλωσε και διαμορφώθηκε στα ιδιαίτερα δωμάτια της μπουρζουαζίας, στα διοικητικά συμβούλια των μεγάλων εταιρειών, στις λέσχες όπου κοινοβουλευτικοί εξυπηρετούν επιχειρηματίες και το αντίστροφο. Μας δείχνει ποιοι είναι απέναντί μας».

Ο συγγραφέας ÉricVuillard

Ο Ερίκ Βυϊγιάρ γεννήθηκε το 1968 στη Λυών. Σπούδασε νομικά, πολιτικές επιστήμες και φιλοσοφία (με τον Ζακ Ντεριντά). Έχει δημοσιεύσει ποιήματα και μυθιστορήματα και έχει σκηνοθετήσει δύο ταινίες. Έχει τιμηθεί, μεταξύ άλλων, με τα βραβεία Franz Hessel (για δύο βιβλία του, το «Κονγκό» και το “La Bataille d’Occident”), Alexandre-Vialatte (για το «14η Ιουλίου» και για το σύνολο του έργου του), καθώς και με το Goncourt 2017 για την «Ημερήσια διάταξη». Από τις εκδόσεις Πόλις κυκλοφορούν επίσης τα βιβλία του «Ημερήσια διάταξη», «Κονγκό» και «14η Ιουλίου». «Ο Πόλεμος των φτωχών» ήταν στη βραχεία λίστα υποψηφιοτήτων για το βραβείο International Booker.

*Ο Κωστής Παπαϊωάννου είναι εκπαιδευτικός. Διευθύνει το Σημείο για τη Μελέτη και την Αντιμετώπιση της Ακροδεξιάς. Το παρόν κείμενό του με τίτλο «Αποικιοκρατία ή η αβάσταχτη γελοιότητα των ισχυρών» δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα  «Η Εποχή» (epohi.gr), στις  02/06/2024.

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.