Η ιστορικη μνημη του Καμπου: Χωρος τραυματων… χωρος ελπιδας

Η ποιότητα ενός λογοτεχνικού έργου μπορεί να αποδειχθεί στην πράξη με ποικίλους τρόπους: με τη θερμή αποδοχή του αναγνωστικού κοινού, με τη βράβευσή του ή τις τυχόν διακρίσεις που λαμβάνει, με τη συμπερίληψή του στον λογοτεχνικό κανόνα, και με άλλα διάφορα ακόμη αντικειμενικά και μη κριτήρια. Ωστόσο ένα αδιάσειστο στοιχείο της καλής λογοτεχνίας, είναι αυτή που καταφέρνει και… φυτεύεται, φυτρώνει και ανθίζει με τον καιρό στην ψυχή και τον νου του αναγνώστη. Ένα τέτοιο βιβλίο που «φύτρωσε» μέσα μας ήταν και η νουβέλα της Κύπριας συγγραφέα Νάσιας Διονυσίου, «Τι είναι ένας κάμπος», που κυκλοφόρησε το 2021 από τις εκδόσεις Πόλις.

Ένα ενδιαφέρον κράμα λογοτεχνίας, ιστορίας, τραυματικής μνήμης, αγώνα για ελευθερία και πίστης στον άνθρωπο. Μια νουβέλα που ξετυλίγεται σε 104 σελίδες και μας μεταφέρει χρονικά λίγο μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, στην αγγλοκρατούμενη τότε Κύπρο και συγκεκριμένα στην περιοχή της Αμμοχώστου –λίγο πιο έξω, σε μια περιοχή που ονομάστηκε από τους Κύπριους «κάμπους», παραλλαγή του αγγλικού “camp”. Εκεί, όπου οι Βρετανοί είχαν συγκεντρώσει σε στρατόπεδα χιλιάδες Εβραίους, 50.000 περίπου, που σώθηκαν από το Ολοκαύτωμα… για μια στάση πριν οδηγηθούν στην οριστική τους πατρίδα.

Στο λογοτεχνικό αυτό έργο η κ. Διονυσίου μετέρχεται με μεγάλη μαεστρία ένα εθνικό τραύμα που, όπως πολύ σωστά διαπιστώνει και ο συγγραφέας Βαγγέλης Χατζηβασιλείου σε κριτική του στο ηλεκτρονικό περιοδικό «Ο αναγνώστης», «μπορεί εύλογα να μην υποχωρεί, αλλά οι σημερινοί συγγραφείς αντιλαμβάνονται πλέον διαφορετικά τόσο την έννοια της Ιστορίας, που γίνεται στα βιβλία τους πρισματική και πολυδιάστατη, όσο και τους τρόπους της αφήγησης, που αποφεύγοντας να υιοθετήσουν θρηνητικούς και καταγγελτικούς τόνους, δεν ενθαρρύνουν το οιοδήποτε μίσος για τον άλλο». (Μια ακόμη περίτρανη απόδειξη αυτής της νηφάλιας αντιμετώπισης της τραυματικής ιστορίας στην περιοχή της Κύπρου και το Συνέδριο που είχε διοργανώσει η ΠΟΕΔ Κερύνειας Κύπρου το 2020 με θέμα «Τα συγκρουσιακά θέματα στη διδασκαλία της Ιστορίας – Η περίπτωση της πρόσφατης ιστορίας της Κύπρου με ορόσημο την Τουρκική Εισβολή, βλ. σχετικά εδώ).

Ο Φαίδων και… η αρχή της καταγραφής

Η νουβέλα αυτή ξεδιπλώνεται εν είδει ημερολογιακών καταγραφών του Φαίδωνα, ενός Κύπριου Δημοσιογράφου που καταφθάνει στο Κάμπους, έπειτα από πρόσκληση του Βρετανού διοικητή –μάλλον για να ακριβολογούμε οι έγκλειστοι τον είχαν ξεχωρίσει μέσα από εφημερίδες που διάβαζαν– για να καταγράψει τα αιτήματα των Εβραίων κρατουμένων. Οι καταγραφές αυτές είναι ολιγοήμερες και διαρκούν από τον Μάιο μέχρι και τον Απρίλιο του 1947.

Ακούγοντας τις μαρτυρίες των προσφύγων, ο δημοσιογράφος ανασυνθέτει την παροντική τους κατάσταση και τις προσδοκίες τους για το μέλλον, όλα με φόντο το πιο ακραίο κακό που γνώρισε ποτέ η ανθρωπότητα. Τα απόκοσμα όνειρα που ταράζουν τις νύχτες του ήρωα ξετυλίγουν τη «Φούγκα του θανάτου», το πιο γνωστό ίσως ποίημα για το Ολοκαύτωμα, του Πάουλ Τσέλαν, που, σ’ ένα συμβολικό κράμα παραίσθησης και πραγματικότητας, μέσα απ’ τα μάτια του δημοσιογράφου γίνεται μια φιγούρα που περιφέρεται στο στρατόπεδο.

Η ημερολογιακή αφήγηση διακόπτεται από τρεις παράλληλες ιστορίες, τοποθετημένες στον ίδιο χώρο και χρόνο, σε γλώσσα που συχνά ταλαντεύεται μεταξύ της ελληνικής και της κυπριακής παραλλαγής της. Μια αγρότισσα κρύβει στο σπίτι της έναν Γερμανό αιχμάλωτο που δραπέτευσε. Μέσα από την ανάμνηση ενός σεφαραδίτικου τραγουδιού, μια Εβραία της Θεσσαλονίκης μνημονεύει την πόλη και τους νεκρούς της. Ένας νεαρός οδηγός, Μεγάλη Παρασκευή, βγάζει κρυφά μερικά παιδιά από το στρατόπεδο.

Το βιβλίο πραγματεύεται σε πρώτο επίπεδο το Ολοκαύτωμα και τις συνθήκες ζωής στα στρατόπεδα κράτησης. Σε παράλληλη ωστόσο πορεία λανθάνουν κι άλλα:

—Η ένταση των Κυπρίων που σιγοβράζει κάτω από τον αποικιοκρατικό ζυγό κι ο κατοπινός ξεριζωμός από την ίδια την πόλη της Αμμοχώστου.

—Η εναλλαγή ρόλων –γηγενείς και πρόσφυγες, ριζωμένοι και εκδιωγμένοι, διώκτες και διωκόμενοι– μέσα στην αέναη περιστροφή της ιστορικής συγκυρίας.

—Η απώλεια του τόπου και τού ανήκειν κι η αδυναμία της γλώσσας να την περιγράψει.

—Η ανθρωπιά ως τελευταίο ανάχωμα μπροστά στον φόβο, την τυφλότητα και το μίσος.

Έλενα Χουζούρη, Σε τι μπορεί να μετατραπεί ένας, φαινομενικά, αθώος κάμπος;

Σε κριτική της η συγγραφέας Έλενα Χουζούρη, στον διαδικτυακό τόπο “bookpress”, σημειώνει μεταξύ άλλων σχετικά με τον αριστοτεχνικό τρόπο που χειρίζεται η κ. Διονυσίου τη γλώσσα: «Η Νάσια Διονυσίου στη σφιχτοδεμένη και καλοδουλεμένη νουβέλα της έχει δώσει ιδιαίτερη προσοχή στη γλώσσα και στο πώς τη χρησιμοποιεί. Θα υποστήριζα ότι και η ίδια η γλώσσα της ορισμένες φορές λειτουργεί ως σχόλιο και ενδυναμώνει τα όσα η αφήγηση καταθέτει ρητά ή πίσω από τις γραμμές. Λόγου χάριν, οι τρεις εμβόλιμες ιστορίες της, οι γραμμένες σε ελληνική και κυπριακή διάλεκτο, εναλλάξ, υποκρύπτουν πολύ περισσότερα από όσα φαίνεται ότι σε πρώτο πλάνο αφηγούνται. Το βασικό μοτίβο της νουβέλας, στο οποίο αυτή επικεντρώνεται, είναι η μνήμη που εγκιβωτίζει τα συναισθήματα της απώλειας του γενέθλιου τόπου, της προσφυγιάς, αλλά και της αξιοπρέπειας και της υπερηφάνειας του ανθρώπου στο να διεκδικεί το πού ανήκει. Και τελικά το συμβολικό ερώτημα του τίτλου τι μπορεί να είναι –ή σε τι να μετατραπεί– ένας, φαινομενικά, αθώος “κάμπος” παραμένει ως ζητούμενο μέσα στη διαχρονική ιστορία του ανθρώπου».

Η «αγωνίστρια» της μνήμης Νάσια Διονυσίου

Η Νάσια Διονυσίου, γεννημένη στη Λευκωσία το 1979, έχει σπουδάσει Νομική και Διεθνές Δίκαιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Σήμερα εργάζεται στο Γραφείο Επιτρόπου Διοικήσεως και Προστασίας Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Σχετικά με τη συγγραφική της πορεία, το πρώτο της βιβλίο, με τίτλο «Περιττή ομορφιά» που κυκλοφόρησε το 2017 από τις εκδόσεις Το Ροδακιό, απέσπασε το Κρατικό Βραβείο Διηγήματος/Νουβέλας 2017 στην Κύπρο, ενώ για το ίδιο συμπεριλήφθηκε και στη Μικρή Λίστα των Βραβείων «Ο Αναγνώστης» (2018), στην κατηγορία «Πρωτοεμφανιζόμενος στην Πεζογραφία». Η νουβέλα «Τι είναι ένας κάμπος» είναι το δεύτερο βιβλίο της.

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.