Η Αλεξανδρουπολη, η Αινος, εμεις, τα «νιτικα» και ο νεομαρτυρας Αγαθαγγελος

Από τις εκδόσεις «Ἐν πλῷ» κυκλοφόρησε το 2017 το βιβλίο του Γιάννη Πατσώνη με τίτλο «Σκεύος Μετάνοιας – Ο συναρπαστικός βίος του νεομάρτυρα Αγαθάγγελου», το οποίο αποτελεί ένα αξιομνημόνευτο ανάγνωσμα για όλους μας, καθώς φέρνει στην επιφάνεια τη ζωή και τα μαρτύρια που πέρασε ο νεομάρτυρας Αγαθάγγελος, όπως και άλλοι, προκειμένου να υπερασπιστεί και να μαρτυρήσει για την πίστη του. Συνολικά, απαρτίζεται από 184 σελίδες, δεν αποτελεί προϊόν μυθοπλασίας, αλλά ένα βιογραφικό ντοκουμέντο-συναξάρι που μεταφέρει με τη μορφή της λογοτεχνικής αφήγησης έναν αληθινό βίο, και επιτελεί φόρο τιμής στο συναξάρι του «Άγιου Γιώργη του Χιοπολίτη» του Φώτη Κόντογλου.

Τα ηρωικά χρόνια των νεομαρτύρων

Σύμφωνα με τις ιστορικές πληροφορίες του βιβλίου οι νεομάρτυρες είναι μέχρι και σήμερα άγνωστοι στον αριθμό, προέρχονταν απ’ όλα τα κοινωνικά στρώματα, και ήταν ως επί το πλείστον λαϊκοί, ασχολούμενοι με καθημερινά, κοινά επαγγέλματα. Οι εξισλαμισμοί τους ήταν παράνομοι και αυθαίρετοι, γι’ αυτό καλύπτονταν και με άλλες κατηγορίες. Το Κοράνι επέβαλε ανεκτική στάση των μουσουλμάνων έναντι των Λαών της Βίβλου, δηλαδή των Χριστιανών και των Εβραίων. Είναι οι ηττημένοι, οι σκοτωμένοι που «λάμπουν ὡς ἥλιοι λαμπροί ἐν νυκτί τῆς δουλείας, ὠς ἄγκυραι στερεαί ἐν καιρῷ τρικυμίας».

 Ένας απ’ αυτούς είναι ο νεομάρτυρας Αγαθάγγελος, ο οποίος γεννήθηκε στην Αίνο της Θράκης το 1800. Ορφανός από πατέρα γίνεται ναυτόπουλο σ' ένα τούρκικο καράβι, που ο καπετάνιος του θέλησε να τον κάνει ψυχοπαίδι του. Όταν αγκυροβόλησαν στη Σμύρνη τον εξανάγκασε να τουρκέψει και τον ονόμασαν Ισμαήλ. Όμως ο Αθανάσιος –όπως ήταν το βαπτιστικό του όνομα– προτίμησε να αφήσει την πολυτελή ζωή στο πλουσιόσπιτο του προύχοντα αυτού. Θεώρησε ως μεγαλύτερο πλούτο τον «ονειδισμό του Χριστού». Ο βίος του νεομάρτυρα Αγαθαγγέλου κατατίθεται μέσα από μια συναρπαστική λογοτεχνική αφήγηση, που ζωντανεύει τα ηρωικά χρόνια των νεομαρτύρων της πίστης.

Η αρχή του τέλους

Μορφολογικά το βιβλίο μας χωρίζεται σε 8 κεφάλαια με τους τίτλους «Στον καφενέ», «Η Αίνος. Ταξιδευτές», «Εξωμότης», «Πικρίδιον», «Στην Αίνο ξανά», «Φυγή από τη Σμύρνη», «Στο Άγιο Όρος» και «Το Μαρτύριο», οι οποίοι καταδεικνύουν εν συντομία τους σταθμούς της ζωής και του τέλους του Αγαθάγγελου. Στο τέλος συναντάει κανείς το παράρτημα όπου ο Πατσώνης παραθέτει τα ιστορικά στοιχεία της εποχής, τις πηγές του που αποτελούν σημαντικό αρωγό για όποιον ασχολείται ή επιθυμεί να ασχοληθεί με εκείνη την εποχή,  και τις σημειώσεις που επεξηγούν κάποιες περαιτέρω πληροφορίες του κυρίως κειμένου. Η γλώσσα στο «Σκεύος μετανοίας» είναι πλούσια σε ιδιωματισμούς και συνενώνει τα γλωσσικά στοιχεία της Ιωνίας και της Πόλης, φανερώνοντας την πίστη του συγγραφέα στη λαϊκή παράδοση, αλλά και στη συνένωση των δυο πολιτισμών μεταξύ τους.

Ειδικότερα, διαβάζουμε στο τελευταίο κεφάλαιο το παρακάτω αντιπροσωπευτικό απόσπασμα:

«Τρεις μέρες μετά, Πέμπτη πρωί, τη μέρα που γινόταν το κριτήριο των Οθωμανών, ξύρισαν τον Αγαθάγγελο και τον έντυσαν με τουρκικά ρούχα: Κόκκινα παπούτσια και πράσινο σαρίκι τυλιγμένο γύρω απ’ το φέσι. Στο πανωφόρι έραψαν, πίσω στην πλάτη το παραμάντι, το καλογερικό του σχήματός του. Κρέμασε στον κόρφο του έναν ξύλινο αγιορείτικο σταυρό και έκρυψε βαθιά στην πουκαμίσα μια χάρτινη εικόνα της Αναστάσεως. Αρματώθηκε με την πανοπλία του Θεού, για να μπορέσει να παλέψει με τις αρχές, τις εξουσίες, τους κοσμοκράτορες του σκότους. Ζώστηκε τη ζώνη της αλήθειας και τον θώρακα της δικαιοσύνης, ενώ, σαν ασπίδα να τον προστατεύει, σβήνοντας τα πυρωμένα βέλη του εχθρού, κράταγε την πίστη, και για περικεφαλαία φόρεσε την ελπίδα της σωτηρίας και, βαστώντας τη μάχαιρα του Πνεύματος, που είναι ο λόγος του θεού, όρμησε στο στάδιο του φοβερού αγώνα με αυτόν τον οπλισμό. Έχοντας μέσα του τον άφοβο φόβο δρασκέλισε την ευρύχωρη αυλή του σπιτιού με τόση γρηγοράδα, που όσοι τον έβλεπαν να τρέχει με τόση χάρη δακρύζοντας έλεγαν: “Xαρά στο λεβέντη! Σα να πηγαίνει στον γάμο του για να ξεφαντώσει!”».  

Η παρούσα λεπτομερειακή και τραγική περιγραφή, μεταξύ ζωής- θανάτου και συναισθημάτων χαρμολύπης, εμπερικλείει το νόημα του βιβλίου αποδεικνύοντας πως μια ζωή μπορεί να γίνει αθάνατη μόνο μέσω του θανάτου, υπό την έννοια του τέλους που αναζητά αρχή.

Βαγγέλης Χατζηβασιλείου «Το πρόσωπο του πρωταγωνιστή θα αποτελέσει το κέντρο μιας πολύτροπης εσωτερικής και εξωτερικής περιπλάνησης»

Ο Βαγγέλης Χατζηβασιλείου στην εφημερίδα «Το Βήμα» δηλώνει τα εξής: «Το “Σκεύος μετανοίας” είναι ένα συναξάρι για τον βίο του νεομάρτυρα Αγαθάγγελου, που γεννήθηκε στην Αίνο της Θράκης το 1800 και αποκεφαλίστηκε τον Απρίλιο του 1819 στη Σμύρνη. Οι νεομάρτυρες εμφανίζονται στην εκκλησιαστική ιστορία μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης. Είναι οι άνθρωποι που θα επιστρέψουν με πάθος στον χριστιανισμό αφού προηγουμένως θα αναγκαστούν να αλλαξοπιστήσουν υπό τον τουρκικό ζυγό. Δηλώνοντας στις οθωμανικές αρχές τη μεταστροφή τους θα προκαλέσουν ηθελημένα τον θάνατό τους, διακηρύσσοντας προς πάσα κατεύθυνση (προς την τουρκική δημόσια διοίκηση αλλά και προς την υποτελή χριστιανική κοινότητα) την ελευθερία τους.

Την ίδια τύχη θα έχει στο βιβλίο του Πατσώνη και ο Αγαθάγγελος: ένα παιδί που μολονότι θα πάρει το όνομα Ισμαήλ (το βαφτιστικό του ήταν Αθανάσιος) και θα ζήσει πλουσιοπάροχα στο σπίτι ενός τούρκου προύχοντα της Σμύρνης, δεν θα ξεχάσει ποτέ την πατρίδα του στη Θράκη, και θα αναζητήσει καταφύγιο στη Μονή Εσφιγμένου στο Άγιον Όρος, από όπου και θα ξεκινήσει τη μαρτυρική πορεία της επιστροφής στον τόπο όπου υποχρεώθηκε να αρνηθεί την πίστη του. Τίποτε από όλα αυτά πάντως δεν θα γίνει στο “Σκεύος μετανοίας” με τους αγιολογικούς και αγιογραφικούς όρους του συναξαριού. Μπορεί ο Πατσώνης να έχει αφήσει πίσω του την αποσπασματική και ονειρική καθημερινότητα των νεανικών του βιβλίων αλλά δεν πέφτει εξ αυτού και στην τυποποιημένη, συμβατική γλώσσα του αφηγηματικού είδους το οποίο χρησιμοποιεί προκειμένου να σμιλέψει τη μορφή του Αγαθάγγελου.

Το πρόσωπο του πρωταγωνιστή θα αποτελέσει το κέντρο μιας πολύτροπης εσωτερικής και εξωτερικής περιπλάνησης: από τα καταστρώματα των καραβιών που διαπλέουν το Αιγαίο, τα Δαρδανέλια και τον Βόσπορο μέχρι το σκοτάδι των ασκητικών κελιών του Αγίου Όρους και από το κυνηγητό πάνω στα αφρισμένα κύματα της θάλασσας μέχρι τα τουμπελέκια και το γιαταγάνι που θα οδηγήσουν στον αποκεφαλισμό. Αντί για την προσευχή, τη νηστεία και την αγρυπνία που προβάλλουν τα συναξάρια, ο Πατσώνης θα προτιμήσει την αδιάκοπη κίνηση και δράση της μεγάλης περιπέτειας, διατηρώντας ωστόσο πάντοτε κάθε σεβασμό για τον ήρωά του».

Λίγα λόγια για τον συγγραφέα

Ο Γιάννης Πατσώνης γεννήθηκε το 1950 στη Θεσσαλονίκη από γονείς πρόσφυγες και εργάστηκε ως παιδίατρος. Έχει εκδώσει τα πεζά έργα «Κυλιόμενες σκάλες» (εκδ. Κάλβος, 1982), «Τα μάτια των περαστικών» (εκδ. Κέδρος, 1999),  «Ανεμοδείκτες στην Επτάλοφο» (εκδ. Καστανιώτη, 2019), καθώς και ένα παραμύθι στον συλλογικό τόμο «17 ιστορίες που ξεχωρίζουν» (εκδ. Γνώση, 1988). Άρθρα του έχουν δημοσιευθεί σε λογοτεχνικά και ιατρικά περιοδικά.

*Η Γεωργία Ντεμίρη είναι φιλόλογος και διδακτορική φοιτήτρια στο ΤΕΦ/ΔΠΘ.

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.