«Επαν-ερμηνευοντας» τον ορο της αξιας

Mάικλ Σαντέλ, «Η τυραννία της αξίας – Τι έχει απογίνει το κοινό καλό;»,  Μιχάλης Μήτσος μτφρ., Γιάννης Μπαλαμπανίδης επιμ., εκδ. Πόλις, Αθήνα 2022, σ. 464

Μια άκρως πολιτικά επίκαιρη μελέτη, που έρχεται να μας «αφυπνίσει» και να μας κάνει να σκεφτούμε διαφορετικά για τις κοινωνικές ανισότητες και την αξία του ανθρώπου, στο παρόν και το μέλλον, είναι το βιβλίο του Mάικλ Σαντέλ με τίτλο «Η τυραννία της αξίας – Τι έχει απογίνει το κοινό καλό;», το οποίο κυκλοφόρησε το 2022 από τις εκδόσεις Πόλις, σε μετάφραση του Μιχάλη Μήτσου και επιμέλεια του Γιάννη Μπαλαμπανίδη.

Το πόνημα αυτό έχει σύγχρονη αφόρμηση, την έντονη λαϊκιστική εξέγερση ενάντια στα παραδοσιακά κόμματα και τις ελίτ, οι οποίοι ενέτειναν την κοινωνική ανισότητα, αλλά και την τεχνοκρατική αντίληψη της πολιτικής, αδιαφορώντας πλήρως για τον απλό λαό. Αυτό διαπιστώνει ο Σαντέλ πως πρόκειται για ένα παγκόσμιο φαινόμενο, με κυρίαρχη την απαξίωση σε όλους τους τομείς, και εμφανέστερους στα μεταναστευτικά ρεύματα, στις μισθολογικές στασιμότητες, αλλά και στη ρατσιστική πολιτική που επικρατεί. Το μεγαλύτερο όμως σφάλμα που τονίζει ο συγγραφέας στο δοκίμιό του, είναι πως αφάνισαν τον ορισμό της επιτυχίας, καταπατώντας την με θεσμούς «αξιοκρατικούς» και κατακερματίζοντας όλη την κοινωνία, οδηγώντας την σε απελπισία.

Τι σημαίνει να είσαι επιτυχημένος; Τι απέγινε το κοινό καλό;

Σε ένα δοκίμιο που ξετυλίγεται σε 464 σελίδες, όπου παρατίθενται μεταξύ άλλων και οι αντιδράσεις του «υποβαθμισμένου» λαού, ο Σαντέλ προσπαθεί να δώσει ένα μήνυμα για το κοινό καλό. Παρουσιάζει όμως και μια διαφορετική πλευρά της επιτυχίας, αλλά και τις αρνητικές συνέπειες της «αξιοκρατίας», όπως είναι:

—η απύθμενη αλαζονεία από τη πλευρά των ελίτ.

—η απελπισία, η ντροπή και η ψυχική κατάρρευση των λαϊκών στρωμάτων που φτάνουν μέχρι και την αυτοκτονία.

—η θρέψη την αυταρχικής τραμπικής ακροδεξιάς.

—η κατάρρευση των κοινωνικών δεσμών και του αλληλοσεβασμού.

—η διάβρωση της έννοιας της αξιοπρέπειας λόγω περιφρόνησης προς τους «αποτυχημένους».

—η πτώση του επιπέδου του δημοσίου λόγου.

Πιο συγκεκριμένα, οι συνέπειες αυτές σχετίζονται με μία λανθασμένη, κατά τον συγγραφέα, αντίληψη που επικρατεί, ή επιδιώκει να επικρατήσει, πως η επιτυχία εξαρτάται από την εκπαίδευση. Στο πλαίσιο αυτό, συνήθως οι κερδισμένοι υποστηρίζουν πως η πολιτική δεν αφορά τη Δεξιά και την Αριστερά, αλλά τις ανοιχτές και κλειστές κοινωνίες, οι οποίες εξαρτώνται από τον βαθμό μόρφωσης του καθενός. Ο Μάικλ Σαντέλ είναι κάθετος με την όλη κοσμοθεωρία και, παρά το γεγονός ότι είναι καθηγητής στο Harvard, ασκεί κριτική στους ίδιους τους άριστους, προσπαθώντας να κάνει όλους τους φοιτητές του να αναρωτηθούν «Τι έχει απογίνει το κοινό καλό;»  

Mάικλ Σαντέλ: «Η αξιοπρέπεια της εργασίας, θεμέλιο της αληθινής δημοκρατίας»

Σε συνέντευξη που δημοσιεύθηκε στην ιταλική εφημερίδα “La Stampa” και μεταφράστηκε και φιλοξενήθηκε στην «Εφημερίδα των Συντακτών» από τον Θανάση Γιαλκέτση, ο Σαντέλ σε ερώτηση σχετικά με το πότε η «αξιοκρατία» μετατράπηκε σε τυραννία των Ελίτ, ανέφερε πως η μετατροπή αυτή συντελέστηκε «στις δεκαετίες 1980 και 1990, με τη γέννηση της απόλυτης πίστης στην αγορά. Είναι ενδιαφέρον όμως να σημειώσουμε ότι, αν και ο Ρόναλντ Ρέιγκαν και η Μάργκαρετ Θάτσερ νίκησαν στις εκλογές με την ιδέα ότι η κυβέρνηση ήταν το πρόβλημα και η αγορά ήταν η λύση, το αξίωμα σύμφωνα με το οποίο η αγορά είναι το κυριότερο εργαλείο για την πραγμάτωση του κοινού καλού εφαρμόστηκε αργότερα και από τον Μπιλ Κλίντον, τον Τόνι Μπλερ, τον Γκέρχαρντ Σρέντερ κι έπειτα από τον Ομπάμα».

Αυτό που διαιρεί τις κοινωνίες μας δεν είναι μόνον οι ανισότητες, αλλά η τάση που τις συνοδεύει να τις κρίνουμε: αν εκείνοι που τα κατάφεραν το πέτυχαν με την αξία τους και εκείνοι που απέτυχαν ευθύνονται οι ίδιοι για την αποτυχία τους, έχουμε μια κοινωνία νικητών και ηττημένων, με μια πόλωση που είναι φανερή σε όλους. Και είναι λυπηρό το γεγονός ότι οι πολιτικές της Κεντροαριστεράς, αντί να παρεμβαίνουν ευθέως εναντίον της πολιτικής της ανισότητας, προτίμησαν να προβάλλουν την ιδέα μιας επανεκπαίδευσης, ολικά επικεντρωμένης στην κατάρτιση των ατόμων

Επιπλέον, στο αν το βασικό πρόβλημα είναι η παγκοσμιοποίηση και όχι τόσο η εκπαίδευση, απάντησε ότι: «Αυτό που διαιρεί τις κοινωνίες μας δεν είναι μόνον οι ανισότητες, αλλά η τάση που τις συνοδεύει να τις κρίνουμε: αν εκείνοι που τα κατάφεραν το πέτυχαν με την αξία τους και εκείνοι που απέτυχαν ευθύνονται οι ίδιοι για την αποτυχία τους, έχουμε μια κοινωνία νικητών και ηττημένων, με μια πόλωση που είναι φανερή σε όλους. Και είναι λυπηρό το γεγονός ότι οι πολιτικές της Κεντροαριστεράς, αντί να παρεμβαίνουν ευθέως εναντίον της πολιτικής της ανισότητας, προτίμησαν να προβάλλουν την ιδέα μιας επανεκπαίδευσης, ολικά επικεντρωμένης στην κατάρτιση των ατόμων».

Αναφορικά με τις συνθήκες των ημερών μας, που «γέννησε» η πανδημία, τόνισε πως αυτή «δημιούργησε νέες ισορροπίες. Όποιοι από μας είχαν το προνόμιο να εργάζονται από το σπίτι τους υποχρεώθηκαν να αναγνωρίσουν την εξάρτησή τους από τους εργαζόμενους σε εξωτερικές δουλειές. Ήταν πολλά τα πρόσωπα που συνέβαλαν στο να βελτιωθεί η ζωή της κοινότητας και αυτά δεν ήταν υποχρεωτικά αριστούχοι με πολλά πτυχία ή λύκοι του χρηματιστηρίου. Γιατί πρόσωπα που αποκαλύφθηκε ότι είναι τόσο σημαντικά δεν θα έπρεπε να έχουν μια δίκαιη κοινωνική αναγνώριση; Το να ξεκινάμε από την αξιοπρέπεια της εργασίας είναι θεμελιώδες για μιαν αληθινή δημοκρατία».

Ο «τύραννος» της αξίας Μάικλ Σαντέλ

Ο Μάικλ Σαντέλ γεννήθηκε το 1953. Αποφοίτησε από το πανεπιστήμιο Brandeis και ακολούθως ανακηρύχθηκε διδάκτορας πολιτικής φιλοσοφίας στο Harvard. Φιλοξενήθηκε επιπλέον στα πανεπιστήμια της Σορβόννης και της Οξφόρδης και συνεργάστηκε με τις εφημερίδες “New York Times” και “The New Republic”. Άλλα βιβλία του είναι το “Liberalism and Its Gritics” (1984), το “Democracy’s Discontent: America in Search of a Public Philosophy” (1996), κ.ά. Στα ελληνικά έχουν μεταφραστεί τα βιβλία του: «Τι δεν μπορεί να αγοράσει το χρήμα» (εκδ. Πόλις, Αθήνα 2016), «Δικαιοσύνη» (εκδ. Πόλις, Αθήνα 2011), «Ενάντια στην τελειότητα» (εκδ. Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2011) κ.ά.

*Η Εβελίνα Βαβάτση είναι τεταρτοετής φοιτήτρια του Τμήματος Ελληνικής Φιλολογίας ΔΠΘ και έγραψε το παρόν κείμενο στο πλαίσιο της πρακτικής της άσκησης τον Μάιο του 2022.

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.