Δημητρης Μαυριδης: Ο μεγας ευεργετης της Θρακης (Μερος Β΄)

Δεύτερο μέρος: Οι απόψεις του Δ. Μαυρίδη και η προσφορά του

Στο δεύτερο μέρος, μετά την περιδιάβασή μας στα βιβλία του Δημήτρη Μαυρίδη, θα μας δοθεί η ευκαιρία να θαυμάσουμε τη σκέψη του πάνω σε θέματα ιστορίας και πολιτισμού.  Τα κείμενα αυτά είναι από συνεντεύξεις και ομιλίες του.

 Μια γενική προσέγγιση:

«Από μικρός άκουγα ιστορίες για τη Θράκη και ζούσα στη Θράκη. Μου έμειναν οι απορίες, τι είναι εκεί, πώς είναι εκεί. Μιλάω για την Ανατολική Θράκη. Πάντα ήθελα να ανακαλύψω τι υπήρχε εκεί. Την Ανατολική Θράκη τη βλέπω με τα μάτια ενός κατοίκου πριν το 1922. Μου αρέσει οτιδήποτε έχει σχέση με την Ανατολική Θράκη, και με τη Δυτική φυσικά, αλλά η Ανατολική ήταν η ‘’κιβωτός’’ της λαογραφίας και της καλλιτεχνικής πλευράς του πολιτισμού των Θρακών».

Συλλέγει φωτογραφίες από την εποχή που η γενιά που έκανε του πολέμους του ’12 και του ’22 έφευγε.

 «Πολλοί κληρονόμοι περιφρονούσαν τα αρχεία των πολεμιστών ή των κατοίκων της Ανατολής και τα πετούσαν. Μέσω κυκλωμάτων που τα στηρίζουν οι συμπαθείς αθίγγανοι, πήγαιναν στο Μοναστηράκι της Αθήνας. Εκεί ήξεραν ότι είμαι συλλέκτης τέτοιων φωτογραφιών και μου έφερναν ολόκληρες συλλογές από φωτογραφίες θανόντων πολεμιστών. Έτσι συγκρότησα μια συλλογή που διηγείται όλη τη Μικρασιατική Εκστρατεία και τη Μικρασιατική Καταστροφή και μάλιστα με τρόπο ζωντανό, γιατί η ιστορία είναι μεν κάτι το αντικειμενικό, αλλά παίρνει μορφή φαντασιακή. Για παράδειγμα οι κάτοικοι της νότιας Ελλάδας μιλάνε για τη Θράκη λες και είναι κάποια εξωτική χώρα. Λίγοι είναι αυτοί που έρχονται εδώ να δουν».

«Είμαι από τα γεννοφάσκια μου Θρακιώτης!»

Το 2017 το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης τον αναγόρευσε σε επίτιμο διδάκτορα. Κατά την τελετή της αναγόρευσης σε Επίτιμο Διδάκτορα του Τμήματος Ιστορίας και Εθνολογία, της Σχολικής Κλασικών και Ανθρωπιστικών Σπουδών του Δημοκρίτειου Πανεπιστήμιου Θράκης, τον Μάρτιο του 2017, ο Δημήτρης Μαυρίδης εκφώνησε έναν βαρυσήμαντο λόγο.  Επιλέγω κάποια σημεία που έχουν αυτοβιογραφικό χαρακτήρα.

«Είμαι από τα γεννοφάσκια μου Θρακιώτης! Κατά την ταραγμένη περίοδο των Βενετοτουρκικών Πολέμων τον 17ο και 18ο αιώνα αριθμός Μανιατών αναγκάστηκε να εκπατριστεί, ώστε να μπορέσει να επιβιώσει. Κύριες περιοχές όπου έπλευσαν οι φυγάδες Μανιάτες ήταν η Δυτική Μικρά Ασία, η Θράκη και η Κορσική.  Ένας από τους φυγάδες ήταν και προπάππους μου.

Στη Θράκη, μια περιοχή που υποδέχθηκε Μανιάτες φυγάδες ήταν η εκτεταμένη λοφώδης και εύφορη έκταση που απλώνεται γύρω από το αρχαίο Ιερό Όρος, το όρος Γάνος των Βυζαντινών, το οποίο ήταν γνωστό ως μοναστική πολιτεία, παρόμοια οργανωμένη με το Άγιον Όρος. Πλησιέστερο αστικό κέντρο προς τον Γάνο είναι η αρχαία εμπορική πόλη της Ραιδεστού, ενώ γύρω από το όρος Γάνος υπάρχουν 28 χωριά στα οποία ζούσαν κυρίως Έλληνες  φυγάδες από το Αιγαίο.

Οι Μανιάτες πρόγονοί μου εγκαταστάθηκαν στο πλούσιο κεφαλοχώρι Σχολάριο. Μεταξύ άλλων πιστοποίησα οικογενειακές διηγήσεις οι οποίες μιλούν για δύο παππούδες μου, που την Άνοιξη του 1821 κρεμάστηκαν στην πύλη της Συλήβριας στα τείχη της Κωνσταντινούπολης για εκφοβισμό».

Αναφέρεται στη συνέχεια στην εμπορική δραστηριότητα των μελών της οικογένειας που επεκτάθηκε μέχρι τις Ινδίες,  καθώς και στα πάθη τους  στις πρώτες δεκαετίες του 20ου αι.

«Όλη αυτή την περίοδο ανεγέρθησαν δύο σπίτια: Ένα κατάγραφο ξύλινο κονάκι στο Σχολάριο, το οποίο δεν σώζεται σήμερα και ένα ξύλινο αστικό σπίτι στο Φραγκομαχαλά της Ραιδεστού, το οποίο ανήκει στο Δήμο του Τεκίρνταγκ, όπως ονομάζεται η Ραιδεστός σήμερα και προορίζεται για μουσείο του Δήμου».

Στη συνέχεια αναφέρεται στα βιβλία που έγραψε και  παρουσίασε για την Ξάνθη, τονίζοντας ότι «Η Παλιά Πόλη της Ξάνθης είναι ένα αρχιτεκτονικό υβρίδιο, καθρέπτης της εξωστρέφειας του Ελληνισμού και του κοσμοπολιτισμού των Ρωμηών της “Καθ’ ημάς Ανατολής”, αλλά και τόπος αρμονικής συμβίωσης πληθυσμών με διαφορετικές πολιτισμικές καταβολές».

Είναι πολύ ενδιαφέροντα όσα αναφέρει ο Δημήτρης Μαυρίδης,  σε σχέση όχι μόνο με το παρελθόν αλλά και το παρόν και μέλλον:

«Διαστημικοί δορυφόροι, ερτζιανά κύματα, ψηφιακή καλωδίωση, συστήματα πληροφόρησης υφαίνουν σήμερα ένα παγκόσμιο πλέγμα που απομακρύνει το εμπειρικό, το γνώριμο και το οικείο. Το παγκόσμιο αντικαθιστά το τοπικό. Το πρόσκαιρο καταργεί το ιστορικό. Ο τόπος φαίνεται να χάνει τη δύναμη του να αποκαλύπτει σημασίες. Η οικείωση είναι πια δύσκολη και γίνεται συνεχώς πιο σπάνια. Ο τόπος αποκτά πλέον χαρακτήρα διαδικαστικό κενό από σημασίες. Γίνεται χώρος που δεν είναι μόνιμος, που χρησιμεύει μόνο για να μας μεταφέρει εκεί που είναι ανάγκη να πάμε. Ο τόπος γίνεται μη τόπος. Ουσιαστική είναι η διαπίστωση ενός μεγάλου σύγχρονου διανοητή ότι “η έλλειψη πατρίδας είναι σήμερα ένα παγκόσμιο πεπρωμένο“. Η διαπίστωση αυτή δεν είναι ιδεολογική και έχει την εξήγησή της,  πάντα κατά τον ίδιο διανοητή, “στην αποχώρηση του ιστορικού στοιχείου μέσα από το Είναι“. Ο κόσμος βρίσκεται σήμερα μέσα σε ένα “διαρκές παρόν“».

«Είμαστε παιδιά του ίδιου σπιτιού!»

Ιδιαίτερα συγκινήθηκα από την ενότητα «Είμαστε παιδιά του ίδιου σπιτιού!» που σχετίζεται με την εκατονταετία της Μικρασιατικής Πληγής 1922 και την ανταλλαγή πληθυσμών. Διαβάσαμε με πολύ ενδιαφέρον μια συγκεκριμένη πραγματική ιστορία.

Η οικογένεια  Μαυρίδη ζούσε σε ένα μεγάλο ξύλινο σπίτι, κτισμένο από τον παππού του Δημήτρη Α. Μαυρίδη το 1908. Το σπίτι στέκεται ακόμη σήμερα στην παραλία της Ραιδεστού της Ανατολικής Θράκης. Η Ραιδεστός σήμερα ονομάζεται Tekirdağ. Κακή μοίρα ανάγκασε την οικογένεια Μαυρίδη να διακόψει την ήρεμη ζωή της και να μεταναστεύσει το 1922 στην Ελλάδα, ως πρόσφυγες. Αποβιβάστηκαν στο λιμάνι της Καβάλας, όπου έμειναν αρκετά χρόνια προσπαθώντας να επιβιώσουν.

Η οικογένεια Eşkinat που ζούσε στη Μακεδονία, αναγκάστηκε βάσει της Συνθήκης Ανταλλαγής, να φύγει κι αυτή από τη Θεσσαλονίκη για τη Ραιδεστό, στα παράλια της Προποντίδας. Φτάνοντας στη Ραιδεστό η οικογένεια Eşkinat στεγάστηκε στο σπίτι που η οικογένεια Μαυρίδη εγκατέλειψε. Αυτό δεν έγινε γνωστό σε κανέναν από τις δύο οικογένειες. Μυστήριο κάλυπτε την ιστορία και τα καθέκαστα για το επιβλητικό κτίσμα που ήταν κτισμένο σύμφωνα με μια μακραίωνη παράδοση.

Μία σύμπτωση οδήγησε στη συνάντηση των δύο αυτών οικογενειών.

Ο Eşkinat και ο Μαυρίδης, βρέθηκαν στο σπίτι του Μαυρίδη στην Αθήνα. Κατά την επίσκεψη αυτή, ο Ekrem Eşkinat, μαζί με τον Δημήτρη A. Μαυρίδη, καταλαβαίνουν ότι είναι “παιδιά του ίδιου σπιτιού”:

Μερικές δεκαετίες πριν, στο σπίτι του Μαυρίδη στη Ραιδεστό, έχει γεννηθεί ο Ekrem Eşkinat, του οποίου τα ευτυχισμένα παιδικά χρόνια περνούν κάτω από την προστασία του σπιτιού.

Πολύ συγκινητικός ένας διάλογος:

Πώς αισθανθήκατε όταν ακούσατε για πρώτη φορά ότι η οικογένεια του Ekrem Bey εγκαταστάθηκε στο σπίτι της οικογένειάς σας; «Ένιωθα σαν να βρήκα ένα συγγενή που έχασα πριν από χρόνια», είπα. «Έδωσα αυτές τις φωτογραφίες με χαρά, γιατί εδώ ανήκουν και ξέρω ότι ένα μέρος του σπιτιού θα είναι πάντα δικό μας! »

Το σπίτι αυτό στεγάζει πλέον  Φωτογραφικό Μουσείο της Παλιάς Ραιδεστού. Κατά τα εγκαίνια την ημέρα των γενεθλίων του την 1η Δεκεμβρίου 2018 ο Δημήτρης Μαυρίδης  ανάμεσα στα άλλα είπε:

« Έχω γεννηθεί και πέρασα τα παιδικά μου χρόνια στη Βόρειο Ελλάδα. Παρά τούτο όταν χρειάζεται να προσδιορίσω την πατρίδα μου μού έρχεται στο νου ένας τόπος φαντασιακός δημιουργημένος από τη νοσταλγία που χαρακτήριζε τον πατέρα μου και τα αδέλφια του γεννημένα στις αρχές του 20ού αιώνα στην πόλη Tekirdağ.

Από πολύ μικρός άκουγα ιστορίες για το Tekirdağ, τότε λεγόμενο Ραιδεστός και είχα δημιουργήσει μια ρομαντική εικόνα για ένα ανύπαρκτο τόπο. Σιγά-σιγά εξιδανίκευσα τον τόπο της νοσταλγίας του πατέρα μου και δημιούργησα μία παραδείσια εικόνα για τον κόσμο της Ραιδεστού, την οποία είχα τοποθετήσει στα όρια του μύθου και της ιστορίας».

Περιγράφει τα συναισθήματα και τις σκέψεις του και αναφέρεται στη συγκέντρωση παλιών φωτογραφιών και άλλων στοιχείων. «Το ιστορικό βάρος τέτοιων συλλογών έχει μεγάλη σημασία για τη συνείδηση και την κατανόηση της ταυτότητας και του πολιτισμού συγκεκριμένων λαών και εθνών και ιδίως αυτών που υφίστανται την τυραννία μιας κρίσης ταυτότητας. Η Ελλάδα είναι μια τέτοια χώρα. Η συλλογή που είχα ένιωθα ότι ικανοποιούσε μόνο εμένα και ότι ήταν αδικία να τη στερήσω και από άλλους ενδιαφερόμενους, που ήταν πολλοί. Γι΄ αυτό, όταν ο Δήμαρχος του Süleymanpaşa του Tekirdağ με βρήκε μετά από προσωπική του έρευνα, δεν δίστασα καθόλου να αποδεχθώ την τιμή που μου έκανε και μάλιστα να τον ευχαριστήσω γιατί στον σχεδιασμό του περιέλαβε ως στέγη του μουσείου φωτογραφίας το παλιό σπίτι του έκτισε ο παππούς μου και όπου γεννήθηκε ο πατέρας μου, αλλά και όπου έχει ζήσει για πολλά χρόνια ο αξιότιμος Δήμαρχος κύριος Ekrem Eşkinat. Δώρησα λοιπόν τη συλλογή μου στο Δήμο του Süleymanpaşa, γιατί εκεί ανήκει».

Τέλος ευχαρίστησε τον Δήμαρχο για την πρωτοβουλία του να μεταφράσει  στην Τουρκική το βιβλίο του για το ταξίδι μου “Από την Κωνσταντινούπολη στη Ραιδεστό”. Και καταλήγει:

«Είμαι υπερήφανος γιατί μια πρωτοβουλία που είχε ιδιαίτερα κίνητρα έγινε μια πραγματικότητα που μέσω του πολιτισμού φέρνει τους λαούς κοντά και έχει συμβολική σημασία».

Νομίζω έγινε φανερός ο πλούτος του έργου και το μεγαλείο της προσφοράς του.

Ο Φωκίων Κοτζαγεώργης για το έργο του Δ. Μαυρίδη

Κλείνοντας θα δώσουμε τον λόγο στον καθηγητή του Α.Π.Θ. Φωκίωνα Κοτζαγεώργη που μίλησε προ δεκαετίας για το συγγραφικό έργο του Δημήτρη Μαυρίδη (το 2011), οι  απόψεις και θέσεις του ισχύουν βέβαια και  σήμερα.

Γράφει ο καθηγητής  Φωκίων Κοτζαγεώργης:

«Αν άλλοι ήταν αυτοί που διαφύλαξαν την Παλιά Πόλη της Ξάνθης από την οικοδομική πλημμυρίδα και τη λογική της αντιπαροχής κατά τη δεκαετία του 1970, ο κ. Δημήτρης Μαυρίδης ήταν αυτός που φρόντισε να διαφημίσει αυτό το διασωθέν στολίδι του ελλαδικού χώρου. Αυτό που τον συνέδεε με την πόλη δεν ήταν ούτε η καταγωγή ούτε ο τόπος γέννησης, παρά μόνο οι παιδικές μνήμες από την ολιγόχρονη διαμονή του εδώ. Ο ίδιος τεχνοκράτης, πολυταξιδεμένος, ζυμωμένος με τον κοσμοπολιτισμό, χρησιμοποίησε αυτά τα εργαλεία για να λαξεύσει και τελικά να μορφοποιήσει την ζωντανή εικόνα του για την πόλη και για τον ελληνισμό  […] Ο Μαυρίδης υπομνηματίζει τις φωτογραφίες του και στοχάζεται πάνω στην πορεία των Ρωμιών της οθωμανικής αυτοκρατορίας μέχρι την τελική φυγή τους από τη Μικρασία και τη Θράκη το 1922. Η πορεία αυτή τον συγκινεί και αναζητά με σπουδή μέσα στον ιστορικό χρόνο τα στοιχεία που συγκροτούν αυτό που ονομάζουμε «νεοελληνική ταυτότητα».

Σε πολλά σημεία  τονίζει τη γενικότερη οπτική του Δημήτρη Μαυρίδη: 

«Τον χώρο τον βλέπει ως έναν ζωντανό οργανισμό, η εμπορευματοποίηση του οποίου επιδρά και στον ψυχισμό των κατοίκων του. «Η επικράτηση της ανάγκης πάνω στην αισθητική» είναι εκδήλωση, κατά τον Μαυρίδη, της κρίσης νεοελληνικής ταυτότητας […] Ο Μαυρίδης αναρωτιέται γιατί ο σύγχρονος άνθρωπος προσπαθεί να διασώσει και να διατηρήσει τα «παρωχημένα περιβάλλοντα», για να δώσει στη συνέχεια μια απάντηση: «τα περιβάλλοντα αυτά διαθέτουν κάτι το οποίο απουσιάζει από αυτό που οι σημερινές κοινωνίες μπορούν να δημιουργήσουν».

Όσον αφορά το φωτογραφικό υλικό και τους χάρτες  των βιβλίων του παρατηρεί: «Μόνιμο στοιχείο των εκδόσεων του κ. Μαυρίδη είναι η τέλειας ποιότητας φωτογραφική τεκμηρίωση, η οποία ζωντανεύει το αντικείμενο και το καθιστά οικείο και παντοτινό. Ο σχολιασμός των φωτογραφιών λειτουργεί ως μια συμπληρωματική διάσταση: εικόνα και λόγος δημιουργούν ενιαίο και αδιάσπαστο σύνολο προσφέροντας ένα άρτιο τελικό καλλιτεχνικό προϊόν. Η καλαισθησία των βιβλίων οφείλεται αποκλειστικά στον ίδιο […] Συμπληρωματικό στοιχείο των εκδόσεών του είναι οι χάρτες. Ο κ. Μαυρίδης, όσο δυστυχώς λίγοι Έλληνες, γνωρίζει ότι η γνώση του χώρου αποτελεί βασικό τρόπο για τη γνώση των ανθρώπων και της ζωής. Ο ίδιος επιμελείται και σχεδιάζει τους χάρτες του με καλαισθησία και ακριβή ιστορικό υπομνηματισμό».

Και καταλήγει: «Σήμερα, λόγω της φολκλορικής ή και τουριστικής προσέγγισης της παράδοσης, είναι πανεύκολη η διολίσθηση σε ιδεολογικοποιημένους ρομαντισμούς, οι οποίοι αντί να παράξουν σεβασμό προς το θαυμαζόμενο, υποκύπτουν ευκολότατα στον καταναλωτικό πειρασμό της τουριστικής βιομηχανίας. Ο κ. Μαυρίδης θέλει και αναζητά το αληθινό. Γνωρίζει, όμως, και τον ρεαλισμό της καθημερινής ζωής. Αυτά τον οδηγούν στο να βλέπει την παράδοση βιωματικά, ως ένα ζωντανό οργανισμό, και να αποφεύγει την ιδεοληψία».

Κλείνοντας  θα δώσω τον λόγο στον αγαπητό φίλο Δημήτρη Μαυρίδη, που σε ένα φωτισμένο κείμενό του για την Ανατολική Θράκη και τη Μικρασιατική Πληγή του 1922 λέγει: «Η ελληνική γεωπολιτική σκέψη δεν έχει ακόμη κατορθώσει να εκτιμήσει σωστά το μέγεθος και τη σημασία των γεγονότων. Και αυτό είναι αναγκαίο, γιατί ίσως δεν απέχουμε πολύ από την εποχή κατά την οποία η Τουρκία θα αναδειχθεί και πάλι ως ένα πανευρωπαϊκό πρόβλημα. Ίσως τότε η Μικρασιατική Καταστροφή αποκτήσει τις διαστάσεις μιας ήττας ολόκληρης της Ευρώπης, αλλά και ίσως η εγκατάλειψη της Ανατολικής Θράκης από τους Έλληνες θα αναγνωρισθεί ως ένα ασύγγνωστο σφάλμα».

Ευχαριστώ Δημήτρη για το έργο και την πανθρακική προσφορά σου. Καλή συνέχεια…

Ξάνθη, 1 Νοεμβρίου 2022

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.