Απο τον Πλατωνα στο Ιμαρετ Κομοτηνης και στον Βικτωρ Βαζαρελι μεσα απο τον κυβο

Τον συμβολισμό που έχει ο κύβος από την αρχαιότητα, και πώς αυτή μεταφέρθηκε στην αρχιτεκτονική αλλά και τη ζωγραφική, γνώρισαν όσοι βρέθηκαν το απόγευμα της Τετάρτης 11 Δεκεμβρίου στο χώρο της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Κομοτηνής, στη διάλεξη του εκπαιδευτικού και συγγραφέα Γιάννη Σιγούρου που διοργάνωσε ο Σύλλογος Καλλιτεχνών Ν. Ροδόπης «Αθηνίων» .

Όπως τόνισε ο Πρόεδρος του Συλλόγου κ. Άρης Ασσαριωτάκης, πρόκειται για ένα θέμα που με την πρώτη ματιά φαίνεται πολύ εξειδικευμένη, όμως είναι πολύ ενδιαφέρουσα για αυτό και την ενέταξαν στις δράσεις του Συλλόγου.

Όποιος παρακολουθήσει την διάλεξη, εξήγησε ο κ. Ασσαριωτάκης, θα έχει εξοπλιστεί, ώστε να μπορεί να «διαβάζει» καλύτερα τα εικαστικά έργα. Άλλωστε οι εικαστικοί δεν χρησιμοποιούν τον προφορικό λόγο, και τους ενδιαφέρει να μπορεί κάποιος να τα αποκρυπτογραφεί, αποκαθιστώντας την επικοινωνία του καλλιτέχνη με το κοινό.

Κατανοώντας την εικόνα

Στην εποχή της εικόνας και τον καταιγισμό της, σημείωσε από την πλευρά του ο κ. Σιγούρος, η εικαστική παιδεία αποτελεί εφόδιο που βοηθά τον άνθρωπο να μην συμπεριφέρεται ως απλός παθητικός καταναλωτής των εικόνων, αλλά να είναι σε θέση να αποκωδικοποιεί και να ερμηνεύει τα οπτικά προϊόντα του περιβάλλοντός του και να επικοινωνεί μέσω αυτών.

Παρουσίασε έτσι δύο περιόδους της ιστορίας της τέχνης απομακρυσμένες χρονικά μεταξύ τους, ως προς τον χρόνο εμφάνισής τους, από τη μια την ισλαμική τέχνη και από την άλλη την οπ αρτ, να συναντιούνται, χρησιμοποιώντας ένα κοινό στοιχείο, τον κύβο, έχοντας όμως η κάθε μία διαφορετική αφετηρία και άλλο στόχο στην επικοινωνία της με το κοινό.

Η ισλαμική τέχνη από τη μια χρησιμοποιεί τη διαχρονική ιδέα του πλατωνικού συμβόλου του κύβου, προκειμένου να βοηθήσει την ψυχή του πιστού να ανυψωθεί προς τον θεό, ενώ από την άλλη ο Βαζαρέλι χρησιμοποιεί τον κύβο, προκειμένου να δημιουργήσει ψευδαισθήσεις στα έργα του, παραπλανώντας το βλέμμα των θεατών, που όπως αναφέρθηκε παραπάνω, αυτός ήταν και ο κύριος στόχος των καλλιτεχνών του κινήματος της οπ αρτ.

Τα μοτίβα στο Ισλάμ

Η τέχνη του Ισλάμ, κατά κανόνα, απομακρύνεται από την πραγματικότητα και οδεύει σ’ έναν ονειρικό κόσμο ψευδαισθήσεων, όπου κυριαρχούν γραμμές, που αποτυπώνουν λεπτά σχέδια, και χρώματα με πλούσιους συνδυασμούς. Πολλά ισλαμικά κτίρια καλλωπίζονταν με γεωμετρικά μοτίβα, που συγκροτούσαν τα μουκάρνα. Πρόκειται για διακοσμητικά στοιχεία, διαδεδομένα σε όλον τον ισλαμικό κόσμο, που μοιάζουν με σταλακτίτες και χρησιμοποιήθηκαν σχεδόν αποκλειστικά στην αρχιτεκτονική διακόσμηση.

Είναι γνωστό ότι το ημισφαιρικό σχήμα του τρούλου, συμβολίζει, στην ισλαμική αρχιτεκτονική, τον ουρανό, την ολότητα, το άπειρο, την αγιότητα και την αιωνιότητα ενώ το σχήμα αυτό τείνει να μετασχηματιστεί σε τετράγωνο, που συμβολίζει τη γη και την ύλη και το συναντάμε συχνά στο σχήμα της βάσης πολλών ισλαμικών κτηρίων. Έτσι, γίνεται φανερό ότι τα μουκάρνα συντείνουν στην ομαλή και σταδιακή μετάβαση από το σχήμα του κυκλικού θόλου στην τετράγωνη βάση και αντιστρόφως.

Ο συμβολισμός του κύβου στον Πλάτωνα

Οι ιδέες αυτές περί του συμβολισμού του κύβου στην ισλαμική τέχνη, έχουν τη βάση τους σε αρχαιότερες φιλοσοφικές ιδέες. Ο Πλάτων στο έργο του Τίμαιος καταθέτει τις κοσμολογικές του απόψεις και περιγράφει τη δημιουργία του σύμπαντος. Στο έργο αυτό ο μεγάλος Αθηναίος φιλόσοφος ομιλεί περί των τεσσάρων κοσμικών στερεών: του τετράεδρου, του κύβου, του οκτάεδρου και του εικοσάεδρου, στα οποία αποδίδει συμβολικά τα τέσσερα στοιχεία της φύσης: τη φωτιά, τη γη, τον αέρα και το νερό, αντιστοίχως. Το δωδεκάεδρο είναι το πέμπτο πλατωνικό στερεό, συμβολίζει το σύμπαν, που έχει κατασκευαστεί από τα άλλα τέσσερα στοιχεία της φύσης.

Ειδικότερα, ο Πλάτωνας υποστηρίζει ότι ο κύβος συμβολίζει τη γη, γιατί στέκεται σταθερά στη βάση του, εκφράζοντας έτσι τη σταθερότητα, και την ανθεκτικότητα, ιδιότητες που χαρακτηρίζουν τη γήινη ύλη.

Η ιδέα του πλατωνικού συμβολισμού του κύβου διαδόθηκε στο ισλάμ μέσω των Αράβων μαθηματικών, οι οποίοι γνώρισαν τις φιλοσοφικές και μαθηματικές ιδέες του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού από τους φιλοσόφους και μαθηματικούς, κυρίως, των παραλίων της Ιωνίας και, με τη σειρά τους, τις διέδωσαν στον ισλαμικό κόσμο.

Η χρήση του κύβου στο Ιμαρέτ της Κομοτηνής

Έτσι μουκάρνα συναντάμε και σε ένα πρώιμο μνημείο της περιόδου της τουρκοκρατίας στο Ιμαρέτ Κομοτηνής.

Αφού περιέγραψε το κτίριο και την ιστορία του, ο κ. Σιγούρος επικεντρώθηκε στη διακόσμηση των τεσσάρων πτυχωμένων τριγωνικών επιφανειών (τουρκικών τριγώνων ή μουκαρνάδων), που σχηματίζονται κάτω από τον θόλο του ανατολικού θολοσκέπαστου διαμερίσματος και είναι κατασκευασμένοι από τρισδιάστατο μοτίβο με κύβους. Τα μουκάρνα συνδέουν το σχήμα του κυκλικού θόλου στην ορθογώνια βάση. Έτσι, μπορεί να θεωρηθεί ότι αποτυπώνουν στον διάκοσμό τους την ηχώ της ουράνιας κίνησης στην επίγεια τάξη.

Ο κύβος στη διακόσμηση των τεσσάρων μουκαρνάδων του ανατολικού θολοσκέπαστου διαμερίσματος στο Ιμαρέτ της Κομοτηνής συμβολίζει την ολοκλήρωση ή τη σταθερή και διαχρονική κατάσταση του κόσμου, αλλά και την αποκρυστάλλωση της κοσμικής κίνησης στο καθαρό παρόν.

Έτσι, καθώς ο πιστός στέκεται σε στάση προσευχής στην ορθογώνια βάση της αίθουσας το βλέμμα του και η προσευχή του ανεβαίνουν προς τον τρούλο που συμβολίζει τον ουρανό, το σύμπαν και κατ’ επέκταση τον θεό, περνώντας μέσα από τα τέσσερα μοτίβα με τους κύβους που λειτουργούν ως διαμεσολαβητικά στοιχεία στην πορεία της συνείδησής του από τον υπαρκτό κόσμο της αντικειμενικής πραγματικότητας προς τη μεταφυσική διάσταση το θείου.

Το καλλιτεχνικό κίνημα της op art – Τα μοτίβα και η χρήση του κύβου στο έργο του Victor Vasarely

Η op art (συντομογραφία της optical art = οπτική τέχνη) είναι μια καλλιτεχνική πρόταση, που κορυφώθηκε στη δεκαετία του 1960, στον χώρο της ζωγραφικής και της γλυπτικής και πρότεινε μια νέα οπτική αντίληψη. Ο καλλιτέχνης προσπαθεί, με τη δημιουργία οπτικών εφέ, να προκαλέσει στον θεατή οπτική και ψυχική έξαρση. Έτσι, ο παρατηρητής ενώ στην πραγματικότητα βλέπει μια στατική εικόνα, έχει την ψευδαίσθηση της κίνησης.

Ένας από τους κύριους εκπροσώπους της op art είναι ο Ούγγρος ζωγράφος Victor Vasarely (1908-1997), που διακηρύττει ότι η τέχνη πρέπει να εκδημοκρατιστεί, να οικειοποιηθεί από το κοινό και να τεθεί μέρος της καθημερινότητας του ανθρώπου.

Η δημιουργία μοτίβων στο έργο του, σημείωσε ο κ. Σιγούρος, είναι πολύ συχνή. Τα μοτίβα αυτά ο ίδιος ο δημιουργός τα αποκαλεί με τον όρο πλαστικές ενότητες (unités plastiques) και πιστεύει ότι έχουν μεγάλη αξία, η οποία δεν έγκειται στη σπανιότητα των οντοτήτων που τα αποτελούν, αλλά στη σπανιότητα της ποιότητας που αντιπροσωπεύουν.

Ο Vasarely στοχεύει στην πνευματική επεξεργασία του θεατή μέσω των θεμάτων που δημιουργούσε στις συνθέσεις του. Τα οπτικά ερεθίσματα των έργων του πίστευε ότι έχουν μια διπλή σχέση με τον χώρο (π.χ. το εξάγωνο στην επιφάνεια μπορεί να προβάλλεται προοπτικά στον χώρο ως κύβος), μπορούν να ενεργοποιούν τη μνήμη, την πείρα και τα πολιτιστικά αντανακλαστικά του κοινού, το οποίο προτρέπεται να αναγνωρίσει την εσωτερική γεωμετρία της φύσης.

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.