Αντιμετωποι με τις σκιες της μνημης

Ο Russell Banks (1940-2023), μία από τις πιο αξιόλογες λογοτεχνικές φωνές της Αμερικής, υπήρξε πολυβραβευμένος συγγραφέας και υπέρμαχος των κοινωνικά αδύναμων. Προερχόμενος από εργατική τάξη, ο Banks ανέπτυξε από νωρίς μια αίσθηση αντίστασης στις κοινωνικές συμβάσεις, κάτι που καθόρισε τόσο τη ζωή όσο και τη λογοτεχνική του πορεία, αφήνοντας το στίγμα του με έργα που ακτινογραφούν την πολυπλοκότητα της ανθρώπινης φύσης.

Πρόσφατα, στα ελληνικά γράμματα κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Πόλις ένα από τα τελευταία μυθιστορήματά του, το «Oh, Canada». Το μυθιστόρημα αυτό φέρει τη μεταφραστική φροντίδα της Άννας Μαραγκάκη, που χάρη στην πλούσια συλλογή της μεταφραστικής της φαρέτρας –απολαύσαμε τη μαεστρία της στο τολμηρό μυθιστόρημα του Robert Warren, «Αγριότοπος» (εκδ. Πόλις, 2023)–, αναδεικνύει τις λεπτές αποχρώσεις της γλώσσας και την ένταση των συναισθημάτων που διατρέχουν το έργο του Banks.

Το συγκεκριμένο πεζογράφημα είναι ένα συναρπαστικό ταξίδι στην ανθρώπινη ψυχή και στη μνήμη. Ο Αμερικανός συγγραφέας δημιούργησε ένα πολυεπίπεδο έργο, που διαπραγματεύεται τη διαύγεια και την παραμόρφωση της αλήθειας μέσα από τη μνήμη, με ήρωα τον Λέοναρντ Φάιφ, έναν διάσημο αριστερό ντοκιμαντερίστα, που πλησιάζει στο τέλος της ζωής του. Ο Φάιφ υπήρξε ένας από τους 60.000 Αμερικανούς που διέφυγαν στον Καναδά, για να αποφύγουν την επιστράτευση κατά τη διάρκεια του Πολέμου στο Βιετνάμ.

Ο Φάιφ, στα εβδομήντα οχτώ του πια, πεθαίνει από καρκίνο στο Μόντρεαλ και συμφωνεί να δώσει μια τελευταία συνέντευξη, στον φιλόδοξο μαθητή και οπαδό του, Μάλκολμ Μακλίοντ, όπου είναι αποφασισμένος να φανερώσει όλα του τα μυστικά, για να απομυθοποιηθεί η μυθοποιημένη ζωή του. Κατά τη διάρκεια αυτής της κινηματογραφημένης εξομολόγησης, η αλήθεια και η μνήμη συγκρούονται. Ο Φάιφ φέρνει στο φως άγνωστες πτυχές της ζωής του, όπως οι σχέσεις του, οι προσωπικές του αποτυχίες και οι παραλείψεις που σημάδεψαν τη διαδρομή του. Ξετυλίγει μυστικά και «ψευδαισθήσεις» που φώτισαν και σκίαζαν τη ζωή του.

Παρούσα σε όλη τη διάρκεια της κινηματογράφησης είναι και η σύζυγός του, Έμμα, η οποία αμφισβητεί την ακρίβεια των λεγομένων του, ενώ ταυτόχρονα αποτελεί την ηθική του πυξίδα. Τη θέλει πάντα κοντά του, ώστε, λίγο πριν το τέλος, να απεκδυθεί των ψεμάτων που φέρει όλα αυτά τα χρόνια και «να ξαναβάλει τη ζωή του σε σωστή ρότα».

Η κινηματογράφηση, λοιπόν, μπορεί να ξεκίνησε με προοπτικές καταγραφής μιας ένδοξης προσωπικότητας, που σε όλη της τη ζωή αγωνιζόταν αποκαλύπτοντας σκάνδαλα, πειράματα, περιστατικά κακοποιήσεων κλπ., γρήγορα όμως μετατρέπεται σε μια εκ βαθέων εξομολόγηση, γεμάτη αποκαλύψεις για τις προσωπικές «λιποταξίες». Πόση αλήθεια, όμως, κρύβεται στα θραύσματα αυτά του παρελθόντος; Μήπως ο Φάιφ είναι επηρεασμένος από τη φαρμακευτική αγωγή, όπως υποστηρίζει η σύζυγός του, Έμμα; Μήπως είναι όλα αποκύημα της φαντασίας του; Όντως ο Φάιφ είχε παράλληλες ζωές και οικογένειες στην Αμερική; Είναι η Έμμα η μοναδική του γυναίκα;

Το «Oh, Canada» είναι μια καθηλωτική αφήγηση, που συνδυάζει τη βαθιά ανθρώπινη εξομολόγηση με την αιχμηρή κοινωνική κριτική, πιστή στις αξίες που χαρακτήρισαν το σύνολο της λογοτεχνικής πορείας του Banks. Δεν είναι απλώς η ιστορία ενός ανθρώπου που αναμετράται με τον θάνατο. Είναι μια τολμηρή απόπειρα να φωτιστεί το αμερικανικό παρελθόν μέσα από τις κοινωνικές και πολιτικές του αναταραχές. Έτσι, το μυθιστόρημα φωτίζει, έμμεσα, την αμερικανική ιστορία, εστιάζοντας σε περιόδους κοινωνικής αναταραχής, όπως ο Πόλεμος του Βιετνάμ, και σε θέματα όπως η αυτοεξορία, η πολιτική ανυπακοή και η ευθύνη του καλλιτέχνη απέναντι στην κοινωνία.

Παράλληλα, εξετάζει βαθιά υπαρξιακά ζητήματα: την ταυτότητα, την ενοχή, τη μνήμη και την αυτοεικόνα. Ο Banks αξιοποιεί τη συνειδησιακή ροή και τα παιχνίδια μνήμης, για να συνθέσει έναν σύνθετο και ποιητικό στοχασμό πάνω στη ζωή, τη μετάνοια και τη συμφιλίωση με το παρελθόν. Συνάμα, μας προσκαλεί να αναλογιστούμε το βάρος των επιλογών μας, τις αλήθειες που αποφεύγουμε και τις ευθύνες που κουβαλάμε.

Ελισάβετ Κοτζιά, «Το “Oh, Canada” είναι μια καλειδοσκοπική κατασκευή»

Η κορυφαία Ελληνίδα κριτικός λογοτεχνίας Ελισάβετ Κοτζιά, ερχόμενη αντιμέτωπη με την αριστουργηματική αφήγηση του Banks, σχολιάζει για το αφηγηματικό του οικοδόμημα στην εφημερίδα «Η Καθημερινή»: «Το “Oh, Canada” είναι μια καλειδοσκοπική κατασκευή. Οι χρόνοι τρέχουν πότε μπρος και πότε πίσω, πότε ζωντανεύουν σκηνές απ’ το απώτατο παρελθόν και πότε από το αδυσώπητο παρόν ενός ανθρώπου που η αναπνοή του ολοένα λιγοστεύει, που η μνήμη του ενδεχομένως επηρεάζεται από τα ισχυρά φάρμακα που τον κρατούν στη ζωή, που ίσως, τέλος, έχει και παραισθήσεις. Κύκνειο άσμα του Ράσελ Μπανκς, το “Oh, Canada”, είναι ένα υπέροχο ποιητικό δοκίμιο πάνω στην ανθρώπινη ζωή, πάνω στη μνήμη, πάνω στην ενοχή και πάνω στην ατομική ευθύνη. Και όπως το μυθιστόρημα διαρθρώνει σοφά τα πολυποίκιλα αφηγηματικά του μέρη, έτσι και ο άνθρωπος αποδεικνύεται πως δεν είναι ποτέ ομοιογενής, αποτελείται από μικρά μικρά κομμάτια τα οποία διαρκώς παλεύει να συγκρατήσει ενωμένα για να έχει την ψευδαίσθηση πως κάποιο νόημα διέπει τη ζωή του».

Russell Banks, η λογοτεχνική φωνή του εσώτερου εαυτού

O Russell Banks γεννήθηκε το 1940 στη Μασαχουσέτη και πέθανε τον Ιανουάριο του 2023 στη Νέα Υόρκη. Σπούδασε στο Πανεπιστήμιο της Βόρειας Καρολίνας και, αργότερα, δίδαξε στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον. Διετέλεσε, επίσης, πρόεδρος του Διεθνούς Κοινοβουλίου των Συγγραφέων και ήταν ιδρυτής και πρόεδρος του “The North American Network of Cities of Asylum”, που έχει σκοπό να προσφέρει άσυλο σε διωκόμενους ή εξόριστους συγγραφείς. Τιμήθηκε με το βραβείο μυθιστορήματος “John Dos Passos” και με το βραβείο λογοτεχνίας της Αμερικανικής Ακαδημίας Γραμμάτων και Τεχνών, της οποίας και εξελέγη μέλος.

Τα βιβλία του (που έχουν μεταφραστεί σε είκοσι γλώσσες) χαρακτηρίζονται από πνεύμα αμφισβήτησης, συμπάθειας για τα θύματα, τους κοινωνικά και οικονομικά αδύναμους και την εργατική τάξη και διακρίνονται για την ευαίσθητη και ακριβή ψυχολογική ανάλυση των χαρακτήρων τους.

Από τις εκδόσεις Πόλις έχει κυκλοφορήσει το μυθιστόρημά του “American Darling” (2008) και ετοιμάζεται το “The Magic Kingdom”. Το 2024 το “Oh, Canada” μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο από τον Αμερικανό σκηνοθέτη Paul Schrader.

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.