Αναθεωρωντας τη Γαλλικη Επανασταση, τη «μητερα» των επαναστασεων
Η Γαλλίδα καθηγήτρια Αννί Ζουρντάν, έχοντας στη φαρέτρα της μία μακρόχρονη πορεία στην έρευνα της Γαλλικής Επανάστασης, των κινητήριων δυνάμεων που την πυροδότησαν, των προσωπικοτήτων που ηγήθηκαν, των βίαιων αναταραχών που συντελέστηκαν αλλά και των ανατροπών που επήλθαν σε κοινωνικό, και όχι μόνο, επίπεδο, συγκρότησε το 2018 τη «Nouvelle histoire de la révolution», η οποία φέτος μεταφράστηκε και στα ελληνικά από τον ιστορικό Κώστα Γαγανάκη και κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Πόλις, υπό τον τίτλο «Νέα ιστορία της Γαλλικής Επανάστασης».
Η νέα αυτή «Ιστορία» υπόσχεται να φωτίσει υπό ένα «εμφυλιακό» πρίσμα τη «μητέρα» των επαναστάσεων –«μητέρα», γιατί αν και προηγήθηκαν παρόμοιες επαναστάσεις, αυτή άφησε ανεξίτηλο το αποτύπωμά της στη Γηραιά Ήπειρο και πυροδότησε πλήθος επαναστατικών κινημάτων, όπως και των ελληνικών. Η Επανάσταση αυτή, που οδήγησε στην κατάρρευση της μοναρχίας, διεκδίκησε μια κοινωνία που διέπεται από τις βασικές αρχές του Διαφωτισμού, με πολίτες ελεύθερους και ισότιμους, που συναποφασίζουν για την πολιτική τους αρχή, τα δικαιώματά τους κατοχυρώνονται συνταγματικά και προστατεύονται, και κατάφερε να εδραιώσει πολλά πολλά ακόμη τα οποία σήμερα πασχίζουμε να κατακτηθούν.
Η νέα μελέτη της Αννί Ζουρντάν οικοδομείται γύρω από τρία κεφάλαια: «Ο εμφύλιος πόλεμος», «Ο εξωτερικός πόλεμος» και «Εθνικό αφήγημα και Επανάσταση», και επιχειρεί να θέσει στο στόχαστρό της, όσους, ενδεχομένως, ταυτίζουν τη Γαλλική Επανάσταση με την Τρομοκρατία.
Είναι, άραγε, αναπόφευκτο κάθε επαναστατικό εγχείρημα να καταλήγει στον αυταρχισμό; Η Αννί Ζουρντάν επαν-εξετάζει τις κλασικές θέσεις για την Επανάσταση και προτείνει μια νέα ερμηνεία της Τρομοκρατίας. Όχι, υποστηρίζει η συγγραφέας, Επανάσταση και Τρομοκρατία δεν είναι συνώνυμα. Όχι, κάθε φιλόδοξο ιδεολογικό σχέδιο για τον μετασχηματισμό της κοινωνίας δεν καταλήγει μοιραία στον αυταρχισμό, «αναγκάζοντας τους ανθρώπους να γίνουν ελεύθεροι», κατά τη διατύπωση του Ρουσσώ.
Οι κλασικές θέσεις, εναντίον των οποίων εξαπολύει τα βέλη της η Ζουρντάν, έχουν ασφαλώς τις απαρχές τους στα χρόνια της Επανάστασης, αλλά αναδιατυπώθηκαν από τον αείμνηστο Γάλλο ιστορικό και μελετητή της Επανάστασης François Furet και τους μαθητές του κατά τις δεκαετίες του 1970 και του 1980, καταλήγοντας να συγκροτήσουν την κυρίαρχη ερμηνεία για τη Γαλλική Επανάσταση στα τέλη του 20ού αιώνα. Σήμερα, όμως, αμφισβητούνται.
Πολλοί ιστορικοί, συμφωνώντας με την Αννί Ζουρντάν, αποδίδουν την επαναστατική βία στα συλλογικά πάθη, στον κλονισμό του κράτους και των θεσμών και στη συγκυρία, όχι όμως στην επαναστατική ιδεολογία. Για να κατανοήσουμε την επαναστατική βία, υποστηρίζει η Ζουρντάν, πρέπει να δούμε τη Γαλλική Επανάσταση όπως στ’ αλήθεια ήταν: ένας εμφύλιος πόλεμος. Η επαναστατική βία δεν υπήρξε κάτι το εξαιρετικό. Εκδηλώνεται σε όλες τις επαναστάσεις εκείνης της περιόδου, συμπεριλαμβανομένης της αμερικανικής. Η τρομοκρατία δεν ανάγεται αποκλειστικά στους Αβράκωτους και στους Ιακωβίνους. Όλα τα αντιμαχόμενα μέρη καταφεύγουν σε αυτήν. Στην αρχή, πολεμούν οι επαναστάτες κατά των αντεπαναστατών και, στη συνέχεια, από το 1791, οι επαναστάτες μεταξύ τους.
Νίκος Μπακουνάκης, «Η Γαλλική Επανάσταση δεν διαφέρει από άλλες»
Ο καθηγητής Πρακτικής της Δημοσιογραφίας και Τεχνικών Αφήγησης στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Νίκος Μπακουνάκης επιχείρησε μέσω του κειμένου του στη “Lifo” να διακρίνει τι καινούργιο φέρνει η Ανί Ζουρντάν με τη νέα της μελέτη: «Πριν απ’ όλα μας λέει ότι η Γαλλική Επανάσταση δεν είναι μια “εξαίρεση”, αλλά πρέπει να την τοποθετήσουμε στο ευρύτερο πλαίσιο των επαναστάσεων, των ανατροπών και των πολιτικών συγκρούσεων που συμβαίνουν και από τις δύο πλευρές του Ατλαντικού, στο διάστημα 1770-1799. Στην Αμερική και στη δική της επανάσταση, που έχει προηγηθεί της Γαλλικής, στην Ολλανδία, στην Ιταλία, στην Ελβετία γράφονται συντάγματα βασισμένα στην έννοια της “λαϊκής βούλησης” και της “αντιπροσωπευτικότητας” με στόχο την αντικατάσταση μιας παλιάς τάξης πραγμάτων από μία νέα. Έτσι, λοιπόν, η Γαλλική Επανάσταση δεν διαφέρει από άλλες, πράγμα που μπορεί να μην αρέσει στους σημερινούς Γάλλους. […]
Παρ’ όλα αυτά υπάρχει μια “εξαίρεση” κι αυτή είναι η Τρομοκρατία ή, καλύτερα, όπως γράφει η Ανί Ζουρντάν, το αίνιγμα της τρομοκρατίας. Η ροβεσπιερική μεγάλη τρομοκρατία (grand terreur), κατά τους μήνες Φεβρουάριο έως και Ιούλιο του 1794, δεν μπορεί να απομονωθεί. Πρέπει να τη δούμε ως ένα κομμάτι του εμφύλιου πολέμου που διχάζει τη Γαλλία, που τη μετατρέπει σε μια χώρα κομμένη στα δύο. Η ερμηνεία, λοιπόν, της Γαλλικής Επανάστασης ως εμφυλίου είναι το δεύτερο καινούργιο στοιχείο που φέρνει η ανάγνωση της Ανί Ζουρντάν.
Με την ερμηνεία της Επανάστασης ως εμφύλιου πολέμου, που προτείνει η Ζουρντάν, μπορούμε, ας πούμε, να δούμε διαφορετικά τον ιακωβινισμό, που τώρα τον ταυτίζουμε με τον βανδαλισμό. Υπάρχει βανδαλισμός, αλλά πάει μαζί με τις πρώτες πολιτικές συντήρησης και αποκατάστασης των έργων τέχνης, την ανακήρυξη του Λούβρου σε εθνικό μουσείο, τη δημιουργία σχολείων δημοτικής εκπαίδευσης, κοσμικών και με δωρεάν φοίτηση. Μόνο το 1794 άνοιξαν 6.831 σχολεία. Η Ζουρντάν μας λέει ότι η γαλλική εθνική ιστοριογραφία από πολύ νωρίς, από το 1815, προσπάθησε να δημιουργήσει έναν μύθο συναίνεσης, ένα αφήγημα από το οποίο αποκλειόταν κάθε αναφορά στον εθνικό διχασμό. Αυτές οι θέσεις επαναλαμβάνονταν και παγιώνονταν μέσα στον χρόνο».
Γνωρίζοντας την Αννί Ζουρντάν
Η Αννί Ζουρντάν γεννήθηκε το 1948 στο Alès της Γαλλίας. Σπούδασε φιλολογία στα Πανεπιστήμια του Μονπελιέ και του Άμστερνταμ. Επηρεασμένη από τον Maurice Agulhon και τη Mona Ozouf, στράφηκε στην ιστορία, και ειδικότερα την ιστορία της Γαλλικής Επανάστασης, που υπήρξε και το αντικείμενο της διδακτορικής της διατριβής. Δίδαξε επί σειρά ετών στο Πανεπιστήμιο του Άμστερνταμ και ως επισκέπτρια καθηγήτρια στα Πανεπιστήμια του Σάσεξ και της Φλόριντας, καθώς επίσης και στο Paris I.
Έχει δημοσιεύσει, μεταξύ άλλων, τα βιβλία: «Les monuments de la Révolution: Une histoire de representation», «Napoléon: Héros, Imperator, Mécène», «L’empire de Napoléon», «La Révolution, une exception française?», «Amsterdam en révolution, 1795-1798: Un jacobinisme batave?». Στα ελληνικά γράμματα κυκλοφορεί, μέχρι στιγμής, μόνο η «Νέα ιστορία της Γαλλικής Επανάστασης».
Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.
