Αγνωστες γυναικες της Ελληνικης Επαναστασης, αγωνιστριες και λογιες

Η Μαντώ Μαυρογένους και η Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα είναι οι πιο φημισμένες γυναικείες φυσιογνωμίες της Ελληνικής Επανάστασης. Υπάρχουν όμως κι άλλες γυναίκες ηρωίδες που δεν είναι ιδιαίτερα γνωστές. Ας τις δούμε μία προς μία.

Η Γαρυφαλλιά Μιχάλβεη δεν ήταν αγωνίστρια της Ελληνικής Επανάστασης, πώς θα μπορούσε άλλωστε, αφού πέθανε στα δεκατρία της μόλις χρόνια. Κι όμως, κατέληξε να γίνει σύμβολο των σκλαβωμένων Ελλήνων στο εξωτερικό μέσω του διάσημου αγάλματος του γλύπτη Χίραμ Πάουερς που ονομάστηκε «Η Ελληνίδα σκλάβα».

Η Γαρυφαλλιά καταγόταν από τα Ψαρά. Στην καταστροφή των Ψαρών τον Ιούνη του 1824, όταν ήταν επτά ετών, έχασε τους γονείς της και αιχμαλωτίστηκε. Πουλήθηκε ως σκλάβα στη Σμύρνη μέχρι που συνάντησε έναν Αμερικανό έμπορο –ή πρόξενο σύμφωνα με άλλες πηγές– που την εξαγόρασε όταν ήταν δέκα ετών και την πήρε μαζί του στη Βοστώνη. Εκεί έζησε καλά για τρία ακόμη χρόνια, πριν φύγει από τη ζωή σε ηλικία 13 ετών από άγνωστη ασθένεια, η οποία ίσως οφειλόταν στην εξασθένιση του οργανισμού της από τις άσχημες συνθήκες της αιχμαλωσίας της. Εκτός από τον Πάουερ, ο οποίος εμπνεύστηκε από την ιστορίας της και έφτιαξε δεκατρία χρόνια αργότερα το γλυπτό της, το πορτρέτο της φιλοτέχνησε και η ζωγράφος Ανν Χαλ.

Μια άλλη άγνωστη γυναίκα της Επανάστασης είναι η Ελισάβετ Υψηλάντη, η μητέρα του Αλέξανδρου και του Δημήτριου Υψηλάντη. Είχε τρεις κόρες και πέντε γιους. Εκτός από τους τέσσερις γιους που διέθεσε στην Ελληνική Επανάσταση –πολέμησαν και ο Γεώργιος και ο Νικόλαος Υψηλάντης– διέθεσε και πολλά χρήματα χάριν του Αγώνα, περί τα δύο εκατομμύρια ρούβλια.

Η Δόμνα Βισβίζη, γνωστή περισσότερο στη Θράκη λόγω της καταγωγής της από την Αίνο, είναι σχετικά άσημη στην υπόλοιπη Ελλάδα. Ο άντρας της, ο καραβοκύρης Αντώνιος Βισβίζης, υπήρξε μέλος της Φιλικής Εταιρείας και έλαβε μέρος σε πολλές ναυμαχίες με το πλοίο του Καλομοίρα. Η Δόμνα πολέμησε στο πλάι του στις ναυμαχίες της Σάμου, της Λέσβου και της Ίμβρου. Όταν ο άντρας της σκοτώθηκε, ανέλαβε εκείνη δράση με τον γιο της Θεμιστοκλή. Η Καλομοίρα τελικά στάλθηκε σαν πυρπολικό πάνω σε μια τουρκική φρεγάτα και έτσι τερματίστηκε η πολεμική δράση της οικογένειας. Όμως, η Δόμνα  ξόδεψε και την περιουσία της στον Αγώνα για να πεθάνει λησμονημένη το 1850, με τον καημό πως η ιδιαίτερη πατρίδα της δεν απελευθερώθηκε. Πέθανε το 1866 στην Οδησσό.

Η Μαριγώ Ζαραφοπούλου φημολογείται πως ήταν ένα από τα ελάχιστα θηλυκά μέλη της Φιλικής Εταιρείας. Γεννήθηκε στα Ταταύλα της Κωνσταντινούπολης και μυήθηκε στην Εταιρεία μαζί με τον αδελφό της. Έμεινε στην ιστορία για την εργασία που προσέφερε σαν κατάσκοπος, επειδή μιλούσε καλά τουρκικά. Έτσι ξεσκέπασε έναν προδότη που ήταν μέλος της Φιλικής, τον Ασημάκη Θεοδώρου. Φυγάδευσε από την Πόλη πολλούς Φιλικούς, και τους γιους του Μαυρομιχάλη ανάμεσά τους, όμως κάποιος την πρόδωσε στους Τούρκους, οι οποίοι τη συνέλαβαν, τη βασάνισαν και την εξόρισαν στη Μολδοβλαχία. Από εκεί πήγε κρυφά στην Πελοπόννησο, όπου βοήθησε με τις κατασκοπευτικές της υπηρεσίες στην πολιορκία της Τριπολιτσάς. Κέρδισε έτσι τη συμπάθεια αρκετών αγωνιστών, όπως του Κολοκοτρώνη, του Νικηταρά και του Μαυρομιχάλη. Επέζησε και μετά από την απελευθέρωση της Ελλάδας, αλλά, δυστυχώς, η συνεισφορά της στον Αγώνα δεν αναγνωρίστηκε και κατάφερε μόλις και μετά βίας να διεκδικήσει μία σύνταξη από το νεοσυσταθέν ελληνικό κράτος.

Η Σουλιώτισσα Φωτεινή Τζαβέλα ήταν κόρη του Φώτου και της Δέσπως Τζαβέλα που δοξάστηκαν στους πολέμους με τον Αλή Πασά. Έζησε τον ξεριζωμό από την πατρίδα της, αφού πολέμησε και η ίδια εκεί τους Τούρκους και παντρεύτηκε τελικά τον γιο του Κολοκοτρώνη, τον Ιωάννη-Γενναίο. Διετέλεσε επίσης κυρία επί των τιμών της βασίλισσας Αμαλίας.

Η Σταυριάννα Σάββαινα ήταν από τη Μάνη. Ο άντρας της Σάββας μυήθηκε από νωρίς στη Φιλική Εταιρεία και, όταν αυτός σκοτώθηκε στον Αγώνα, η Σταυριάννα έλαβε τη θέση του. Πολέμησε παρά τον Κυριακούλη Μαυρομιχάλη. Στη μάχη του Βαλτετσίου, όπου έλαβε μέρος, μετέφερε πυρομαχικά. Πολέμησε επίσης στην Τριπολιτσά, στη Στερεά Ελλάδα, την Εύβοια, την Ήπειρο, στο Μεσολόγγι, αλλά και κατά του Ιμπραήμ. Μετά από την Απελευθέρωση, έλαβε μία μικρή σύνταξη από τον Καποδίστρια, αλλά ο Όθωνας την ακύρωσε, με αποτέλεσμα να ζήσει φτωχικά ως το 1868.

Μαζί με τη Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα και τη Μαντώ Μαυρογένους, οι γυναίκες αυτές αξίζει να μνημονεύονται στο πάνθεον των ηρώων της Ελληνικής Επανάστασης. Κοντά σε αυτές αξίζει να αναφέρουμε και τρεις λόγιες γυναίκες που έζησαν την ίδια αυτή εποχή και με τη συνεισφορά τους στα ελληνικά γράμματα κατόρθωσαν να ξεπεράσουν τους περιορισμούς που έθετε το φίλο τους και να μείνουν στην Ιστορία.

Η Ευανθία Καΐρη ήταν αδελφή του λογίου Θεόφιλου Καΐρη που μυήθηκε από αυτόν στους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς στη γαλλική γλώσσα, τα μαθηματικά και τη φιλοσοφία. Ήταν από την Άνδρο αλλά μεγάλωσε στο Αϊβαλί. Το 1824 επέστρεψε στην Ερμούπολη της Σύρου, όπου μετέφρασε κάποια έργα της γαλλικής γλώσσας στην ελληνική, όπως το «Περί νεανίδων αγωγής» του Fenelon και το «Εγκώμιο του Μάρκου Αυρήλιου» του Leonard. Βοήθησε στο φιλελληνικό κίνημα γράφοντας επιστολές προς τις Ευρωπαίες κυρίες. Έμεινε γνωστή κυρίως για το θεατρικό δράμα της «Νικήρατος», το πρώτο πατριωτικό δράμα με θέμα την Ελληνική Επανάσταση.

Η Μητιώ Σακελαρίου ήταν κόρη του λογίου, ποιητή και κληρικού Χαρίσιου Μεγδάνη από την Κοζάνη. Από αυτόν έλαβε ευρεία μόρφωση. Παντρεύτηκε τον γιατρό και μεταφραστή θεατρικών έργων Γιώργο Σακελάριο, ο οποίος την ενθάρρυνε να μεταφράσει δύο κωμωδίες του Γκολντόνι από τα ιταλικά στα ελληνικά. Έζησε στην αυλή του Αλή Πασά με τον άντρα της από το 1807 ως το 1813, εξετάζοντας οι ίδιες τις γυναίκες της αυλής και δίνοντάς τους την αγωγή που έλεγε ο άντρας της.

Η Ελισάβετ Μουτζάν-Μαρτινέγκου καταγόταν από τη Ζάκυνθο. Καταγόταν από αριστοκρατική οικογένεια και γνώριζε αρχαία ελληνικά, ιταλικά και γαλλικά. Παντρεύτηκε τον Νικόλαο Μαρτινέγκο και πέθανε σε ηλικία 30 περίπου ετών από επιπλοκές του τοκετού, μετά από τη γέννηση του γιου της. Έγραψε την αυτοβιογραφία της, 15 περίπου θεατρικά έργα, ποιήματα, ενώ μετέφρασε και αρχαία κείμενα στη Νέα ελληνική.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Βασιλική Λάζου, «Γυναίκες και επανάσταση 1821», εκδ. Διόπτρα, Αθήνα 2021. 
• Βασιλική Μαρκάκη – Ζήνωνας Ζαμπακίδης, «Τα πρόσωπα της επανάστασης του 1821», εκδ. Ψυχογιός, Αθήνα 2021. 

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.