20 χρόνια λειτουργίας συμπληρώνει το Εθνολογικό Μουσείο Θράκης

«Να ξαναδούμε τον τόπο μας και τι μπορεί ο καθένας να κάνει γι’ αυτόν»

20 χρόνια συμπληρώνει φέτος το Εθνολογικό Μουσείο Θράκης. 20 χρόνια όχι απλά λειτουργίας αλλά ενεργής και αδιάλειπτης παρουσίας στα πολιτιστικά πράγματα του τόπου. Το Εθνολογικό Μουσείο Θράκης ακούει και αφουγκράζεται, μιλά και παρεμβαίνει, στην αγωνία αυτού του τόπου για ζωή (για να χρησιμοποιήσουμε ένα στίχο του Σαββόπουλου). Όχι με «παρελθοντολαγνία», όπως επιβάλει το «παράδειγμα», ενός κάποιου μουσείου της ελληνικής περιφέρειας αλλά στο σήμερα. Το Εθνολογικό είναι ένα μουσείου που κατάφερε τα 20 αυτά χρόνια της λειτουργίας του να μην γίνει ένα ακόμα μουσείο που μεταφέρει τη σκόνη των τεκμηρίων του υλικού πολιτισμού από τα μπαούλα των αποθηκών στις προθήκες του.

Για αυτήν την πορεία των 20 χρόνων λειτουργίας του Εθνολογικού Μουσείου Θράκης αλλά και το αποτύπωμα του συνομιλήσαμε με την κ. Αγγέλα Γιαννακίδου, πρόεδρο και Διευθύντρια του Μουσείου. Η ίδια έπιασε το νήμα της διαδρομής από την ίδρυση του μουσείου, και επεκτάθηκε στη συνομιλία του με την τοπική κοινωνία, τη διαπραγμάτευση της μνήμης, αλλά το πλέγμα συνεργασιών που αναπτύσσει.

Ο λόγος στην ίδια λοιπόν…

ΠτΘ: Το μουσείο πριν από λίγες ημέρες με ένα καταπληκτικό δρώμενο, γιόρτασε τα είκοσι χρόνια πορείας και λειτουργίας του. Ένας οργανισμός που ξεκίνησε το 2002. Πώς μπήκατε στη διαδικασία, πώς σκεφτήκατε, πώς οραματιστήκατε αυτό το μουσείο που τα τελευταία είκοσι χρόνια κάνει πολλά για όλους εμάς;

Α.Γ.: Το 2002 ήταν ένας σταθμός σε ένα ταξίδι στη Θράκη. Εγώ είχα έρθει το 1967 και είχα πάθει σχεδόν ένα πολιτισμικό σοκ θα έλεγα. Ήρθα από τη Θεσσαλονίκη και η Θράκη ακόμη ζούσε τον απόηχο του παραδοσιακού βίου, οπότε εγώ 18 χρονών τότε, προερχόμενη από μια μεγάλη πόλη, εντυπωσιάστηκα και από την αρχή ξεκίνησα να ερευνώ τον χώρο και να μαθαίνω την ιστορία. Όλη αυτή η βιωματική εμπειρία, ήταν μια πρόκληση και μια προοπτική. Όταν ήρθε το 1997-98 ο ιδιοκτήτης του σπιτιού για να κάνουμε πολυκατοικία κρατώντας την όψη γιατί ήταν διατηρητέο από το Υπουργείο Βορείου Ελλάδος, τα παιδιά μου ήταν αυτά που επέμειναν να γίνει μουσείο. Επειδή είχα μια πολύ καλή γνώση του κοινωνικού ιστού και είχα ένα πολύ μεγάλο κομμάτι συλλογής από όλο αυτόν τον κοινωνικό χώρο. Σε αυτούς οφείλεται κατ’ ουσίαν, ότι έγινε το πέτρινο νεοκλασικό σπίτι του 1899 μουσείο. Ο κόπος ήταν τεράστιος, αλλά τελικά οι καρποί ήταν πολύ μεγάλοι, με την έννοια ότι για εμένα την ίδια όλος αυτός ο δρόμος μπορεί να ήταν δύσκολος και είναι δύσκολος, αλλά είναι τόσο γόνιμος πνευματικά και ψυχικά που αυτό είναι η μεγάλη αποζημίωση.

ΠτΘ: Στην ιστοσελίδα του μουσείου σε κάποια λόγια σας που φιλοξενούνται, γράφει ότι ο στόχος σας ήταν εξ αρχής να σωθεί ό,τι πιο αυθεντικό έχει να παραδώσει η Θράκη. Θεωρείτε ότι το έχετε καταφέρει στο πέρασμα των ετών εσείς και οι συνεργάτες σας βεβαίως, όσοι συνέδραμαν σε αυτή την προσπάθεια διαχρονικά και συνεχίζουν να συνδράμουν έως και σήμερα;

Α.Γ.: Νομίζω ότι έχω σώσει ένα πολύ σημαντικό υλικό που καταγράφεται στα αντικείμενα, στις μαρτυρίες, στο αρχειακό υλικό, στο φωτογραφικό υλικό. Όλα τα αντικείμενα που συγκέντρωσα νομίζω ότι ήταν μια συλλογή σχέσεων με τους ανθρώπους, σχέσεων των αντικειμένων με τους ανθρώπους, με την ιδεολογία, με την οικονομία, με την ιστορία της περιοχής, είναι τεκμήρια πολύ σημαντικά, είναι ένας μεγάλος αριθμός τεκμηρίων, αλλά και το αρχειακό υλικό και το φωτογραφικό.

Στα μέσα της διαδρομής ο προβληματισμός ήταν πολύ σημαντικός και εκεί συνέβη το συνέδριο που κάναμε για τη γεωπολιτική των πολιτισμών. Νομίζω ότι ήταν το στίγμα ή φάνηκε πως πλέον μας απασχολούσε όχι απλώς η τοπική ιστορία, αλλά μέσα σε αυτό το ευρύτερο πλαίσιο, το οποίο ήταν τοποθετημένη και είναι συνυφασμένη η ιστορία του κάθε τόπου της σημερινής Θράκης, με την ευρύτερη Θράκη, και τη γεωπολιτική και γεωστρατηγική της σημασία. Εκείνο ήταν ένας σταθμός που από κει και πέρα δεν αλλάξαμε σκοπό, γιατί ούτως ή άλλως ο ιδρυτικός σκοπός, ο καταστατικός σκοπός και στόχος είναι να συνδέσουμε την παράδοση και τη γνώση που εμπεριέχεται στην παράδοση, με τους προβληματισμούς της σύγχρονης κοινωνίας. Και ακριβώς αυτό το δεύτερο κομμάτι, οι προβληματισμοί της σύγχρονης κοινωνίας, είναι που μας οδήγησαν και σε άλλες δράσεις και να είμαστε συνεχώς σε μια διάδραση με την κοινωνία και να δίνουμε ως μουσείο, μέσα από το δικό μας γνωστικό πεδίο και δράσεις, την παρουσία μας.

«Είναι της κοινωνίας η μνήμη»

ΠτΘ: Μια παρουσία που όχι απλά αναγνωρίζεται από την τοπική κοινωνία, αναγνωρίζεται από το πανελλήνιο και όχι μόνο. Προσφάτως στο πρόσωπο το δικό σας έχει τιμηθεί και από την Ελληνική Εθνική Επιτροπή της Unesco όλη αυτή η προσπάθεια.

Α.Γ.: Είμαστε σε μια διάδραση με την κοινωνία. Άλλωστε και ο φετινός όρος που άλλαξε το ICOΜ, στον ορισμό του Μουσείου αυτό ακριβώς λέει, τη διάδραση που πρέπει να έχει ένα μουσείο με την κοινωνία. Εγώ λέω για αυτά που αφορούν το δικό μας αντικείμενο και πεδίο, πως είναι της κοινωνίας η μνήμη. Αυτή τη μνήμη στεγάζουμε, αυτήν προσπαθούμε να ερευνήσουμε, να προάγουμε, κλπ. Άρα στην κοινωνία ανήκει αυτή η μνήμη. Δεν ανήκει σε εμάς, που τυχαίνει κάθε φορά κάποιος να πρόεδρος ή γραμματέας ενός τέτοιου πολιτιστικού οργανισμού, ενός μουσείου. Άρα αφού ανήκει στην κοινωνία είμαστε υποχρεωμένοι να είμαστε σε μια διάδραση με την κοινωνία, ώστε οι άνθρωποι να συμμετέχουν. Το σημαντικότερο και το ζητούμενο θα ήταν να οργανώσουν οι ίδιοι οι άνθρωποι μια έκθεση.

Μέσα από αυτούς τους προβληματισμούς και μέσα από αυτή τη φιλοσοφία, εδώ και δυο χρόνια ξεκινήσαμε κάποιες δράσεις που έχουν κάποια μετρήσιμα αποτελέσματα νομίζω. Η πορεία μας στα είκοσι αυτά χρόνια έδειξε ότι η μνήμη δεν αφορά το παρελθόν, η μνήμη είναι ζώσα, δεν είναι μουσειακό είδος. Η μνήμη του παρελθόντος είναι ο τρόπος που μας μεγάλωσαν αλλά είναι και ο τρόπος που εμείς σήμερα αντιλαμβανόμαστε τα πράγματα και τα διαχειριζόμαστε. Είναι ζώσα λοιπόν και αυτή είναι η πρόκληση για μας, για το Εθνολογικό Μουσείο, για μένα και για τους συνεργάτες μου.

«Ο στόχος μου είναι η ενίσχυση, γιατί πιστεύω ότι εκεί είναι που κολλάμε»

ΠτΘ: Πώς θα προσπαθήσετε να ανταποκριθείτε στην πρόκληση αυτή; Ποια είναι τα επόμενα σχέδιά σας για το Εθνολογικό Μουσείο Θράκης;

Α.Γ.: Με το Δίκτυο Τεχνουργών που κάναμε και προσπαθούμε να ξαναφέρουμε στο προσκήνιο ανθρώπους και τεχνογνωσίες ξεχασμένες, και να τις τοποθετήσουμε σε καινούργιο πλαίσιο, όπως είναι η βιώσιμη ανάπτυξη και μέσα από αυτό το πνεύμα να συμβάλλουμε στη διαχείριση του πολιτιστικού αποθέματος. Ένα αποτύπωμα είναι αυτό που αν και είμαστε περιφέρεια, προχωράει καλά.

Το δεύτερο αποτύπωμα ήταν η συνεργασία μας το ΠΛΕΤΕΝΟ που βρήκαμε μέσα από το δίκτυο του ΡΙΖΑ, και συνεργαζόμαστε. Το ΠΛΕΤΕΝΟ, είναι μια ΚΟΙΝΣΕΠ στην οποία συμμετέχουν χριστιανές και μουσουλμάνες, και εμείς τις στηρίζουμε και τις προωθούμε. Πήγαμε και στην έκθεση ART BOX με μια εικαστική προσέγγιση της μνήμης, τώρα θα κάνουν και έκθεση οι συμμετέχουσες στο Μedley, μια γκαλερί κάτω από την Ακρόπολη και είμαστε σε διαρκή συνεργασία.

Το άλλο αποτύπωμα είναι ότι μέσα από το ΡΙΖΑ και το PLETINO και την επαφή με όλους τους ανθρώπους, κάναμε σεμινάρια υφαντικής και βαφικής. Έχουν έρθει σε χώρους πλέον της Θράκης αργαλειοί νέας τεχνολογίας, και από κει που είχαμε τρεις υφάντρες, τώρα έχουμε δεκαπέντε υφάντρες και προσπαθούμε να τις προωθήσουμε με κάθε τρόπο, με στόχο αυτή η τεχνογνωσία να έχει μια εφαρμογή σήμερα και να έχει ένα οικονομικό αποτέλεσμα.

Η άλλη προσπάθεια είναι ότι μέσα από αυτόν τον αγώνα για την ύφανση καταφέραμε με τον κ. Γιατρομανωλάκη, να γίνουν οι τρεις δομές στον Έβρο για εκμάθηση υφαντικής διετούς φοίτησης, όπου βέβαια θα εμπλακεί και το πανεπιστήμιο για να έχει μια εγκυρότητα το δίπλωμα που θα πάρουν οι γυναίκες. Άρα κι αυτό είναι ένα μετρήσιμο αποτέλεσμα. Οι δομές δεν άνοιξαν, θα ανοίξουν όμως αυτή τη χρονιά. Είναι έτοιμες οι μελέτες και οι χώροι.

Το τρίτο είναι το δίκτυο των αγροτικών μουσείων. Για να ενισχύσουμε τον Βόρειο Έβρο, και την πολιτιστική διαδρομή που υπάρχει από το Διδυμότειχο μέχρι την Ορεστιάδα, δημιουργούμε τέσσερα μικρά αγροτικά μουσεία, που έχουν διαφορετικές θεματολογίες. Αυτά έχουν συλλογές από τους συλλόγους, ανήκουν στους συλλόγους, τα κτίρια ανήκουν στους δήμους και στους συλλόγους. Εμείς απλώς βοηθούμε σε αυτό. Κάναμε μουσειολογικές μελέτες και τώρα γίνεται η διαδικασία, αυτές τις μέρες γίνεται και η απεντόμωση των υλικών με την πρωτοβουλία του δήμου Ορεστιάδας, και θα μπουν στο Ταμείο Ανάκαμψης για να υλοποιηθεί ένα μικρό δίκτυο που νομίζω ότι θα ενισχύσει πολύ την περιοχή.

Ο στόχος μου είναι η ενίσχυση, γιατί πιστεύω ότι εκεί είναι που κολλάμε. Πώς θα ενεργοποιηθούμε ξανά για να ξαναδούμε αυτό το πολιτιστικό απόθεμα, ως μια πολιτιστική επιχειρηματικότητα. Πιστεύω ότι η ανάπτυξη σαφώς έρχεται με τα μεγάλα έργα, κλπ, αλλά εμείς αυτό που μπορούμε να κάνουμε είναι να ξαναδούμε τον τόπο μας και τι μπορεί ο καθένας να κάνει γι’ αυτόν. Δεν μπορείς να έρχεσαι στον Έβρο και να είναι όλα κλειστά. Δεν έχει δυστυχώς ή ευτυχώς ο τόπος μεγάλους αρχαιολογικούς χώρους εκτός από τη Ζώνη- Μεσημβρία, τα υπόλοιπα είναι υπό κατασκευή και υπό ανάπτυξη, όπως η Δοξιπάρα. Άρα τι πρέπει να κάνουμε εμείς, να δούμε ξανά τον τόπο μας και να βρούμε μια πολιτιστική ερμηνεία του τόπου ούτως ώστε να δημιουργήσουμε προορισμούς μικρούς που συνδέονται με αυτόν τον πολιτισμό, του αγροτικού τοπίου και των μικρών πραγμάτων που κάνουμε, που όμως έχουν πολύ μεγάλη αξία. Παράλληλα με τον φράχτη που έχει υψωθεί, να ορθώσουμε το πολιτιστικό ανάστημά μας. Νομίζω ότι αυτό είναι το ζητούμενο.

«Τα νερά είναι που όρισαν τη Θράκη»

ΠτΘ: Πείτε μας και για αυτή την εξαιρετική εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε στον Ερυθροπόταμο για την επέτειο των 100 χρόνων από τη Μικρασιατική Καταστροφή.

Α.Γ.: Ακριβώς. Ούτως ή άλλως η συμβολική αξία της Θράκης και του Έβρου είναι πολύ μεγαλύτερη της στρατηγικής της σημασίας. Μια μέρα πηγαίνοντας στο ποτάμι για να κάνουμε μια άλλη εκδήλωση είδα ρούχα μεταναστών και εκεί μέσα στην ηρεμία του τοπίου ήταν τόσο αντιφατικά τα συναισθήματα που μου δημιούργησε αυτή η εικόνα. Σκέφτηκα πως είχα μία πουκάμισα από την εποχή του ’20-’25 και είπα θα κεντήσω εκεί πάνω τα 732 τοπωνύμια της Ανατολικής Θράκης που εκκενώθηκαν μέσα σε 15 μέρες τότε, μετά τη Συνθήκη των Μουδανιών. Παράλληλα μαζέψαμε τα ρούχα των μεταναστών που βρήκαμε και κεντήσαμε εκεί το Χαλέπι, την Ιερουσαλήμ, γιατί βρήκαμε κάποια ίχνη ότι αυτά ήταν από κει.

Ο Έβρος είναι ένα σταυροδρόμι μετακινήσεων πολύ σημαντικό από τα αρχαία χρόνια ούτως ή άλλως. Ένα σταυροδρόμι μετακινήσεων για τις διασπορές και για τους διαφυγόντες από τις εθνοκαθάρσεις, μέσα από αυτό το πρωταρχικό στοιχείο της ζωής στο νερό. Ο καθαρμός πριν από τη θυσία. Νομίζω ότι τα νερά είναι πολύ συμβολικά για τη Θράκη, τα νερά είναι που την όρισαν. Πέτυχε η εκδήλωση γιατί ήταν τόσο όσο. Δηλαδή τα κείμενα που επιλέξαμε, τα δυο κείμενα που έγραψα εγώ και τα κείμενα του Ρίτσου που ακούστηκαν από τον Φιλοποίμενα Ανδρεάδη, που είναι συνεργάτης του μουσείου και τον ευχαριστώ και δημοσίως για άλλη μια φορά για τη συνεργασία του με το μουσείο, ήταν εξαιρετικά και συγκινήθηκε όλος ο κόσμος.