Το Φρουριο στην προοπτικη του πολιτισμου

Τη Λέσχη Κομοτηναίων, έναν ιδιαίτερο καλαίσθητο χώρο που ελάχιστα χρησιμοποιείται για εκδηλώσεις, επέλεξε ο Πολιτιστικός Σύλλογος Περιοχής Βυζαντινού Φρουρίου για να διοργανώσει τα «Ονομαστήρια 2003» και μέσα από την εκδήλωση αυτή να αναφανεί το φρούριο της Κομοτηνής, να αναζητηθούν τρόποι της ανάδειξής του, ώστε να αποτελέσει κομμάτι της καθημερινότητας του Κομοτηναίου.

Κύριο μέρος της εκδήλωσης η ομιλία του νεαρού αρχιτέκτονα Γιάννη Βασιλειάδη με θέμα «Το κάστρο της Κομοτηνής: Ίχνος του παρελθόντος, ζωτικός χώρος του παρόντος και η προοπτική του μέλλοντος για την πόλη». Η ομιλία υπήρξε πόνημα μεταπτυχιακής εργασίας του νεαρού Κομοτηναίου, με ερέθισμα τα παιχνίδια της παιδικής ηλικίας πάνω στα απομεινάρια των τειχών του κάστρου.

Κάποτε το φρούριο διαφύλασσε τον μικρό οικισμό της «Κουμουτζηνάς» από τις επιδρομές αλλοθρήσκων και αποτελούσε τον ενδιάμεσο σταθμό για τους ταξιδιώτες της Εγνατίας Οδού. Παρακμασμένο το κάστρο, έζησε την μεγαλύτερη εξαθλίωσή του όταν η πόλη αποφάσισε να εκμοντερνιστεί και οι δρόμοι χάλασαν τις μικρές πύλες του και αποδεκάτισαν τα κομμάτια που απέμειναν σε τέτοιο σημείο, ώστε σήμερα να μην μπορεί κανείς να αναγνωρίσει την ύπαρξή του, πέρα από κάποια σημεία τα οποία η συγκυριακή παρουσία άλλων κτισμάτων προστάτευσε. Η πρόταση του νεαρού αρχιτέκτονα αφορά στην ενοποίηση όλων των τμημάτων του φρουρίου σε ένα ενιαίο σύνολο, στην ανεύρεση της ιστορικής θεμελίωσης, στην ανάδειξη του μνημείου και στην παράδοση του όλου χώρου στην πόλη και στον δημότη με τη δημιουργία χώρων περιπάτου και εκθεσιακών χώρων.

Με την εξαιρετική του παρουσίαση ο Γιάννης Βασιλειάδης κάλυψε την ιστορική παρουσία του φρουρίου σε βάθος χρόνου, ενώ με την βοήθεια φωτογραφικού και επιστημονικού υλικού αποκάλυψε το μέγεθος της έκτασης που, ως δημόσιος χώρος, μπορεί να αξιοποιηθεί, αποτελώντας ένα σημαντικό τόπο πολιτιστικής ανάσας και ψυχαγωγίας για την πόλη.

«Δεν γνωρίζουμε ακριβώς πότε εμφανίζεται το κάστρο, υποθέτουμε ότι χτίζεται στα παλαιοχριστιανικά χρόνια μεταξύ 3ου και 6ου αιώνα, με βάση τα μορφολογικά του χαρακτηριστικά και τον τύπο της κάτοψής του.

Σε γραπτές πηγές εμφανίζεται τον 14ο αιώνα, από τον Κατακουζηνό και τον Νικηφόρο Γρηγορά. Μετά τον 17ο αιώνα κατοικείται αποκλειστικά από Εβραίους μέχρι και τον 20ο αιώνα, οπότε τους παίρνουν για τα στρατόπεδα συγκέντρωσης.

Εξαίρεση στο χώρο η εκκλησία της Παναγίας, που ήταν απομονωμένη από τον υπόλοιπο οικισμό με ξεχωριστή είσοδο και έξοδο, με μια πύλη που εμφανίζεται στις φωτογραφίες της απελευθέρωσης της πόλης με τον δήμαρχο Βαμβακά.

Χάνοντας τη χρήση του οχυρού, με την επικράτηση των Οθωμανών, η πόλη βγαίνει και εκτός των τειχών. Τότε αρχίζει η λιθολόγηση του φρουρίου για να χτιστούν τα σπίτια. Μέχρι τον 20ο αιώνα το τείχος εξακολουθεί να υπάρχει, το 1910 αρχίζει η καταστροφή της ΝΔ πλευράς του, που αφορούσε κυρίως επάλξεις και κομμάτια πύργων. Μετά την απελευθέρωση, το 1920-21, καταστρέφεται το μεγαλύτερο τμήμα του, της ανατολικής και βόρειας πλευράς, και το 1950, στη διάνοιξη της οδού Σοφούλη, κατεδαφίζεται ένα μεγάλο κομμάτι του τείχους.

Το κάστρο της Κομοτηνής είναι το σημαντικότερο μνημείο της πόλης, γιατί αποτελεί την αιτία της ύπαρξής της. Παράλληλα, είναι ένας χώρος μεγάλος, δημόσιος χώρος του οποίου την ύπαρξη δεν μπορούμε να συνειδητοποιήσουμε σήμερα γιατί είναι κατακερματισμένος. Οι μεγάλοι δημόσιοι χώροι είναι σπάνιοι στις σύγχρονες ελληνικές πόλεις και η Κομοτηνή έχει αυτό το προνόμιο.

Σήμερα ακολουθείται η πρακτική της ανάπλασης των ελεύθερων χώρων ώστε να αποτελέσουν χώρους εκτόνωσης και ψυχαγωγίας για τους κατοίκους. Αν αποφασισθεί να ακολουθηθεί αυτή η τακτική πρέπει να προχωρήσουμε σε μια συνολική ανάπλαση της περιοχής και στην πρότασή μου θεωρώ ότι είναι σημαντικό να προβάλλουμε το κάστρο με ενοποίηση των χώρων που φιλοξενούν κομμάτια του, να γίνουν διάδρομοι περιπάτου, ώστε ο επισκέπτης να έχει άμεση επαφή με το οικοδόμημα, να δημιουργηθεί ένας χώρος που θα φιλοξενήσει ευρήματα από τις ανασκαφές, να γίνει ένας χώρος που θα μπορεί να φιλοξενήσει και οποιαδήποτε πολιτιστική δραστηριότητα».

Την εκδήλωση συμπλήρωσε η παρουσία των μαθητών του Μουσικού Σχολείου Κομοτηνής με τραγούδια παραδοσιακά θρακιώτικα, ενώ στο υπόγειο της Λέσχης Κομοτηναίων λειτουργούσε και έκθεση με γκραβούρες και σχέδια της πόλης και του κάστρου. Οικοδέσποινες η πρόεδρος του Συλλόγου κ. Δήμητρα Τοπαλίδου – Σιδηροπούλου και τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου, που πρόσφεραν κεράσματα στους επισκέπτες και από ένα αναμνηστικό κανάτι κρασί.

Έφη Μωραΐτου

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.