Προς μια κοινωνια βλακων

Μία σοβαρή, κοινωνιολογική και ψυχολογική μελέτη για την έννοια του βλάκα (του βλακός στην καθαρεύουσα) βρίσκουμε στο παλιό, αλλά πάντα επίκαιρο βιβλίο του Ευάγγελου Λεμπέση «Η Επαναστατική Μάζα και η Τεραστία Κοινωνική Σημασία των Βλακών εν τω Συγχρόνω Βίω» (από τις Εκδόσεις των «Φίλων», Αθήνα 1999, με πρόλογο του Παναγιώτη Φωτέα).
Το δοκίμιο για τους βλάκες δημοσίευσε ο Λεμπέσης στην «Εφημερίδα των Ελλήνων Νομικών» το 1941. Για το συγγραφέα πολλά πράγματα μαθαίνουμε απ’ τον εκτενή πρόλογο του Παναγιώτη Φωτέα. Ο Φωτέας χαρακτηρίζει τον Λεμπέση «απόστολο της αξιοκρατίας»: «Και στην παραμικρότερη φράση του, υπάρχει αυτή η νοσταλγία για την αξιοσύνη, και υπόκωφη οργή για την έλλειψή της. Η μήνις του κατά των βλακών, κατά των διαβρωμένων αστών ή διανοουμένων, δεν είναι ένας ιδιότυπος «ρατσισμός» ούτε κάποια «αρία» ή σπαρτιατική, έστω, αντίληψη περί Καιάδος ή περί δικαστηρίου ιδεών. Το φραγγέλιό του χτυπά το παχύ δέρμα της αναξιότητας, την «επταβόειον», ως η ασπίδα του Αίαντα, παρειά της κατεστημένης πολιτείας ή πολιτικής».
Το αίτημα της αξιοκρατίας το υπηρετεί ο Λεμπέσης συνεχώς ως κεντρική ιδέα, επειδή πιστεύει –και δίκαια- ότι από την μη εκπλήρωσή του πολλά δεινά παρέπονται: Κακοδιοίκηση, δημαγωγία, γραφειοκρατία, ρουσφέτι που παίρνει μορφή εθνικής κατάρας, αφανείς κλίκες και νόμιμες σπείρες, λυμεώνες του κρατικού χρήματος και κατ’ αντιδιαστολή, κοινωνικό μίσος των αδικουμένων και περιθωριοποιημένων, μηρυκασμός των πολιτικών παθών, εκδικητική ροπή και πολλά άλλα.
Δριμύς κριτής της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου στράφηκε με όλα τα κείμενά του κατά της κοινωνικής αποσύνθεσης, που άγει στην ανωμαλία. Ουσιαστικά υπήρξε ένας προφήτης πολλών απ’ τα δεινά της εποχής μας, που μπόρεσε να τα διαβλέψει λόγω των κοινωνιολογικών και όχι μόνο, γνώσεών του. Για παράδειγμα την βαθύτατη και συχνά διαβρωτική επίδραση των Μ.Μ.Ε., όπως της τηλεόρασης σήμερα, ο Λεμπέσης είχε διαισθανθεί ήδη από το 1940. Η γλώσσα που χρησιμοποιεί είναι μια ακριβόλογη καθαρεύουσα, που όχι μόνο δεν απωθεί, αλλά, αντιθέτως, θέλγει με τα χαρίσματά της.

Χαρακτηριστικά του βλάκα

Ο αείμνηστος Φώτης Πολίτης στην κοινωνικοπολιτική του σάτυρα, «Καραγκιόζης, ο Μέγας» εμφανίζει σατυρικά τον Καραγκιόζη, τον τύπο του «έξυπνου Έλληνος», να είναι προσκαλεσμένος στο Σεράι για γεύμα. Να πώς παρουσιάζει ο Λεμπέσης την ιστορία αυτή: «Ο «έξυπνος» Έλλην, αντικρύζων προεισαγωγικώς την μακαρονάδαν, καταλαμβάνεται υπό τοιούτου ενθουσιασμού, ώστε, αφού πρώτον ερωτά αν προσφέρεται δωρεάν, καταβροχθίζει αυτήν και παραγγέλλει και άλλας τρεις μακαρονάδας. Το «έξυπνον» αποτέλεσμα είναι ότι, όταν του προσκομίζεται το κυρίως γεύμα, προ της πολυτελείας του οποίου αισθάνεται πλέον ζάλην, αδυνατεί να το θίξη, διότι έχει ήδη χορτάσει με τα μακαρόνια. Συμπέρασμα του «έξυπνου» Έλληνος: Τους την έφερα… Εγώ μια φορά τούς έφαγα τρεις μακαρονάδες τζάμπα!».
Ήδη με το παράδειγμα αυτό ο Λεμπέσης αποκαλύπτει τη χειρότερη ίσως μορφή βλακείας, την ελληνική «κουτοπονηριά», η οποία θεωρεί όλους τους άλλους κουτόφραγκους. Είναι η ιδιάζουσα εκείνη φαυλότητα που παρουσιάζεται ως ξεχωριστή μορφή φυλετικής εξυπνάδας, αλλοιώνοντας την έννοια του φιλότιμου και της παλικαριάς, που πράγματι είναι κοσμήματα του λαού μας. Η «κουτοπονηριά» αυτή μπορεί από ένα απλό ελάττωμα να εξελιχθεί στην κακοήθη πονηριά, η οποία συνδυάζει στοιχεία «κατώτατης πνευματικής υποστάθμης», όπως «κολακεία, ψεύδος, ραδιουργία, συκοφαντία, σωματεμπορία, «συμπαθής» μορφή του βλακός ακόμη, επίκλησις της πολυτεκνίας του, προσφορά ανηθίκων και ευκόλων υπηρεσιών εις το κολακευόμενον πρόσωπον, χαφιεδισμός, «ξεσκονίσματα», το «ποιείν» τον καραγκιόζην ή τον gigolot, χειροφιλήματα προς τον «Εθνικόν Κυβερνήτην», εκφωνήσεις λόγων, συρραφή κολακευτικών στίχων, μεταφορά λαχανικών, κ.λπ., κ.λπ.».
Και αποδεικνύεται η δύναμη αυτών των μέσων τόσο αποτελεσματική, ώστε ο βλάκας συχνά –παρά τη βλακεία του- καταφέρνει να προωθήσει το σκοπό του ή να επικρατήσει. Το ότι κάποιος είναι επιτυχημένος, δε σημαίνει ότι είναι και ευφυής. Συχνά συμβαίνει το αντίθετο. Οι ευφυείς παρεμποδίζονται από έναν ιδιότυπο συνασπισμό βλακών, οι οποίοι με αυτόν τον τρόπο αναδεικνύουν μόνο τους ομοίους τους, ενώ αντιστέκονται στην ανάδειξη ενός πράγματι ικανού προσώπου στην ανώτερη βαθμίδα. Το φαινόμενο αυτό καλείται απ’ το Λεμπέση «κλίκα».

Οι σύλλογοι των βλακών

Όπως τονίζει σε άλλο σημείο της μελέτης του, η έμφυτη τάση του βλάκα να ανήκει σε ισχυρές και σε όσο το δυνατόν περισσότερες οργανώσεις, εξηγείται πρώτα απ’ όλα «εκ της ευκολίας της αγελοποιήσεως, εις ην μονίμως υπόκειται, λόγω ελλείψεως ατομικότητας (εξ ου και το μίσος του κατά του ατόμου και του ατομικισμού), δεύτερον δε εκ του ατομικού ζωώδους πανικού, υπό του οποίου μονίμως κατατρέχεται, εκ του δεδικαιολογημένου φόβου μήπως περιέλθη εις το παντός είδος προλεταριάτον». Επεκτείνοντας το συλλογισμό του αυτό, ο Λεμπέσης θεωρεί ότι η συρροή βλακών, ιδιαίτερα σε οργανώσεις «πνευματικές», έχει ως αποτέλεσμα τον πλήρη εκφυλισμό τους και την επικράτηση της «βλακοκρατίας», όπως «ο μασσωνισμός, οι απανταχού Ροταριανοί Όμιλοι, όλοι οι «πνευματικοί» σύλλογοι και αυτή αύτη η… Κοινωνία των Εθνών». Είναι φανερό ότι είχε διαβλέψει τον εκφυλισμό ακόμα και του ΟΗΕ, φαινόμενο αδιαμφισβήτητο στις μέρες μας, αλλά και στα άλλα διαβρωτικά και αποσυνθετικά φαινόμενα μέσα στα κόμματα, τις εκκλησίες και σε διάφορους συλλόγους, όπου η επικράτηση των βλακών αποτελεί πραγματικό βραχνά για ορισμένα αξιόλογα και πράγματι ευφή μέλη τους, που παρά την ευφυία τους δεν είναι σε θέση να απαλλαγούν από τους βλάκες που μπόρεσαν να διεισδύσουν στα διοικητικά τους συμβούλια, στις συνελεύσεις τους, στα προεδρεία τους με ιδιαίτερα καταστροφικά αποτελέσματα για το σύλλογο ή την οργάνωσή τους.
Σιγά – σιγά η συλλογική αυτή οργάνωση μετατρέπεται σε μια κλίμα ηλιθίων που νομίζουν πως τα ξέρουν όλα, ματαιώνουν κάθε επιχειρούμενο ουσιαστικό βήμα του συλλόγου τους ή οδηγούν τα πράγματα σε αδιέξοδο, και φυσικά για την ολιγωρία, την οπισθοδρόμηση ή τη στασιμότητά τους ποτέ δεν φταίνε αυτοί αλλά πάντα κάποιοι άλλοι. Ας μην ξεχνάμε ότι ένα άλλο χαρακτηριστικό γνώρισμα του βλάκα είναι η καχυποψία. Θυμηθείτε την καχυποψία των Νεοελλήνων έναντι των ξένων, την καλλιεργούμενη καχυποψία έναντι των Ευρωπαίων από ακροδεξιούς και ακροαριστερούς κύκλους στη χώρα μας ή την εξαπλωμένη καχυποψία ενάντια σε κάθε διαφορετικό πνεύμα, σκέψη, συλλογισμό, βιοθεωρία κ.λπ.

Βλάκας και απάτη

Αντίθετα με τον βλάκα, που κύριο γνώρισμά του έχει την καχυποψία και γι’ αυτό τη μετάθεση των ευθυνών του στους άλλους, κατά τη ρήση του Σαρτρ «Η κόλασή μου είναι οι άλλοι», ο ευφυής άνθρωπος είναι εύπιστος, διότι καταρχήν λόγω της πίστης του στην πνευματική ανάπτυξη και τον πολιτισμό προϋποθέτει και τα άλλα άτομα ως έντιμα και κατά δεύτερο λόγο αγνοεί παντελώς την έννοια της απάτης, που αποτελεί γνώριμο πεδίο, δόξας λαμπρό, για τον βλάκα. Ο Λεμπέσης μάχεται με δριμύτητα την ευρέως διαδεδομένη αντίληψη ότι ο απατεώνας όχι μόνο αποκλείεται να είναι βλάκας, αλλά αντιθέτως πρέπει να είναι ευφυής, με τον πολύ απλό συλλογισμό ότι η απάτη αποτελεί διανοητικώς το ευκολότερο μέσο για να επιτύχουμε κάτι, άρα ο απατεώνας είναι βλάκας, διότι είναι ανίκανος να μεταχειρισθεί έντιμα μέσα για την ευόδωση των στόχων του.

Η ταξική προέλευση των βλακών

Ο Λεμπέσης πιστεύει ότι η παραγωγή βλακών δεν είναι «ταξική». «Η πονηρά φύσις δεν έδωκεν εις ωρισμένην τινά κοινωνικήν τάξιν το επίζηλον τούτο προνόμιον… Ο βλαξ υπουργός, ο αγόμενος και φερόμενος υπό των υπαλλήλων του και τα μέλη ενός εργατικού σωματείου, τα οποία εκμεταλλεύεται ο πονηρός εργατοκάπηλος, αποτελούν δύο αντίθετα παραδείγματα του γεγονότος, ότι η βλακεία δεν έχει ταξικήν την πατρίδα». Γι’ αυτό, ενώ αναφέρεται τόσο στους βλάκες της λεγόμενης υψηλής κοινωνίας, όσο και στους βλάκες των λαϊκών τάξεων, καταλήγει με τη διαπίστωση πως: «Ενιαίο όμως είναι το πνευματικόν προλεταριάτον πάσης ταξικής καταγωγής».
Η ανόρθωση, λοιπόν, μιας κοινωνίας αναγκαστικά θα περάσει ή μάλλον θα αρχίσει απ’ τον αναγκαίο αγώνα όχι κατά των βλακών, αλλά κατά της βλακείας και της ηλιθιότητάς τους, αγώνας καθόλου εύκολος, αφού κανείς ή ελάχιστοι είναι διατεθειμένοι να κάνουν την αυτοκριτική τους ή να δεχτούν καλοπροαίρετα την κριτική.
Βλέπετε, ο βλάκας θεωρεί εαυτόν πάντοτε «έξυπνον»!!

του Γρηγόρη Μπαϊρακτάρη, Φιλόλογου

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.