Ο Συμεών Μαυρίδης και η υστεροβυζαντινή Ανατολική Μακεδονία

Όταν έχω στα χέρια μου νέες εκδόσεις συγγραφέων της περιοχής μας, Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης –πόσο σχηματικά αυτά τα σύνορα που έχουν ίσως γραφειοκρατική σημασία–, χαίρομαι και καμαρώνω. Λέω πόσο δύσκολα ήταν τα πράγματα πριν από πενήντα χρόνια! Όχι πως τώρα είναι εύκολα. Απλώς οι συνθήκες έχουν βελτιωθεί για την έκδοση ενός βιβλίου, για την προβολή και την προώθησή του, και όλα τα σχετικά.

Θαυμάζω ένα ακόμη πρόσφατο έργο των εκδόσεων του Παρατηρητή της Θράκης. Κομψοτέχνημα. Ισάξιο του συγγραφέα και του έργου του.

Ο Συμεών Νικ. Μαυρίδης γεννήθηκε στην Καβάλα. Είναι κατά σειρά πτυχιούχος Νομικής (2005), Κοινωνικής Διοίκησης (2009) και Πολιτικών Επιστημών (2013) του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης. Επιπλέον, διαθέτει μεταπτυχιακό στην Κοινωνική Διοίκηση του ΔΠΘ (2010) και μεταπτυχιακό στη Δημόσια Διοίκηση του Πανεπιστημίου Λευκωσίας (2015), καθώς και διδακτορικό δίπλωμα στο τμήμα της Κοινωνικής Διοίκησης και Πολιτικής Επιστήμης του ΔΠΘ (2014). Έκτοτε διδάσκει ως συμβασιούχος σε διάφορα πανεπιστημιακά τμήματα. Έως το 2019 άσκησε μάχιμη δικηγορία ως δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω. Σήμερα υπηρετεί ως γραμματέας στο Πρωτοδικείο Καβάλας.

Μέχρι σήμερα έχει εκδώσει τα κάτωθι: «Το δίλημμα ελευθερία ή ασφάλεια στην ανάπτυξη της κοινωνικής ζωής και η περιστολή δικαιωμάτων και ελευθεριών», Νομική Βιβλιοθήκη, 2015, «Η τρομοκρατία και το δικαίωμα στην επανάσταση», Ξυράφι, 2016, «Το ζήτημα της εκτελεστότητας των πράξεων των εκκλησιαστικών αρχών», Παρατηρητής της Θράκης, 2018 και “The right of revolution”, Scholars’Press, 2018.

Το 2020 παρουσιάζεται το έργο του «Οι τελευταίοι υπερασπιστές της Χριστούπολης – Η ημιαυτόνομη πολιτεία των αδελφών Αλεξίου και Ιωάννου στην Ανατολική Μακεδονία πριν την οθωμανική κατάκτηση 1342-1387». Πολύ ενδιαφέρον το αντικείμενο του συγγράμματος και εμπεριστατωμένη η προσέγγιση του θέματος από τον συγγραφέα.

Στο οπισθόφυλλο του βιβλίου διαβάζουμε:

«Τον 14ο αιώνα η Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία (Βυζάντιο) βρισκόταν σε πλήρη αποσύνθεση. Εξ αιτίας των δύο εμφυλίων πολέμων που ανέκυψαν, σε διάστημα τριανταπέντε μόλις ετών, οι εδαφικές της κτήσεις είχαν συρρικνωθεί στη Μικρά Ασία, την Ήπειρο και τη Μακεδονία. Εν μέσω της διαμορφωθείσης χαοτικής καταστάσεως, δύο μέχρι τότε άγνωστα αδέλφια από τη Μικρά Ασία, ο Αλέξιος και ο Ιωάννης, χωρίς να διαθέτουν επώνυμο, εμφανίζονται στο ιστορικό προσκήνιο γύρω στο 1342. Συμμαχώντας, την περίοδο του εμφυλίου, με τις δυνάμεις του αυτοκράτορα Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγου, και μετά το 1345 αυτενεργώντας, κατόρθωσαν, πολύ σύντομα, να δημιουργήσουν μια μικρή ημιαυτόνομη βυζαντινή πολιτεία, με επίκεντρο τη Χριστούπολη (Καβάλα), ελέγχοντας τα γειτονικά κάστρα στην Ανακτορούπολη (Νέα Πέραμος), τη Θάσο και τη Χρυσούπολη στον Στρυμόνα (περιοχή Αμφίπολης). Παρά τις τεράστιες αντιξοότητες, κατόρθωσαν με σιδηρά πυγμή να διατηρήσουν αδιαλείπτως, για περίπου μισό αιώνα, ελεύθερη την τοπική βυζαντινή παραθαλάσσια ηγεμονία τους, όταν όλες οι γειτονικές κτήσεις είχαν χαθεί πλην της Θεσσαλονίκης. Δυστυχώς, ο θάνατος του Μεγάλου Πριμικηρίου Ιωάννη το 1386/1387 και η επιγενόμενη άλωση της Χριστούπολης το 1391 από τους Οθωμανούς, παρά την ηρωική αντίσταση των υπερασπιστών της, έθεσαν ένα ακόμα χοντρό καρφί στο φέρετρο της παραπαίουσας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας».

Το βιβλίο μάς δίνει, μέσα από ελληνόγλωσσες και ξενόγλωσσες πηγές, πληθώρα στοιχείων που συνθέτουν την εικόνα της περιοχής της Ανατολικής Μακεδονίας κατά τις τελευταίες δεκαετίες της λεγόμενης Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, σε συνάρτηση με την παρουσία και τη δράση των μικρασιατών αδελφών Αλεξίου και Ιωάννη.

Απεικόνιση των αδελφών Αλέξιου και Ιωάννη, κτητόρων της Ι.Μ. Παντοκράτορος Αγίου Όρους

Η συνάδελφος και διδακτορική φοιτήτρια Γεωργία Ντεμίρη, παρουσιάζοντας σε αναλυτικό κείμενό της το έργο του Σ. Μαυρίδη, σημειώνει:

«Ο Αλέξιος και ο Ιωάννης με τις ικανότητές τους κατόρθωσαν να διατηρήσουν και να επεκτείνουν τις περιοχές που ήλεγχαν, χτίζοντας κάστρα και συμμαχώντας ενίοτε με τρίτους όταν το επέβαλαν οι περιστάσεις όπως π.χ. με τον βενετικό στόλο. Μάλιστα μετά τον θάνατο του Αλεξίου, ο Ιωάννης κατάφερε με σιδηρά πυγμή να κρατήσει τόσο τη Χριστούπολη όσο και τη Θάσο ελεύθερες, γεγονός αξιομνημόνευτο και επίτευγμα κολοσσιαίο. Γενικότερα, η ημιαυτόνομη πολιτεία τους κατά τη διάρκεια της ζωής τους και για πενήντα χρόνια περίπου έμεινε ελεύθερη.

Τα δυο αδέρφια ήταν ιδιαιτέρως θρήσκα, αγαπούσαν την ορθοδοξία και το μοναστικό πολίτευμα. Επί των ημερών τους, θεμελιώθηκε από τους ίδιους η Ι.Μ. Παντοκράτορος του Αγίου Όρους, την οποία όσο ζούσαν προίκισαν αμφότεροι με πληθώρα δωρεών και εκτάσεων. Έτσι, μέχρι και σήμερα οι τάφοι τους σώζονται εντός της Μονής αυτής σε ειδική σαρκοφάγο. Δηλαδή αν και για πάνω από πεντακόσια χρόνια από την οθωμανική σκλαβιά πολυάριθμοι εχθροί της Ελλάδος σκύλευσαν τη ρωμιοσύνη τους, εντούτοις τα δυο αδέρφια τιμώνται ακόμα και σήμερα».

«Το βασικό μέρος της έρευνας περιλαμβάνεται στο δεύτερο μέρος, το οποίο αναλύει τα πρώτα βήματα των Αλεξίου και Ιωάννη μέχρι και τον θάνατο του πρώτου»

Το βιβλίο διαιρείται σε τέσσερα μέρη:

Α΄ μέρος «14ος αιώνας – Η διάλυση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας»
Β΄ μέρος «Τα αδέρφια Αλέξιος και Ιωάννης σε δράση»
Γ΄ μέρος «Η ανάληψη της γενικής διοίκησης από τον Ιωάννη»
Δ΄ μέρος «Αξιολόγηση – Συμπεράσματα».

Το βασικό μέρος της έρευνας περιλαμβάνεται στο δεύτερο μέρος, το οποίο αναλύει τα πρώτα βήματα των Αλεξίου και Ιωάννη μέχρι και τον θάνατο του πρώτου το 1368/1369 και την ανάληψη έκτοτε της διοίκησης μόνο από τον Μέγα Πριμικήριο Ιωάννη. Ακόμα, μας πληροφορεί για την κατάκτηση της Ανακτορούπολης, της Θάσου και της Χρυσούπολης, καθώς και για τη δημιουργία της ημιαυτόνομης πολιτείας. Στο τρίτο μέρος του βιβλίου ο συγγραφέας φωτίζει τα τελευταία χρόνια της πολιτείας των Αλεξίου και Ιωάννη, χρόνια ιδιαιτέρως μελαγχολικά, τη συμμαχία του Ιωάννη με τους Βενετούς και θίγει και το ζήτημα της απόσυρσης του Ιωάννη από τα εγκόσμια γύρω στο 1384 έως και τον θάνατό του το 1386/1387.

Αν θα θέλαμε να σημειώσουμε την ιδιαίτερη συμβολή του έργου αυτού στην ιστορική έρευνα της περιόδου αυτής, του δευτέρου μισού του 14ου αιώνα, θα τονίζαμε το σημαντικό έργο του συγγραφέα Σ. Μαυρίδη στην εύρεση και αξιοποίηση των πηγών που αναφέρονται στους δύο αδελφούς και στο ιδιαίτερο έργο τους στην Ανατολική Μακεδονία. Ο ίδιος εξάλλου στον Πρόλογο παρατηρεί:

«Δεδομένου ότι οι πηγές προς ανάλυση είναι συγκεκριμένες και έχουν αναλυθεί έως έναν σημαντικό βαθμό, το βάρος δόθηκε στη σύνθεση των διαθέσιμων πηγών, στη χρησιμοποίηση εικόνων και χαρτών προς βοήθεια του αναγνώστη, καθώς και στην επίλυση ερωτημάτων που ταλάνισαν τους Ειδικούς, όπως π.χ. στην εξακρίβωση της καταγωγής της συζύγου τού Μεγάλου Πριμικηρίου Ιωάννη, της Άννας ΑσανίναςΚοντοστεφανίνας, αλλά και της μυστηριώδους Άννας Τορνικίνας της Πιγκέρνισσας, με την οποία τα δύο αδέλφια Αλέξιος και Ιωάννης είχαν έρθει σε επαφή».

Η Ανατολική Μακεδονία και η (νοτιο)Δυτική Θράκη έχουν από τα κλασικά χρόνια ήδη κοινή πορεία. Το σύγγραμμα του Σ. Μαυρίδη φώτισε το μεταίχμιο μεταξύ της ύστερης βυζαντινής περιόδου και της επόμενης οθωμανικής κατοχής. Καιρός είναι να μελετούμε την ιστορία της περιοχής μας κάτω από το πρίσμα των ενιαίων συνόλων. Όταν ζητούμε να διδάσκονται τα παιδιά μας την τοπική ιστορία, καλό είναι να καλλιεργούμε ταυτόχρονα και την περιφερειακή συνείδηση. Μίκραιναν οι αποστάσεις στη σύγχρονη εποχή. Το πλούσιο εικονογραφικό στοιχείο του βιβλίου βοηθά στην προσέγγιση της ιστορίας μας από μικρούς και μεγάλους.

Συγχαίρω τον εκδοτικό οίκο και τον συγγραφέα. Σκέφτομαι πόσο χαίρεται ο δημιουργός που παραδίνει γραμμένα χαρτιά και εισπράττει ένα κομψοτέχνημα. Το λέω τόσο απλά, γιατί το έχω νιώσει κι εγώ, κάποιες φορές…