Κωνσταντινος Ι. Χαζακης, Αναπληρωτης Καθηγητης, Τμημα Οικονομικων Επιστημων ΔΠΘ: Οι οροι υπερβασης της κρισης*

Η παρουσίαση του τελευταίου βιβλίου των καθηγητών Ζήση Παπαδημητρίου και Γιώργου Χατζηκωνσταντίνου με τίτλο «Στην εποχή των αδιεξόδων-Κείμενα οικονομικού, κοινωνικού και πολιτικού προβληματισμού» που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Νησίδες στην Κομοτηνή μας έδωσε την ευκαιρία, εκτός των άλλων, να γνωρίσουμε έναν ιδιαίτερα σημαντικό επιστήμονα, εκ των νεότερων του τόπου μας, τον Αναπληρωτή Καθηγητή του Τμήματος Οικονομικών Επιστημών κ.Κωνσταντίνο Χαζάκη, ο οποίος πραγματικά με το λόγο του, την παιδεία του και την παρρησία του μάγεψε τόσο το ακροατήριο, όσο κι εμάς. Γιατί σπάνια έχουμε την τύχη ν’ ακούμε αναλύσεις που δεν χαϊδεύουν αυτιά, αλλά εστιάζουν στον πυρήνα του προβλήματος της κρίσης πρωτεύον χαρακτηριστικό της οποίας είναι η απώλεια της ταυτότητας του πολίτη, γεγονός που αφορά σε μας τους ίδιους πρωτίστως, αλλά και στους επιστήμονες της οικονομικής επιστήμης και τους διανοούμενους, που κατέχοντας τα εργαλεία ανάλυσης «επιλέγουν» αντί της συνακρόασης και κατανόησης της κραυγής των ανθρώπων «την αδιαμφισβήτητη υπεροχή των αριθμών». Και όχι μόνον…

 

Αφού ο κ.Χαζάκης αναφέρθηκε με σαφήνεια σε συμπεριφορές και πολιτικές που μας οδήγησαν στην κρίση, «ο Έλληνας εθίστηκε στην διαμεσολάβηση όλων των πτυχών της υλικής-διανοητικής-πολιτικής-κοινωνικής ύπαρξής του από συντεχνίες και πυραμιδικά διαρθρωμένες οικονομικές/πολιτικές ομάδες» είπε, αλλά κι αποσαφήνισε έννοιες που πρωταγωνιστούν στην καθημερινότητά μας όπως η λέξη μεταρρύθμιση, η οποία για να έχει αξία και κύρος, δυστυχώς στη ζωή μας κατάντησε να συμψηφίζεται με την «τήρηση των προαπαιτούμενων για την καταβολή της δόσης των …διακρατικών δανείων».

 

Κωνσταντίνος Χαζάκης όμως αμέσως ακολούθως, μια και καμία άλλη περιγραφή δεν δύναται να αποδώσει με ακρίβεια το ήθος αλλά και το ύφος τού επιστημονικού και προσωπικού του λόγου…Τ.Β.

 

Η πολύπλευρη χρηματοοικονομική κρίση που μαστίζει την Ελλάδα τα τελευταία έξι έτη θέτει επιτακτικά τρία ερωτήματα:

 

Ερώτημα πρώτο: Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της σημερινής οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα; Είναι μήπως η κρίση αποτέλεσμα του αποκαλούμενου (από την καθηγήτρια στην London school of economics S.Strange και από τον Κορνήλιο Καστοριάδη) “πλανητικού καζίνο”, δηλαδή της παγκόσμιας συστημικής κρίσης και κυρίως των αντιφάσεων του τρόπου οργάνωσης των παραγωγικών-χρηματοοικονομικών σχέσεων;

 

Το πρόβλημα της Ελλάδας είναι διττό: οι Έλληνες ασχοληθήκαμε αποκλειστικά με τον μικρόκοσμο του εαυτού μας και απωλέσαμε τις προσλαμβάνουσες του πολίτη, του ενεργού δηλαδή ανθρώπου που ενδιαφέρεται καθημερινά για την πολιτική και την κοινωνία και δεν έχει καμία σχέση με τον “ιδιώτη” ο οποίος άλλωστε στην αρχαία Ελλάδα θεωρούνταν παρίας. Ταυτόχρονα όμως οι Έλληνες αδιαφορήσαμε για τις προκλήσεις του ευρωπαϊκού και μεσογειακού χώρου που αποτελεί το πεδίο αναφοράς μας, ταυτίζοντας την μεγάλη ευρωπαϊκή ιδέα με οικονομικές εισροές και εκροές και όχι με την πολυδιάστατη ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και την δυνατότητα συνεισφοράς μας σε αυτήν μέσω μίας διακριτής εθνικής ταυτότητας. Ακόμη χειρότερα το μεταπρατικό μεταπολεμικό ελληνικό κράτος καθοδηγήθηκε για μεγάλες περιόδους από ελίτ οι οποίες θεωρούσαν εκσυγχρονισμό, τον πιθηκισμό τρόπων βιοπορισμού και βιωτής καθιστώντας αδύνατη την συγκρότηση της ισχυρής- διακριτής εθνικής ταυτότητας.

 

Η κρίση είναι αποτέλεσμα των δικών μας μη-επιλογών που αφήσαμε αυτόβουλα σε άλλους, εντός και εκτός των τειχών, για αυτό και οι διεθνείς δανειστές εκμεταλλεύονται καταχρηστικά τα αποτελέσματα αυτών των μη–επιλογών. Η θεμελιώδης λοιπόν αντίφαση της κρίσης είναι ότι οι επικρατούσες επώδυνες αντικειμενικές συνθήκες (φτωχοποίηση του πληθυσμού, αποδιοργάνωση της παραγωγής, διάρρηξη κοινωνικού ιστού) δεν μπορούν να υπερκεραστούν από τις υποκειμενικές συνθήκες δράσης και συμπεριφοράς δηλαδή από θαρραλέες και αποτελεσματικές δράσεις των πολιτών. Γιατί; Γατί ο Έλληνας εθίστηκε στην διαμεσολάβηση όλων των πτυχών της υλικής-διανοητικής-πολιτικής-κοινωνικής ύπαρξής του από συντεχνίες και πυραμιδικά διαρθρωμένες οικονομικές/πολιτικές ομάδες. Σήμερα λοιπόν που ξυπνάμε από την τεχνητή ευμάρεια των δανεικών κεφαλαίων επιχειρούμε να διαφύγουμε από τη συνεχή και επώδυνη περιδίνηση και να εξέλθουμε στην επιφάνεια, συνειδητοποιώντας ωστόσο ότι η επιφάνεια δεν είναι ορατή και ακόμη χειρότερα ότι καμία από τις συντεχνίες και κανένα από τα ποικιλώνυμα συμφέροντα του παρελθόντος δεν έχει ούτε την ικανότητα ούτε την πραγματική διάθεση να μας συνδράμει πριν πάθουμε όχι μόνον οικονομική αλλά και συνειδησιακή, πνευματική και υπαρξιακή ασφυξία. Είμαστε λοιπόν θύματα όχι μίας παγκόσμιας συνωμοσίας αλλά του προαναφερθέντος ιδιότυπου μείγματος “μη-επιλογών-ετερόφωτης εθνικής ταυτότητας” για αυτό και η κρίση μας συνέλαβε απροετοίμαστους όχι μόνον οικονομικά αλλά θεσμικά και πνευματικά.

 

Ποιο είναι το αποτέλεσμα αυτής της κρίσης; Κάποιοι γίνονται μοιρολάτρες και υιοθετώντας την αρνητική ειδησεογραφία πεθαίνουν κάθε ημέρα ενώ οι άνθρωποι πεθαίνουν μία φορά στην ζωή τους. Ακόμη περισσότεροι “πολίτες” περιμένουν τον από μηχανής θεό της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας, το καλό παιδί που θα μοιράσει “χρήματα από το ελικόπτερο”, αποκαθιστώντας την ανέμελη και αέναη εορτή όπου όλοι καταναλώνουν αλλά άλλοι πληρώνουν. Τέλος, υπάρχουν δυστυχώς Έλληνες που νομίζουν ότι ενώ οι άλλοι φτωχοποιήθηκαν οι ίδιοι τα κατάφεραν. Δεν θέλω να απογοητεύσω κανέναν αλλά όπως έχω γράψει όταν το πλοίο βυθίζεται δεν έχει σημασία σε ποια θέση ταξιδεύεις!

 

Συμπερασματικά, το πρώτο και θεμελιώδες αίτιο της κρίσης της πατρίδας μας είναι ότι η ταυτότητα του πολίτη έχει ρηχό περιεχόμενο, έχει ασθενές και νεφελώδες αξιακό φορτίο και για αυτό άγεται και φέρεται μεταξύ του απόλυτου μηδενισμού και της κομματικής παραμυθίας και σωτηριολογίας. Η κρίση λοιπόν βεβαίως είναι κρίση χρέους, είναι κρίση ρευστότητας, είναι κρίση αναπτυξιακή και διαρθρωτική αλλά κυρίως είναι κρίση πολιτικής και πνευματικής συνείδησης για αυτό ακόμη και εάν λυθούν οι μακροοικονομικές ορίζουσες της κρίσης, οι δομές που την αναπαράγουν θα παραμείνουν ανέπαφες.

 

Ερώτημα δεύτερο: Πώς θα εξέλθει της κρίσης η πατρίδα μας;

 

Οι μεταρρυθμίσεις είναι η λύση για κάθε σύστημα που αδυνατεί να επιτελέσει τις στοιχειώδεις λειτουργικές του ανάγκες. Τι περιεχόμενο όμως έχουν οι μεταρρυθμίσεις; Είναι εξορθολογισμός και εκσυγχρονισμός άνευ όρων; Εξορθολογισμός χωρίς αξιακό φορτίο ανθρωπισμού και ισχυρή δημοκρατική συνείδηση μπορεί κάλλιστα να οδηγήσει σε αυταρχικές μορφές διακυβέρνησης. Εκσυγχρονισμός χωρίς ισχυρή ταυτότητα του πολίτη και γνώση των ιδιαιτεροτήτων μίας κοινωνίας μπορεί να οδηγήσει σε απομάγευση της ευρωπαϊκής ενοποίησης και σε απώλεια διακριτής εθνικής συνείδησης.

 

Η μεταρρύθμιση δεν είναι τήρηση προαπαιτούμενων για καταβολή δόσης των διακρατικών δανείων, ούτε άθροισμα γραφειοκρατικών πρακτικών αλλά είναι στάση ζωής. Αφετηρία κάθε μεταρρυθμιστικού εγχειρήματος είναι η πίστη στον ανοιχτό κόσμο δηλαδή η πίστη στον άνθρωπο και στις πολυδιάστατες ανάγκες του και όχι η ιδεολογική περιχαράκωση σε μονόδρομους οικονομικής στρατηγικής. Δυστυχώς αρκετοί από τους αυτοαποκαλούμενους μεταρρυθμιστές επιβεβαιώνουν την ρήση του γερμανού φιλοσόφου Άρθουρ Σοπενχάουερ πως “ κάθε άνθρωπος θεωρεί τα όρια του δικού του οπτικού πεδίου σαν τα όρια του κόσμου”.

 

H μεταρρύθμιση λοιπόν σημαίνει δύο πράγματα: Πρώτον, αλλαγή των κανόνων σε μία κοινωνία ώστε να μην υπάρχει κανένα εμπόδιο εισόδου στην πολιτική, οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική δράση για κανέναν πολίτη λόγω θέσης ή χρημάτων. Σημαίνει επιπρόσθετα διαφάνεια όλων των διαδικασιών και πρακτικών προκειμένου να διαλυθεί κάθε στεγανό στην λήψη αποφάσεων. Σημαίνει τέλος ισοβαρής και όχι ετεροβαρής σχέση της οικονομικής αποτελεσματικότητας με την κοινωνική δικαιοσύνη. Αυτό μπορεί να πραγματοποιηθεί δια μαγείας; Η ουσιαστική μεταρρυθμιστική στρατηγική απαιτεί ατομική/συλλογική μεταβολή καθώς όπως εύληπτα έγραφε ο Λ. Τολστόι “ όλοι σκέφτονται να αλλάξουν τον κόσμο, αλλά κανείς δεν σκέφτεται να αλλάξει τον εαυτό του”. Κοντολογίς, μεταρρύθμιση σημαίνει να σαρώνεις διεφθαρμένες πρακτικές και λανθασμένες συμπεριφορές και όχι να σαρώνεις ανθρώπους. Αυτή η ατομική/συλλογική προσπάθεια προϋποθέτει ανοιχτά μυαλά και όχι οπισθοδρομικούς ανθρώπους. Ποιοι είναι όμως οι τελευταίοι; Είναι οι καχύποπτοι άνθρωποι, αυτοί που αισθάνονται ότι παντού εξυφαίνονται συνωμοσίες και άρα πρέπει να ελέγξουν απόλυτα όσον το δυνατόν περισσότερους, να τους ποδηγετήσουν, να τους αποστειρώσουν την σκέψη, την πραξεολογία και τον ψυχισμό τους. Οπισθοδρομικός δεν είναι ο άνθρωπος που αρνείται το καινοτόμο και το νέο αλλά αυτός που αποδέχεται το νέο όταν δεν βλάπτει τον πυρήνα του μικρόκοσμου του. Άρα εκ των πραγμάτων οι μεταρρυθμίσεις αφορούν δυναμικά τμήματα της κοινωνίας τα οποία είναι καταδικασμένα να συγκρουστούν μετωπικά με εκείνους που προτιμούν την ανεξαρτήτως κόστους πρωτοκαθεδρία έστω και σε μη – ελεγχόμενη από τους ίδιους παρακμιακή εθνική πορεία.

 

Η έσχατη άμυνα των οπισθοδρομικών ανθρώπων ενάντια στην πραγματική θεσμική και συνειδησιακή μεταβολή είναι η χρήση του ψυχολογικού υπερόπλου της αβεβαιότητας. Η τελευταία γραμμή οχύρωσης των ποικιλώνυμων συμφερόντων είναι η σπορά της αβεβαιότητας στην ψυχή, στην καρδιά και στον νου του καθημερινού ανθρώπου. Αβεβαιότητα για την εργασία του, για την οικογένειά του, για το μέλλον της περιοχής που ζει, για την ύπαρξή του. Στόχος είναι ο ανθρώπινος νους να λειτουργήσει αμυντικά, να μπλοκαριστεί, να τελεί σε διαρκή σύγχυση συμβάντων, εννοιών και πληροφοριών δεχόμενος τους πάντες και τα πάντα στην λογική ότι “αλλιώς όλα χάνονται”. Δυστυχώς σε έναν άνθρωπο χωρίς ισχυρές αξιακές και πνευματικές αναφορές, η αβεβαιότητα λειτουργεί διαλυτικά, προκαλεί αδράνεια και αναχωρητισμό και οδηγεί σε ψυχολογικές παθογένειες με ανάλογα οδυνηρά κοινωνικά και ατομικά αποτελέσματα. Ποια είναι η δέουσα απάντηση;

 

Στην προπαγάνδα της αβεβαιότητας οι πολίτες πρέπει να απαντήσουν συλλογικά, οργανωμένα και με μεταρρυθμιστική βεβαιότητα. Άλλωστε το γνωρίζουμε από την ιστορία ότι η αλλαγή πότε δεν έγινε από ανθρώπους που παρακολουθούσαν τρομαγμένοι τις εξελίξεις πίσω από την κουρτίνα του παραθύρου της οικίας τους.

 

Ερώτημα τρίτον: ποιος θα δώσει την τελική λύση στην κρίση;

 

Δυστυχώς, η πολυσχιδής και επαρκέστατη στατιστικά οικονομική ανάλυση μοιάζει με δελτίο καιρού με την διαφορά ότι οι μετεωρολόγοι συνήθως επιβεβαιώνονται στον χρονικό ορίζοντα των τεσσάρων ημερών. Οι οικονομολόγοι αναλύουμε προβλήματα, προσδιορίζουμε λύσεις και όταν κακώς μας το επιτρέπουν ανέμελοι και αδιάφοροι πολίτες επιβάλλουμε λύσεις “μονόδρομου” όλων των ιδεολογικών αποχρώσεων, χωρίς αντιρρήσεις και με συνοπτικές διαδικασίες. Συνήθως λοιπόν βαυκαλιζόμαστε ότι τα προηγμένα μεθοδολογικά εργαλεία, μας παρέχουν απόλυτη γνώση των νόμων της οικονομικής ιστορίας και άρα αποστειρώνουμε την σκέψη μας από τις κραυγές των απομονωμένων ανθρώπων και από την οδύνη των απελπισμένων ανθρώπων. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο ότι παρά τις δακρύβρεχτες και έμφορτες συναισθημάτων εκφράσεις συμπαράστασης, σπάνια οι οικονομολόγοι βρίσκονται ουσιαστικά στο πλευρό των απελπισμένων ανθρώπων και όταν ακόμη επιφανειακά το πράττουν, στοχεύουν στην μεγιστοποίηση της ατομικής καμπύλης των πολιτικών/οικονομικών δυνατοτήτων τους με ό,τι αυτό συνεπάγεται σε ποικιλώνυμους συμβιβασμούς τους. Είμαστε λοιπόν και εμείς οι οικονομολόγοι υπόλογοι γιατί αντί να εφαρμόσουμε την σωκρατική –μαιευτική μέθοδο που σημαίνει ουσιαστικό διάλογο με τους πολίτες αποκαλύπτοντας αλήθειες που υπάρχουν σε ύπνωση, επιλέγουμε την αδιαμφισβήτητη υπεροχή των αριθμών θεωρώντας τούς ακροατές μας άβουλα όντα και παθητικούς δέκτες.

 

Πώς θα ταράξουμε λοιπόν τα ελώδη νερά για να θυμηθούμε την φράση του νομπελίστα μας Γ. Σεφέρη στο BBC τον Μάρτιο του 1969;

 

Αν συνεχίσουμε να δίνουμε άφεση σε μεροληπτικές πρακτικές, εάν συνεχίσουμε να υπογραμμίζουμε στην έννοια “αντιπροσωπευτική δημοκρατία” μόνον το “αντιπροσωπευτική”, αρνούμενοι να αναλάβουμε τις ευθύνες μας ως ενεργοί πολίτες, τότε είμαστε άξιοι της μοίρας μας. Ο ρόλος όλων των πνευματικών ανθρώπων είναι να βοηθήσουν τους πολίτες στην διαμόρφωση νέων προταγμάτων εν μέσω της πρόδηλης διεθνούς αναδιανομής ισχύος και ρόλων και κυρίως να ισχυροποιήσουν την ελληνική ταυτότητα που σήμερα συνθλίβεται μεταξύ της Σκύλλας ενός νεφελώδους κοσμοπολιτισμού κάποιων περισπούδαστων διανοητών που ντρέπονται να δηλώσουν ότι είναι Έλληνες αλλά δυστυχώς και της Χάρυβδης μίας πλήρως επιφανειακής και εμπορευματοποιημένης πολιτιστικής ταυτότητας που απολήγει στο φαινόμενο του εκ του ασφαλούς υπέρ-Έλληνα των μετόπισθεν.

 

Γιατί οφείλουμε να είμαστε αισιόδοξοι κάτω από το μαύρο σύννεφο;

 

Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Αβραάμ Λίνκολν είχε δηλώσει ότι “οι συνηθισμένοι άνθρωποι είναι οι καλύτεροι άνθρωποι στον κόσμο. Γι’ αυτό ο θεός έχει κάνει τόσους πολλούς”. Η ζωή περιτράνως αποδεικνύει πόσο δίκιο είχε. Τα άτυπα δίκτυα αλληλεγγύης των καθημερινών ανθρώπων προς τους απελπισμένους συνανθρώπους μας, τα συσσίτια αγάπης από τον άγιο Παντελεήμονα Αττικής έως την όμορφη Ροδόπη μας, δείχνουν ότι υπάρχουν αρκετοί έλληνες που επιμένουν ενάντια στον απόλυτο ωφελιμισμό, στην ηττοπάθεια και στην εγωπάθεια. Αποδεικνύεται έτσι ότι η ταυτότητα των πολλών ελλήνων αλλοιώθηκε εξωτερικά αλλά παραμένει ανέπαφη στον σκληρό της πυρήνα της. Επιπρόσθετα, οι καθημερινοί άνθρωποι υποδεικνύουν με απλό και κατανοητό τρόπο στους έχοντες και κατέχοντες όλα τα μικρά και τα μεγάλα που συνθέτουν την ιστορική συνείδηση, την πολιτιστική συνέχεια και την πνευματική κληρονομιά της ελληνικότητας.

 

*Απόσπασμα από ομιλία στην εκδήλωση παρουσίασης του βιβλίου των καθηγητών Γ. Χατζηκωνσταντίνου – Ζ. Παπαδημητρίου που πραγματοποιήθηκε στην αίθουσα του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Ροδόπης, στις 20 Νοεμβρίου 2014.

 

Ο οικονομολόγος δρ. Κωνσταντίνος Ι. Χαζάκης

 

Ο Δρ. Κωνσταντίνος Ι. Χαζάκης διδάσκει στο τμήμα Οικονομικών Επιστημών του Δ.Π.Θ. Έχει διατελέσει εντεταλμένος διδασκαλίας στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας (2000 και 2006), στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα του τμήματος διεθνών και ευρωπαϊκών σπουδών του Παντείου Πανεπιστημίου (2000-2004), στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας (2003), στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας (2006) και στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου (2005-2006).

 

Αποφοίτησε από το Πάντειο Πανεπιστήμιο και πραγματοποίησε τις μεταπτυχιακές του σπουδές στην London School of Economics, ενώ έλαβε το διδακτορικό του δίπλωμα το 1999 από το Πάντειο Πανεπιστήμιο με τον βαθμό “παμψηφεί Άριστα”. Έχει συγγράψει αριθμό άρθρων σε ξένα και ελληνικά επιστημονικά περιοδικά, ενώ είναι συγγραφέας των βιβλίων:

 

• «Παγκόσμια οικονομική ηγεμονία ή συνεργασία;», Εκδόσεις Παπαζήση, 2ΟΟ7

• «Οδηγός ξένων επενδύσεων στην Ανατολική Ασία», Ζήτη, 2001

• «Εγχειρίδιο ξένων επενδύσεων στις βαλκανικές χώρες», Ζήτη, 2000

 

Έχει επίσης συμμετοχή στα ακόλουθα συλλογικά έργα

• «Η εργασία ως παράγων ανάπτυξης», Εκδόσεις Παπαζήση, 2012

• «Μετά το “τέλος” της ιστορίας», Εκδόσεις Ι. Σιδέρης, 2012

• «Η πολιτική οικονομία της μετάβασης, Εκδόσεις Παπαζήση [επιμέλεια, κείμενα]

2008

• «Παγκοσμιοποίηση, Ποιότητα» Συλλογικό έργο, [επιμέλεια], 2009             

 

Το κύριο ερευνητικό ενδιαφέρον του Δρ. Χαζάκη, εστιάζει στις άμεσες ξένες επενδύσεις, στην Διεθνή Οικονομική Ανάπτυξη και στην Διακρατική Οικονομική Συνεργασία.

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.