Η ιστορια μεσα απο πηγες

Όταν ανοίγεις ένα βιβλίο ανοίγεις ένα παράθυρο στη γνώση ή την ψυχαγωγία. Όταν ανοίγεις ένα βιβλίο που περιλαμβάνει υλικό αρχείου σαφές κι ευανάγνωστο, συνοδευμένο από φωτογραφικό υλικό μαθαίνεις με τρόπο σχεδόν βιωματικό την ιστορία μιας περιοχής μέσα από στοιχεία οικονομικά, πολιτιστικά, κοινωνικά και πολιτικά. Το Πολιτιστικό Κέντρο Θράκης (ΠΑΚΕΘΡΑ) εγκαινίασε το βράδυ του Σαββάτου έκθεση αρχειακού υλικού με τίτλο «Ο άρχοντας Ναλμπάντογλου, η οικογένεια Παρασχίδη και η σχέση τους με τις οικογένειες Λαλάγκα, Χασιρτζόγλου και Ζουλιάμη». Η έκθεση φιλοξενείται στον πεζόδρομο της οδού Στάλιου, δρόμος όπου στεγάζεται το ΠΑΚΕΘΡΑ και από την πρώτη στιγμή κατάφερε να συγκεντρώσει συγγενείς των οικογενειών που αναφέρονται στο αρχείο, άγνωστοι μεταξύ τους με συνδετικό κρίκο το παρελθόν.

Εν αρχή … το αρχείο Παρασχίδη

Ο Βασίλης Αϊβαλιώτης, λέκτορας στην Πολυτεχνική Σχολή του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης και ιδρυτικό μέλος του ΠΑΚΕΘΡΑ περιέγραψε την εκκίνηση αυτού του εγχειρήματος το οποίο έφεραν αισίως εις πέρας μαζί με Σοφία Αδαμαντίδου, μέλος του ΠΑΚΕΘΡΑ και συνοδοιπόρο της έκδοσης. «Αφετηρία αποτέλεσε το αρχείο της οικογένειας Παρασχίδη – η οποία έζησε στην Ξάνθη, την Οδησσό, το Λονδίνο – το οποίο διασώθηκε από έναν από τους τελευταίους απογόνους, τον Αλέξανδρο Χριστοφόρου Παρασχίδη, ο οποίος με τη μεσολάβηση του καλού φίλου Κυριάκου Σταματιάδη το παραχώρησε για ψηφιοποίηση και χρησιμοποίηση. Ξεκίνησε μια ιστορία που συνδέει πέντε μεγάλα σόγια της Ξάνθης». Ακολούθησαν δυο χρόνια δουλειάς με έρευνα σε σπίτια στην Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη, τα Σέρβια αλλά και τα νεκροταφεία. «Η έρευνα ολοκληρώθηκε με μια έκδοση που έχει τον τίτλο «Ο άρχοντας Ναλμπάντογλου, η οικογένεια Παρασχίδη και η σχέση τους με τις οικογένειες Λαλάγκα, Χασιρτζόγλου και Ζουλιάμη». Πρόκειται για μια έκδοση ρεκόρ που στήθηκε μέσα σ’ ένα δεκαήμερο, τυπώθηκε, δέθηκε, ετοιμάστηκε».

Ο άρχοντας Ναλμπάντογλου και οι 600

Ο κ. Αϊβαλιώτης σημείωσε ότι το παρελθόν ξεκινάει από το 1750, από τον άρχοντα Ναλμπάντογλου. «Ήταν μια σημαντική φυσιογνωμία της εποχής εκείνης, με τεράστια περιουσία και αποτελεί τη ρίζα όλων των ανθρώπων. Περίπου 600 πρόσωπα αναμειγνύονται σ’ αυτή τη γενεαλογική ιστορία. Ο άρχοντας Ναλμπάντογλου χτίζει δυο εκκλησιές μετά τους σεισμούς του ’29 στην Ξάνθη και τη Γενισέα. Λίγο πριν πεθάνει (το 1837) χτίζει την εκκλησιά της Υπαπαντής στη Γενισέα στο όνομα της γυναίκας του και την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου στο όνομα του πατέρα του, Χατζή Γεωργίου Ναλμπάντογλου, από τον οποίο το μόνο στοιχείο που έχουμε είναι το όνομά του. Ο Κυριάκος Ναλμπάντογλου είναι θαμμένος μπροστά από το ιερό βήμα του Αγίου Γεωργίου στην Ξάνθη. Δυστυχώς τα γράμματα που ήταν πάνω στη μαρμάρινη πλάκα σβήστηκαν με το χρόνο και παρά την προσπάθεια που κάναμε δε μπορέσαμε να τη διαβάσουμε. Η γραπτή παράδοση αναφέρει ότι είναι θαμμένος ο Κυριάκος Ναλμπάντογλου».
Δυστυχώς δεν υπάρχουν αρχεία, γιατί όπως εξηγεί ο Β. Αϊβαλιώτης από όπου πέρασαν οι βούλγαροι δεν έμεινε τίποτε. «Το συγκεκριμένο αρχείο σώθηκε γιατί η οικογένεια το πήρε μαζί της στην Αθήνα» εξήγησε ο ερευνητής για το μοναδικό σωζόμενο γραπτό αρχείο, εξηγώντας ότι όλες οι άλλες πληροφορίες που συγκέντρωσαν προέκυψαν μέσα από την επικοινωνία με τις οικογένειες, δηλαδή από προσωπικές μαρτυρίες. «Πήραμε πληροφορίες από οικογένειες ανά την Ελλάδα και το εξωτερικό. Στην Αμερική, είναι σπαρμένοι πολλοί απόγονοι της οικογένειας Λαλάγκα, μια μεγάλη οικογένεια που έχει καταγωγή από την Ήπειρο. Κάποια στιγμή μέλος της οικογένειας παντρεύτηκε στην Ξάνθη μια κόρη του άρχοντα Ναλμπάντογλου και ξεκινάει ο μεγάλος κλάδος των Λαλαγκαίων, οι οποίοι αποτελούν και την πολυπληθέστερη ομάδα. Ο καθένας τους παντρεύτηκε από δυο φορές κι έκαναν από 7-8 παιδιά από την κάθε γυναίκα…»

Βούλγαροι κι ελλιπή στοιχεία

Στα ντοκουμέντα υπάρχουν πολλές φωτογραφίες, αλλά ο κ. Αϊβαλιώτης επισημαίνει ότι μεγάλο μέρος των πληροφοριών προέρχεται από προφορικές μαρτυρίες, επομένως υπάρχουν λάθη και βέβαια παραλείψεις, «γιατί δεν υπήρχε τρόπος να διασταυρώσει κάποιος το έτος 1922. Το λεγόμενο «γεννήθηκε το 1922» ήταν μια ανάμνηση, προσέγγιση που μπορεί να φτάνει και τη δεκαετία.
Τα στοιχεία μας είναι πολύ ελλιπή, ειδικά γι’ αυτούς που έφυγαν πριν από τον πόλεμο. Τα στοιχεία πριν από τη Βουλγαρική Κατοχή, πριν από το 1913 καταστράφηκαν τελείως. Θα πρέπει ο ερευνητής ν’ ανατρέξει στα οθωμανικά αρχεία τα οποία χρειάζονται ειδικές διαδικασίες για να τα προσεγγίσει κάποιος και γνώσεις για να μπορέσει να τα διαβάσει».
Σε ερώτηση για το αν υπάρχουν προφορικές μαρτυρίες που συγκρούονται, ο κ. Αϊβαλιώτης απαντάει αρνητικά με την εξήγηση «μακάρι να υπήρχαν, συνήθως έχουμε μόνο μια μαρτυρία κι από αυτό το γεγονός υποστηρίζουμε ότι θα υπάρχουν παραλείψεις και λάθη».
Ο Βασίλης Αϊβαλιώτης και το ΠΑΚΕΘΡΑ αφήνουν πάντα ανοιχτή την πόρτα της έρευνας, ακόμη και για θεματικές που έχουν προσεγγίσει, ειδικά τη συγκεκριμένη που γεννάει ερωτηματικά λόγω έλλειψης πολλών στοιχείων. «Το αρχείο του ΠΑΚΕΘΡΑ είναι πάντοτε ανοιχτό, βελτιώνεται. Βέβαια μια δεύτερη έκδοση είναι ένα άλλο θέμα. Για παράδειγμα, στην έκδοση για τις Μοδίστρες προέκυψαν νέα στοιχεία και προχωρήσαμε σε δεύτερη έκδοση, βελτιωμένη αισθητικά.
Το αρχείο επομένως διορθώνεται, ενώ σε ό,τι αφορά την έκδοση θα πρέπει να είναι σημαντικές οι αλλαγές, οι βελτιώσεις».
Ξεφυλλίζοντας την έκδοση του ΠΑΚΕΘΡΑ και διαβάζοντας τα μπάνερ με το πλούσιο φωτογραφικό υλικό και τα αξιόλογα κείμενα μαρτυρίες, διαπιστώνουμε ότι πρόκειται για ένα σημαντικό υλικό που ξεδιπλώνει την οικονομική και κοινωνική ζωή του τόπου για πολλές δεκαετίες μέσα από επιστολές, αγοραπωλησίες, έγγραφα των συγκεκριμένων οικογενειών που διαδραμάτισαν μεγάλο ρόλο στην Ξάνθη του 19ου και του 20ου αιώνα. Οικογένειες όπως η οικογένεια Παρασχίδη που έζησαν στο Λονδίνο, άρχοντες που ταξίδεψαν, συναναστράφηκαν πολιτικούς, δημιούργησαν θέσεις απασχόλησης, έφεραν αέρα ευρωπαϊκού πολιτισμού στη Θράκη αλλά κι έγιναν ευεργέτες του τόπου όπου έζησαν. «Το χαρτί της οικογένειας Παρασχίδη μιλάει για διαμονή στο Λονδίνο από το 1805.
Η οικογένεια είχε ένα μεγάλο τσιφλίκι που το έλεγαν Ντούμελη, κοντά στην Ξάνθη, στη Γενισέα. Το ότι βρισκόντουσαν από το 1805 στο Λονδίνο αποτέλεσε μια πολύ μεγάλη ρωγμή στην καπνική ιστορία της Ξάνθης. Εντοπίστηκαν εκεί γύρω στα 1870 με 1875. Υπάρχουν ενδιαφέροντα στοιχεία που κάνουν λόγο για μια διαμάχη για το εμπορικό τους σήμα και κάτι πολύ καλό που βρήκαμε αφορά στον Όσκαρ Ουάιλντ που ήταν μανιώδης καπνιστής των τσιγάρων Παράσχου». Μια διαφήμιση εξαιρετική και διαχρονική για τα καπνά της Ξάνθης που βάλλονται πρόσφατα από την εκστρατεία των ευρωπαίων κατά του καπνού. «Ο Όσκαρ Ουάιλντ γράφει στον αδελφό του που παντρεύεται μια χήρα αμερικάνα: «οι ευγενείς άνθρωποι καπνίζουν ανατολικά καπνά. Μαθαίνω ότι καπνίζεις αμερικάνικα. Είναι καλύτερα ν’ αυτοκτονήσεις!».
Θυμούνται, όσοι τον γνώρισαν, τον Όσκαρ Ουάιλντ να κουβαλάει πάντοτε μαζί του μια κούτα Παράσχου» περιέγραψε ο κ. Αϊβαλιώτης.
Από την οικογένεια Παράσχου γνώρισαν μόνο τον απόγονο που τους έδωσε το αρχείο. «Ο ξάδερφός του Αλέξανδρος πέθανε πριν από λίγους μήνες. Υπάρχει ένα γιος στο Λονδίνο… γενικά η οικογένεια Παράσχου έχει συρρικνωθεί, σε αντίθεση με το γένος Λαλάγκα που ζει και βασιλεύει ανά την υφήλιο.
Επίσης, έχει συρρικνωθεί σημαντικά η οικογένεια Χασιρτζόγλου, όπως και το γένος Ζουλιάμη. Ένας από τους άντρες της οικογένειας είχε κάνει ένα καπνεργοστάσιο, οι υπόλοιποι ήταν κορίτσια που παντρεύτηκαν σ’ αυτή την οικογένεια. Η μία μάλιστα είχε την ατυχία να σκοτωθεί σ’ έναν από τους τελευταίους βομβαρδισμούς στις Βρυξέλλες το 1944 μαζί με τον άντρα της, έναν Καλύμνιο έμπορο σφουγγαριών.
Σώθηκε από σύμπτωση μέσα σε υπόγεια το αρχείο της αλληλογραφίας με το Προξενείο που καθορίζει τι θα γίνει με τα περιουσιακά στοιχεία» εξήγησε.

Αγοραπωλησίες μεταξύ Παρασχίδη και Στάλιου

Σε μια από τις σελίδες της έκδοσης του ΠΑΚΕΘΡΑ συναντάμε ένα ενοικιαστήριο συμβόλαιο μεταξύ των Αλέξανδρου Παρασχίδη και Παναγιώτη Στάλιου, με ημερομηνία 25 Οκτωβρίου 1882, η οποία αφορά ένα τσιφλίκι που περιλάμβανε κτίρια, γη, λιβάδια, δάσος, αμπέλι, λαχανόκηπο, ζώα, γεωργικά εργαλεία, έπιπλα κ.α. με ετήσιο ενοίκιο 50 χρυσές τούρκικες λίρες που θα πληρώνονταν στην αρχή κάθε Αυγούστου. Όπως σημειώνεται στην έκδοση αυτό το τεκμήριο και η επιστολή του Νικολάου τον Αύγουστο του 1885 «αποτελούν τεκμήρια μιας σημαντικής ίσως αλλαγής της καπνικής επιχείρησης των Παρασχίδηδων κατά τα έτη εκείνα».
Ανάμεσα στα ονόματα ή τα πρόσωπα που συναντάμε είναι επομένως κι αυτό του Παναγιώτη Στάλιου, όνομα οικείο για την Κομοτηνή λόγω του γνωστού αρχοντικού. Ο κ. Αϊβαλιώτης προσέγγισε σε μια πρώτη ανάγνωση την οικογένεια. «Οι Στάλιοι ξεκινούν μάλλον από την Κωνσταντινούπολη. Στην Χαλκηδόνα εντοπίζονται περιουσίες τους, ενώ το εργοστάσιο του γενάρχη Στάλιου το βρήκαμε στην περιοχή του Γαλατά. Έχουμε ένα σπουδαίο υλικό από την οικογένεια Λαδά που είναι από τους παλιούς Χαλκιδικιώτες που έρχονται στην Ξάνθη κυνηγημένοι από κάποιους τούρκους.
Οι Λαδάδες εγκαθίστανται εδώ, μπλέκουν με τους Στάλιους, γίνονται κάποιες επιγαμίες και νομίζουμε ότι μια από τις επόμενες δουλειές μας θα πρέπει να είναι το γένος Λαδά και το γένος Στάλιου» κατέληξε ο κ. Αϊβαλιώτης.

Παρόλο που την ιστορία την γράφουν οι λαοί είναι εμφανές και στον αναγνώστη των συγκεκριμένων αρχείων ότι καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη, την οικονομική και την πολιτιστική, ενός τόπου διαδραματίζουν οι έμποροι και οι διανοούμενοι, οι οποίοι είθισται να προέρχονται από αστικές ή αριστοκρατικές οικογένειες για να έχουν το πλεονέκτημα των σπουδών, των ταξιδιών, των αποφάσεων που καθορίζουν το μέλλον μιας περιοχής.

Μαρία Αμπατζή

 

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.