Η επιθετικοτητα απεναντι στα ζωα αποτελεσμα της αδυναμιας μας να μπουμε στην θεση τους

Φοίβη Χρίστου, κλινική ψυχολόγος «Η επιθετικότητα απέναντι στα ζώα έχει να κάνει με το πώς στεκόμαστε απέναντι στην ευαλωτότητα εν γένει»

Ένα πάντα επίκαιρο, δυστυχώς ζήτημα, αυτό της επιθετικότητας απέναντι στα ζώα, συζητήσαμε αυτή την εβδομάδα στο «Ράδιο Παρατηρητής 94fm» με την κλινική ψυχολόγο κ. Φοίβη Χρίστου.
 
«Μάστιγα» της εποχής, της κάθε εποχής, ο βασανισμός, η εγκατάλειψη αλλά και η παραμέληση των ζώων. Μία «μάστιγα» που λαμβάνει ακόμα μεγαλύτερες διαστάσεις, μέρα με την μέρα, και στην τοπική μας κοινωνία, στην οποία απουσία ουσιώδους και συνολικής παρέμβασης, εκ μέρους τόσο των αρμοδίων όσο και της τοπικής κοινωνίας γενικότερα, για την λύση των «ανοιχτών» ζητημάτων διαχείρισης των αδέσποτων, η επιθετικότητα του ανθρώπου απέναντι στα ζώα, αυξάνεται.
 
Έλλειψη παιδείας; Άγνοια; Ευθυνοφοβία; Άμυνα και Προστασία; Ή κάτι βαθύτερο, που πηγάζει από ανθρώπινες συμπεριφορές και απλά καταλήγει, ξεσπά πάνω στα ζώα;  Μπορεί και πώς αυτό «θεραπεύεται»;
 
Απαντήσεις στην συζήτηση με την κ.Χρίστου που ακολουθεί….
 
ΠτΘ: H φοβία που αναπτύσσει ο άνθρωπος πολλές φορές απέναντι στα ζώα, δεν περιορίζεται στα αδέσποτα, μπορεί να είναι και οικόσιτα ζώα.. Αυτή η φοβία αντιστρέφεται και βγαίνει ως επιθετικότητα και απέναντι στα ίδια τα ζώα από πλευράς του ανθρώπου, στην προσπάθειά του να προστατευτεί; Τι ακριβώς ισχύει στη συγκεκριμένη περίπτωση;
Φ.Χ.:
Είναι ένα τεράστιο θέμα η επιθετικότητα απέναντι στα ζώα. Αν θα μπορούσαμε να δώσουμε ορισμό στο τι είναι επιθετικότητα ή κακοποίηση απέναντι στα ζώα, αυτός θα ήταν «ασυνεχές». Μπορεί να περιλαμβάνει πράξεις παραμέλησης ή παράληψης των αναγκών των ζώων. Για παράδειγμα βλέπω ένα ζώο πεινασμένο στο δρόμο και δεν σκέφτομαι καν ότι μπορώ να του προσφέρω φαγητό ή νερό. Αν έχω ένα ζώο που είναι οικόσιτο, μπορεί να το έχω πληγωμένο, να το έχω στο μπαλκόνι  και να μην του προσφέρω τα αναγκαία, επομένως μιλάμε για μια παραμέληση των αναγκών. Μπορεί όμως να περιλαμβάνει και βία απέναντι στα ζώα, η οποία δεν έχει μια παθητική μορφή.  Δηλαδή κακοποίηση, σωματική, σεξουαλική, βαναυσότητα, πρόκληση πόνου, δυσφορία,  ουσιαστικά το να εκφράζομαι επιθετικά και κακοποιητικά απέναντι στο ζώο, είναι ένα συνεχές, που ξεκινάει από μια παραμέληση αγνώστων αναγκών, και μπορεί να καταλήξει μέχρι τη σκόπιμη θανάτωση ενός ζώου. 

«Οι πολύ ακραίες συμπεριφορές κακοποίησης ζώων, κρύβουν από πίσω, πιθανά, μια ανάγκη για δύναμη, έλεγχο και εξουσία» 

ΠτΘ: Το ερώτημα που γεννάται είναι το πώς μπορεί ένας άνθρωπος να μπει στη διαδικασία βασανισμού ενός ζώου; Από πού μπορεί να ορμάται αυτή η αντίδραση του ανθρώπου προς το ζώο;
Φ.Χ.:
Η επιθετικότητα είναι πολυπαραγοντική.  Δεν αφορά μόνο έναν συγκεκριμένο λόγο. Παρόλα αυτά, οι έρευνες λένε ότι συνήθως, όταν εκφράζουμε επιθετικότητα απέναντι σε ένα ζώο, μπορεί να την έχουμε βιώσει κι εμείς οι ίδιοι. Δηλαδή η επιθετικότητα έχει να κάνει με το πώς στεκόμαστε απέναντι στα ζώα, έχει να κάνει με το πώς στεκόμαστε απέναντι στην ευαλωτότητα, εν γένει, γιατί έχουμε μπροστά μας ένα πλάσμα που είναι ευάλωτο. Ο χειρισμός και η στάση μας απέναντι σε ένα ευάλωτο πλάσμα, ίσως έχει να κάνει με το πώς χειριστήκαν εμάς όταν ήμασταν ευάλωτοι. Όταν ήμασταν παιδιά, για παράδειγμα. Αν ήμασταν σε ένα σπίτι στο οποίο η βία ήταν κάτι επιτρεπτό, η επιθετικότητα ή απέναντι σε εμάς ή απέναντι σε άλλα ζώα ήταν ένα πράγμα που μπορούσε να συμβεί και το συναντούσαμε συχνά, τότε κι εμείς μπορεί να το θεωρούμε πολύ φυσιολογικό και να το αναπαράγουμε. Πολύ συχνά αυτό που συμβαίνει με τα παιδιά, όταν βιώνουν τα ίδια κακοποίηση, προκειμένου να αντέξουν όλο αυτό τον πόνο και τον θυμό, είτε σωματικά είτε με άλλους τρόπους, μπορεί να στραφούν και να βγάλουν αυτό το θυμό τους κι αυτό τον πόνο τους, προκαλώντας πόνο σε κάποιο άλλο πλάσμα που είναι πιο αδύνατο απ' αυτά. Επειδή φοβούνται αυτόν που τους κακοποιεί, και προκειμένου να αντέξουν τον πόνο, τον στρέφουν, σε κάποιο άλλο πλάσμα που θεωρούν ότι είναι πιο αδύναμο, πιο κατώτερο, και άρα μπορούν να το ελέγξουν.
 
Συνήθως οι πολύ ακραίες συμπεριφορές κακοποίησης ζώων, κρύβουν από πίσω, πιθανά, μια ανάγκη μας για δύναμη, για έλεγχο και για εξουσία.  Ακριβώς επειδή εμείς αισθανόμαστε ευάλωτοι ή ότι βρισκόμαστε σε μία κατώτερη θέση, αναπληρώνουμε αυτή την κατωτερότητά μας, ισορροπούμε αυτή τη μειωμένη μας αυτοεκτίμηση, με το να παράγουμε εξουσία, με το να επιβάλουμε εξουσία, πόνο και δύναμη και άρα έλεγχο σε κάποιο αδύναμο πλάσμα. 

«Αυτό που δυσκολεύει κυρίως τους ανθρώπους είναι το να μπουν στην θέση του άλλου και να ανταποκριθούν στις ανάγκες του» 

ΠτΘ: Τα παιδιά μιμούνται αυτά τα οποία βλέπουν. Άρα και οι γονείς ή το στενό οικογενειακό και φιλικό περιβάλλον φέρουν μεγάλη ευθύνη ως προς τη διαμόρφωση της συμπεριφοράς ενός παιδιού, ενός νέου ανθρώπου απέναντι στα ζώα…
Φ.Χ.:
Ναι, και τα παιδιά δεν μιμούνται απλές πράξεις που βλέπουν μπροστά τους. Μιμούνται σχέσεις με τους ανθρώπους. Δηλαδή, όταν εγώ μιμούμαι την πράξη του μπαμπά μου ή της μαμάς μου, δεν μιμούμαι απλά και μόνο τη συμπεριφορά, αλλά μιμούμαι τον άνθρωπο που θεωρώ πάρα πολύ σημαντικό για μένα. Στη μίμηση μεσολαβεί το συναίσθημα. Η σημαντικότητα που νοιώθω γι' αυτή τη σχέση, τη σχέση με την μαμά και τον μπαμπά μου που είναι πολύ σημαντικοί για μένα και εξαρτώμαι από αυτούς, με κάνει να τους μιμούμαι και  με αυτή την έννοια είναι το πρότυπό μου.  Είναι το πρότυπο ως σχέση, όχι «στεγνά» ως συμπεριφορά.
 

Σε σχέση με τη στάση μας απέναντι στα ζώα, αυτό που σημειώνουν έρευνες, είναι ότι αυτό που φαίνεται ότι δυσκολεύει πάρα πολύ τους ανθρώπους και μπορεί να φέρονται άσχημα απέναντι σε ένα ζώο, αφορά πολύ συχνά τη λεγόμενη «ενσυναίσθηση». Το να μπούμε δηλαδή στη θέση των άλλων και να ανταποκριθούμε στις ανάγκες τους. Όχι στις ανάγκες που θεωρούμε εμείς ότι έχει κάποιος, όχι στις ανάγκες που εμείς με το μυαλό μας  πιστεύουμε ότι έχει, αλλά στις πραγματικές ανάγκες ενός άλλου ανθρώπου ή ενός άλλου πλάσματος. Με τον ίδιο τρόπο, όταν συμπεριφερόμαστε επιθετικά ή κακοποιητικά απέναντι σε ένα ζώο, συνήθως δυσκολευόμαστε να μπούμε στη θέση ενός αδύναμου πλάσματος που είναι ένας σκύλος, μια γάτα, ένα άλλο ζώο το οποίο το θεωρούμε ευάλωτο. 

«Η κακοποίηση συνίσταται σε σκόπιμη πράξη» 

ΠτΘ: Η επιθετικότητα προς τα ζώα μπορεί να έχει και τα αντίστοιχα αποτελέσματα από την άλλη πλευρά. Μπορεί δηλαδή το ζώο από την ανάγκη να προστατέψει τον εαυτό του, να δείξει το ίδιο επιθετική συμπεριφορά αντίστοιχα.
Φ.Χ.:
Ακριβώς. Αυτό γίνεται για λόγους προστασίας. Όταν μιλάμε για κακοποίηση ζώου, αυτό πρέπει να περιλαμβάνει πρόθεση. Κακοποίηση είναι όταν εγώ, για παράδειγμα, αφαιρώ από το σκύλο μου την τροφή, αλλά κακοποίηση δεν είναι όταν κατά λάθος του πατάω την ουρά. Πρέπει να είναι σκόπιμη η πράξη, αλλιώς δεν θεωρείται κακοποίηση. Αυτό είναι σημαντικό να το σημειώσουμε. Αυτό που φαίνεται ότι λείπει στους περισσότερους ανθρώπους, ή είναι δύσκολο να το βρουν, είναι η δυνατότητα να μπουν στη θέση των άλλων και να συναισθανθούν τις ανάγκες του. Κι αυτό είναι πάρα πολύ δύσκολο και με τα ζώα, γιατί το να μπορείς να καταλάβεις τι ακριβώς χρειάζεται ένα ζώο, είτε είναι αδέσποτο είτε είναι δεσποζόμενο, είναι πολύ δύσκολο. Τα ζώα χρειάζονται, για παράδειγμα, βόλτες, χρειάζονται τροφή, χρειάζονται ώρα για παιχνίδι, αλλά δεν χρειάζονται, για παράδειγμα, αγκαλιές και φιλιά σε τόσο έντονο βαθμό. Δεν χρειάζεται να πέφτουμε πάνω τους για να τους δείχνουμε την αγάπη μας. Το να μπορούμε να κάνουμε έναν διαχωρισμό στο τι πραγματικά χρειάζεται ένα ζώο προϋποθέτει, την ενσυναίσθηση. Και η ενσυναίσθηση εξασφαλίζεται κυρίως με έναν και μοναδικό τρόπο. Όταν εμείς ως παιδιά έχουμε νοιώσει ότι κάποιος άλλος έχει μπει στη θέση μας, μας έχει καταλάβει, έχει διαβάσει πολύ πολύ ευαίσθητα και σωστά τις ανάγκες μας, τότε κι εμείς μπορούμε να το κάνουμε απέναντι σε ό,τι θεωρούμε ευάλωτο,  είτε αυτό λέγεται παιδί είτε λέγεται άνθρωπος είτε λέγεται ενήλικας που χρειάζεται την ανάγκη μας είτε λέγεται ζώο. 

«Πολύ συχνά μπερδεύουμε την ανάγκη του άλλου ή την ανάγκη του ζώου με τη δική μας ανάγκη» 

ΠτΘ: Αυτό δεν αφορά μόνο σε περιπτώσεις επιθετικότητας, αφορά και στη γενικότερη αντιμετώπιση ενός ζώου. Στην Κομοτηνή έχουμε πολύ συχνό και το φαινόμενο της εγκατάλειψης, αυτό παρουσιάζεται και λόγω της ελλιπούς ενημέρωσης.
Φ.Χ.:
Και η εγκατάλειψη εντάσσεται στην ευρεία έννοια της κακοποίησης. Το να αφήνω εκτεθειμένο ένα πλάσμα, ένα ζώο, που εξαρτάται απόλυτα από μένα, στο έλεός του. Παραμέληση είναι όταν δεν του δίνω φαγητό, παραμέληση είναι και όταν το παρατάω. Και εκεί θα έβαζα το κομμάτι της ενσυναίσθησης, πάλι με μια ευρεία έννοια.  Η ενσυναίσθηση περιλαμβάνει ότι όταν εγώ μπορώ να φροντίσω σωστά ένα ζώο, και το φροντίζω σωστά σημαίνει ότι δεν το χειρίζομαι ως χρηστικό αντικείμενο. Δηλαδή, δεν το βλέπω σαν κάτι που απλά είναι εκεί για να με συντροφεύσει, να με βγάλει έξω βόλτα και να το δείξω στους φίλους μου, αλλά ότι πραγματικά αντιλαμβάνομαι το τι σημαίνει να έχω ένα ζώο. Το ότι αντιλαμβάνομαι πραγματικά τις ευθύνες μου απέναντι σε ένα ζώο και την αίσθηση της ευθύνης που είναι άμεσα συνδεδεμένη με το να μπορώ να καταλάβω και να μπω στη θέση ενός πλάσματος που έχει την ανάγκη μου.  Να μπορώ να κωδικοποιήσω δηλαδή, τις ανάγκες του και να ανταποκριθώ με πληρότητα σ' αυτές. Αυτό είναι πάρα πολύ δύσκολο πράγμα. Και η ζωή μας γενικά είναι πολύ δύσκολο πράγμα, γιατί πολύ συχνά μπερδεύουμε την ανάγκη του άλλου ή την ανάγκη του ζώου με τη δική μας ανάγκη. Χαρακτηριστικό το παράδειγμα με τις αγκαλιές. Είναι πολύ σύνηθες το να μπερδεύουμε τη δική μας ανάγκη για αγκαλιά, τη δική μας ανάγκη για φιλιά,  που είναι μια ανθρώπινη ανάγκη, με την ανάγκη του ζώου, και μπορεί να πέσουμε πάνω στο ζώο, τόσο που το ζώο αγανακτεί και τελικά μπορεί  να μας ρίξει μια δαγκωνιά. Αυτό δεν έχει να κάνει με το ότι το ζώο είναι κακό ή είναι επιθετικό. Έχει να κάνει με το ότι δεν «διαβάσαμε» σωστά εκείνη την ώρα τι χρειάζεται. 

«Η ενημέρωση βοηθάει, αλλά θα πρέπει να βρούμε την πηγή του προβλήματος και να προσπαθήσουμε να λύσουμε πρώτα αυτό» 

ΠτΘ: Μπορεί, ελλείψει της απαραίτητης παιδείας σε παιδική ηλικία, αυτή η προβληματική συμπεριφορά να αλλάξει; Μπορεί δηλαδή  ένας ενήλικας, που δεν έχει αποκτήσει τα κατάλληλα ερεθίσματα ή την κατάλληλη παιδεία  από νωρίς, να αντιμετωπίσει την επιθετικότητα ή την αδιαφορία την οποία δείχνει ενδεχομένως προς τα ζώα;
Φ.Χ.:
Κοινωνικά έχουμε μια δυσκολία και μια έλλειψη, όσον αφορά την ενημέρωση, τη στάση μας, απέναντι στα ζώα, η οποία ωστόσο μοιάζει σιγά σιγά να αλλάζει. Σίγουρα οι καμπάνιες ενημέρωσης που κάνουν οι φιλοζωικές, είναι κάτι πολύ ωραίο και κάτι που ευαισθητοποιεί τον κόσμο, γύρω από τη σωστή μεταχείριση ενός ζώου.  Υπάρχουν μερικοί άνθρωποι που πραγματικά δεν ξέρουν τον τρόπο να διαχειριστούν τα ζώα και ακόμα κι αν κάποιος φέρεται βάναυσα σε ένα ζώο, αυτός έχει τους λόγους του. Σαφώς είναι υπεύθυνος για τις πράξεις του, παρόλα αυτά δεν το κάνει τυχαία. Υπάρχουν κάποιοι ψυχολογικοί λόγοι από πίσω που πιθανόν να εξηγούν, σε καμία περίπτωση να δικαιολογούν, την πράξη του. Επομένως πάρα πολλοί άνθρωποι, όταν έρθουν αντιμέτωποι με μια σωστή ενημέρωση, τότε είναι πιθανόν να αλλάξουν τη στάση τους.
 
Όσον αφορά το θέμα της επιθετικότητας απέναντι στα ζώα, προσωπικά δεν θεωρώ πως πρόκειται απλά για ένα ζήτημα η λύση του οποίου απαιτεί απλά αυτό που ονομάζουμε «παιδεία». Θεωρώ ότι είναι ένα πολυπαραγοντικό φαινόμενο, όπου μπορεί να σχετίζεται με τη δυσλειτουργία της οικογένειας, να υπάρχει δηλαδή ένα ζήτημα στην οικογένεια και το παιδί ουσιαστικά να εκφράζει όλο αυτό το πρόβλημα κακοποιώντας ένα αδύναμο, ένα πιο ευάλωτο, από το ίδιο, πλάσμα. Επομένως είναι δύο τα επίπεδα. Το ένα είναι ότι όντως βοηθάει πάρα πολύ η ενημέρωση, το άλλο είναι ότι θα πρέπει να δούμε λίγο πιο στενά τι είναι αυτό που οδηγεί τον άνθρωπο, τον συγκεκριμένο άνθρωπο, στη συγκεκριμένη περίπτωση, που μπορεί να φέρεται επιθετικά, κακοποιητικά, βάναυσα, απέναντι σε ένα ζώο. Και να του προσφέρουμε και την κατάλληλη αντιμετώπιση, γιατί μερικές φορές η ενημέρωση δεν φτάνει.  Μπορεί να χρειάζονται και πιο ουσιαστικές παρεμβάσεις. Να βρούμε την πηγή του προβλήματος και να προσπαθήσουμε να λύσουμε πρώτα αυτό. Μετά θα δούμε αν είναι μόνο θέμα ενημέρωσης ή αν χρειαζόμαστε κάποιου άλλου είδους βοήθεια για να δούμε από πού πηγάζει αυτή η επιθετικότητα και πώς μπορούμε να την τροποποιήσουμε. Πώς μπορούμε να την κάνουμε να εκφράζεται με έναν πιο κοινωνικά αποδεκτό τρόπο; Γιατί η επιθετικότητα έχει μέσα θυμό. Ο θυμός είναι φυσιολογικό συναίσθημα, αλλά πολλές φορές, αυτό που δυσκολεύει, δεν είναι το ίδιο το συναίσθημα, αλλά η κοινωνική έκφραση, τη διαχείριση δηλαδή του συναισθήματος. Και η διαχείριση του θυμού μπορεί να είναι η κακοποίηση.

google-news Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.