Η Αγγέλα Γιαννακίδου και ο Λαϊκός Πολιτισμός της Θράκης

Μια πρόσφατη έκδοση του «Παρατηρητή της Θράκης» (2019) δίνει την ευκαιρία να προσεγγίσουμε ένα πρόσωπο που τις τελευταίες δεκαετίες συνδέεται ουσιαστικά με τον λαϊκό πολιτισμό της Θράκης. Η έκδοση αποτυπώνει το Τιμητικό αφιέρωμα στην Ιδρύτρια και Πρόεδρο του Εθνολογικού Μουσείου Θράκης, Αγγελική Γιαννακίδου, που διοργάνωσε το Τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, την Τετάρτη 12 Δεκεμβρίου 2018. Αποτελείται από δύο μέρη. Το πρώτο περιλαμβάνει την Προσφώνηση του Προέδρου του ΤΙΕ – Καθηγητή Μ. Γ. Βαρβούνη, καθώς και την εισήγησή του με τίτλο «Το “Εθνολογικό Μουσείο Θράκης – Αγγελική Γιαννακίδου”, ο θρακικός λαϊκός πολιτισμός και το ΔΠΘ». Επίσης, τις εισηγήσεις της Δρ. Λαογραφίας-Διδάσκουσας στο ΤΙΕ Νάντιας Μαχά-Μπιζούμη «Η αξιακή προσέγγιση του θρακικού λαϊκού πολιτισμού μέσα από τη διαχείριση των συλλογών του “Εθνολογικού Μουσείου Θράκης – Αγγελική Γιαννακίδου”», του Δρ. Νέας Ελληνικής Φιλολογίας-Μέλους ΕΔΙΠ του ΤΙΕ Θανάση Κούγκουλου «Η Αγγελική Γιαννακίδου και η πολιτισμική ταυτότητα της Θράκης», της μεταπτυχιακής φοιτήτριας του Trakya University Merve Kızanlık, της Αρχαιολόγου-Δρ. Μουσειολόγου Νάγιας Δαλακούρα «Το “Εθνολογικό Μουσείο Θράκης – Αγγελική Γιαννακίδου”: ένα μουσείο που διατηρεί την ιστορική μνήμη ζωντανή». Τέλος, την αντιφώνηση της Αγγελικής Γιαννακίδου με θέμα «Ο λαϊκός πολιτισμός της Θράκης και το Εθνολογικό Μουσείο Θράκης». Το δεύτερο μέρος περιλαμβάνει φωτογραφικό υλικό από την εκδήλωση.

Στο κείμενό μου θα μας δοθεί η δυνατότητα να τιμήσουμε κι εμείς την αγαπητή μου φίλη Αγγέλα, που συνεχίζοντας το έργο και τους αγώνες τόσων γυναικών της ενιαίας Θράκης κατά τους τελευταίους δύο αιώνες, ίδρυσε και λειτουργεί από το 2002 το Εθνολογικό Μουσείο Θράκης στην Αλεξανδρούπολη.

Η Αγγέλα Γιαννακίδου αγάπησε τον διαχρονικό πολιτισμό της Θράκης πολλές δεκαετίες πριν δημιουργήσει το Μουσείο και, ως αυθεντικός γονιός, σκέφτεται για το μέλλον του τέκνου της, για τούτο το εμπιστεύεται στο Πανεπιστήμιό μας. Σημειώνει σχετικά:

Το Εθνολογικό Μουσείο Θράκης, μέσα από τη φιλοσοφία που το διακατέχει και χάρη στη συνεργασία του με το Τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, θέλει να συνεχίσει να υπάρχει ως πυλώνας της περιοχής συνεισφέροντας στη βιωσιμότητά της. Να συνεχίσει να λειτουργεί ως ένας ζωντανός οργανισμός, ένας χώρος έκφρασης της δημιουργικότητας ιδεών και συναισθημάτων αλλά και σύνδεσης των ανθρώπων. Για να συνεχίσει να υπάρχει ως ποιότητα και μουσειακή εμπειρία, ως ένα συμβολικό τοπόσημο στον χώρο της Θράκης, ως ένας «συμπυκνωτής ήπιας δύναμης» με επιρροή και εκτόπισμα στην κοινωνία, επιμένοντας να παράγει δημιουργικό έργο ανεξάρτητα από τις αντιξοότητες και τα εμπόδια που εγείρονται από διάφορες συγκυρίες.

Σε μια ρηξικέλευθη απόφαση προχώρησε η Ιδρύτρια και Διευθύντρια του Εθνολογικού Μουσείου Θράκης στην Αλεξανδρούπολη, Αγγέλα Γιαννακίδου, με την οποία παραχωρεί τη Συλλογή του Μουσείου στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης και το Τμήμα Ιστορίας Εθνολογίας. Όπως σημείωσε στην εκδήλωση ο Μανόλης Βαρβούνης:

Η παραχώρηση είναι πολύ σημαντική για το Τμήμα, γιατί πρόκειται από τα καλύτερα λαογραφικά μουσεία της Θράκης, κι αυτό αφενός δείχνει εμπιστοσύνη στο Τμήμα μας, αφετέρου μας δίνει τη δυνατότητα να δομήσουμε ακόμη περισσότερο τις σχέσεις μας με την τοπική κοινωνία.

Εξάλλου, ο Θανάσης Κούγκουλος σημείωσε:

Η κα Γιαννακίδου είναι μια αρχοντική φυσιογνωμία της Θράκης, που επί πολλά χρόνια μελετά τον πολιτισμό της Θράκης με βάση δύο άξονες ‒κατά την προσωπική μου άποψη‒ με την έννοια της ολότητας του πολιτισμού αλλά κυρίως της ευρύτητάς του μέσα στο πλαίσιο της ιστορικής διάστασης της Θράκης […] αυτό την κάνει, χωρίς εθνικισμούς, να μπορεί να έχει αντίκτυπο ο λόγος της, η προσέγγισή της και η νηφαλιότητά της στον χώρο έξω από την ελληνική Θράκη, γιατί ο πολιτισμός είναι μία γέφυρα μεταξύ των λαών.

Η Αγγέλα Γιαννακίδου γεννήθηκε στον Άγιο Νικόλαο Χαλκιδικής, το 1947, καταγόμενη από την Ανατολική Ρωμυλία. Τη Θράκη την είχε στο αίμα της, αυτή η προαιώνια σχέση της συμπληρώθηκε με την επιτόπια σπουδή και ενασχόλησή της με τη θρακική ψυχή και ζωή. Λέγει η ίδια σε διάφορες περιπτώσεις:

Ήρθα απ’ έξω. Είχα την απόσταση που χρειαζόταν για να δω τα πράγματα διαφορετικά. Νομίζω ότι είδα συγκριτικά τα πράγματα, μπόρεσα και το είδα. Όταν είσαι μέσα δεν μπορείς να το δεις, το βιώνεις […]. Οι Θρακιώτες έγιναν αφορμή γι’ αυτήν τη δουλειά. Συνεχώς υπάρχει μια διαδρομή […]. Ήμουν τυχερή γιατί από τα 18 μου βρέθηκα στον κόσμο της Θράκης. Στον τόπο τον οποίο το 2020 γιορτάζονται τα 100 χρόνια της ενσωμάτωσής του στον κορμό της Ελλάδας. Αυτό σημαίνει πολλά. Υπονοεί κοινωνικούς μετασχηματισμούς και εκσυγχρονιστικές διαδικασίες που συντελέσθηκαν σε έναν πολύ συμπιεσμένο χρόνο και σε άλλους ρυθμούς. Η αργοπορία όμως αυτή διαφύλαξε από διάφορες εκσυγχρονιστικές μεταμορφώσεις ένα φυσικό περιβάλλον σχεδόν ανέγγιχτο, με ένα σημαντικό πολιτιστικό απόθεμα το οποίο κατέχει το υπάρχων ανθρώπινο δυναμικό.

Η Αγγέλα αναμφίβολα κουβαλά την ιστορία και τους καημούς της ενιαίας Θράκης. Αυτό ξεδιπλώνει με τη ζωή και το έργο της. Κάποια στοιχεία θα παραθέσουμε, για να τεκμηριώσουμε την άποψή μας.

Ο προπάππος της Ηλίας ήταν από την Αν. Ρωμυλία. Σε νεαρή ηλικία ήρθε στη Χαλκιδική, όπου ασχολήθηκε με τη γεωργία και δημιούργησε με την εργατικότητα και την αξιοσύνη του μεγάλη περιουσία. […] Ο παππούς Γεώργιος συμμετείχε στους Μακεδονικούς Αγώνες και ασχολήθηκε με τη γεωργία και το εμπόριο. […] Ο παππούς Βασίλειος (από τη μητέρα) διακρίνονταν από βαθιά πίστη στο Θεό και μέχρι τα 18 του χρόνια βρισκόταν στο Άγιο Όρος, όπου επιθυμούσε να παραμείνει ως καλόγερος. Εν αντιθέσει, η γιαγιά διέθετε πιο πρακτική σκέψη, καθώς είχε μείνει ορφανή από πατέρα σε νεαρή ηλικία […]. Ο πατέρας της, Αστέριος Ηλίας γεννήθηκε το 1915. Παντρεύτηκε τη Μαρία Τσαπαδά (1918), του Βασιλείου και της Αγγελικής, από τη Χαλκιδική και από τον γάμο τους απέκτησαν δυο κόρες: τη Χριστοδουλία το 1942 και την Αγγελική το 1947. Λίγους μήνες μετά τη γέννηση και του δεύτερου παιδιού του και σε ηλικία μόλις 33 ετών, ο πατέρας σκοτώνεται στη Μ. Παναγία κατά τον Εμφύλιο Πόλεμο, με αποτέλεσμα να ξεκληριστεί ολόκληρη η οικογένεια. Για τη μητέρα οι συνθήκες ήταν τρομερά δύσκολες, καθώς ήταν μόλις 27 χρονών και θα έπρεπε να τα βγάλει πέρα με δυο παιδιά σε περίοδο αναταραχών. Έτσι, αναγκάζεται να εγκαταλείψει το χωριό. Το όνειρό της ήταν μπορέσει να παράσχει μια καλή μόρφωση στα παιδιά της και με πολύ κόπο και επιμονή τα κατάφερε. Η Χριστοδουλία έγινε γιατρός, νευρολόγος ψυχίατρος και η Αγγελική δασκάλα.

Η Αγγέλα έρχεται για σπουδές στη Θράκη. Και έτσι περνούμε σε μια νέα φάση, όπου διασταυρώνονται ιστορίες και ρίζες θρακικές. «Το 1968, παντρεύτηκε τον Πολυχρόνη Γιαννακίδη. H οικογένεια του συζύγου της προερχόταν από το χωριό Ζουγκίπρι Θράκης, από το οποίο αναγκάστηκαν να φύγουν διωκόμενοι το 1920, με αποτέλεσμα να εγκατασταθούν τελικά στο χωριό Πετράδες. Μαζί τους είχαν έρθει ο παππούς Χρήστος και η γιαγιά Βάγια. Γενικά ασχολούνταν με τη γεωργία, στον καινούριο τόπο όμως άρχισαν να εργάζονται σε ένα υποτυπώδες ορυχείο. Ο Πολυχρόνης αποφοίτησε από το Α.Π.Θ. το 1967 και στη συνέχεια υπηρέτησε τη στρατιωτική του θητεία στον Έβρο, στο Σουφλί. Εκεί θα εγκατασταθεί οριστικά με την οικογένειά του και θα αποκτήσει δυο γιους: τον Θεοδόσιο (20/6/1969) και τον Ορφέα Αστέριο (2/9/76). Σ’ αυτό το μέρος η Αγγέλα Γιαννακίδου δραστηριοποιήθηκε στο τεχνικό γραφείο του συζύγου της, ενώ παράλληλα ασχολήθηκε με την λαογραφία».

Θα έλεγα ότι είναι πολύ απλοϊκό να φανταστούμε ότι κάποιο πρόσωπο ασχολείται με τη Λαογραφία από το πουθενά. Απόδειξη τρανή η Αγγέλα, που δεν «σπούδασε» Λαογραφία, γιατί την έζησε, την είχε μέσα στο αίμα της.

Ο «Παρατηρητής της Θράκης», με την καλαίσθητη έκδοση του Τιμητικού αφιερώματος στην Ιδρύτρια και Πρόεδρο του Εθνολογικού Μουσείου Θράκης Αγγελική Γιαννακίδου, που διοργάνωσε το Τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, την Τετάρτη 12 Δεκεμβρίου 2018, καταθέτει εκτός των άλλων και μια ζώσα μαρτυρία με την ευκαιρία της εκατονταετηρίδας της ένωσης της Θράκης στην Ελλάδα, 1920-2020.

Αβραμυλιά, Παραμονή του Σταυρού, 2020