Εντγκαρ Καμπανας, Ευα Ιλουζ: «Eυτυχιοκρατια»: Η κοινωνικη ψυχολογια του σημερα

Οι εκδόσεις «Πόλις» λίγο έχει που εξέδωσαν το βιβλίο των Έντγκαρ Καμπάνας και Εύας Ιλούζ σε μετάφραση της Βασιλικής Πέτσας με τον ιδιαιτέρως κατατοπιστικό τίτλο «Ευτυχιοκρατία: Πώς η βιομηχανία της ευτυχίας κυβερνά τη ζωή μας» (2020), φέρνοντας στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό ένα μοναδικό ανάγνωσμα κοινωνικής ψυχολογίας.

Συγκεκριμένα, οι δυο συγγραφείς, τόσο από τη σκοπιά  της ψυχολογίας όσο και της κοινωνιολογίας, κάνουν λόγο για την επιστήμη της «Θετικής ψυχολογίας» στοχεύοντας να αναδείξουν τη σχέση του ακόρεστου καταναλωτισμού με το αίσθημα της ευτυχίας, η οποία πια νοείται αποκλειστικά ως προσωπική ευθύνη του καθενός. Το βιβλίο απλώνεται σε 352 σελίδες και σίγουρα κατά την αναγνωστική μας εμπειρία θα υπάρξουν πολλά παραδείγματα ταύτισης και μάθησης που αξίζουν να διαβαστούν απ’ όλους μας.

Εμπορευματοποιημένα συναισθήματα

Ζούμε σ' έναν κόσμο που επιδιώκει πάση θυσία την ευτυχία. Το να είναι κανείς ευτυχισμένος έχει γίνει όχι μόνο σκοπός ζωής για πολλούς από εμάς, αλλά επίσης δικαίωμα και υποχρέωση, άλλη μία εκδοχή του αμερικανικού ονείρου –πράγματι, ποιος θα ισχυριζόταν ποτέ ότι θέλει να είναι και να παραμείνει δυστυχής; Ως αρωγός στην κατάκτηση αυτού του επιθυμητού στόχου, κατά τα τέλη της δεκαετίας του '90, αναδύθηκε μια καινούργια επιστήμη: η Θετική Ψυχολογία, με τους γιατρούς της, τους αυτοαποκαλούμενους επιστήμονές της και τους γκουρού της, οι οποίοι είναι στο πλευρό σου για να σου διδάξουν πώς να είσαι ευτυχισμένος. Με την ευγενική αλλά αυστηρή βοήθειά τους, θα μάθεις πώς να νικάς τα αρνητικά και μη παραγωγικά συναισθήματα, αναπτύσσοντας αντ’ αυτών τη χαρά και τη θετικότητα. Και εάν αποτύχεις… δεν μπορείς να αποτύχεις. Δεν σου επιτρέπεται να αποτύχεις, είσαι καταδικασμένος να επιτύχεις για το ίδιο σου το καλό. Μα εάν όντως αποτύχεις, θα βαρύνεσαι αποκλειστικά εσύ με το σφάλμα ή την ευθύνη, έχοντας επιδείξει έλλειψη θέλησης ή φιλοπονίας –και, πάντως, όχι η κοινωνία.

Δεν έχουμε, όμως, να κάνουμε εδώ με ένα καινοφανές τέχνασμα που έχει στόχο να μας πείσει, για μία ακόμα φορά, ότι ο πλούτος και η ανέχεια, η επιτυχία και η αποτυχία, η υγεία και η ασθένεια αποτελούν αποκλειστικά δική μας ευθύνη;
Και μήπως η αποκαλούμενη επιστήμη της ευτυχίας δεν επεκτείνει το πεδίο της κατανάλωσης στον εσωτερικό μας κόσμο, μετατρέποντας τα συναισθήματα σε κοινά εμπορεύματα;

Στο παρόν βιβλίο, ο Έντγκαρ Καμπάνας κι η Εύα Ιλούζ ανιχνεύουν με έναν λόγο γεμάτο ζωντάνια τις απαρχές αυτής της νέας «επιστήμης» και διερευνούν τις επιπτώσεις ενός από τα πιο ανησυχητικά φαινόμενα των αρχών του αιώνα μας.

Το κυνήγι της ευτυχίας

Ο τίτλος «Ευτυχιοκρατία: Πώς η βιομηχανία της ευτυχίας κυβερνά τη ζωή μας», ουσιαστικά αποσκοπεί στον διάλογο για την ευτυχία από κριτική κοινωνιολογική σκοπιά, τονίζοντας τις νέες ατομικές εμμονές και τις πολιτικο-κοινωνικές αποφάσεις που έχουν αναδυθεί κατά την εποχή μας.

Το βιβλίο αυτό μορφολογικά αποτελείται, πέραν της εισαγωγής, των συμπερασμάτων και των σημειώσεων, από τα εξής πέντε κεφάλαια:

«Εμπειρογνώμονες του ευ ζην σου», «Αναζωπυρώνοντας τον ατομικισμό», «Η θετικότητα επί το έργον», «Ευτυχισμένοι εαυτοί στα ράφια του σούπερ μάρκετ», «Ευτυχισμένος, άρα φυσιολογικός», φανερώνοντας άψογα τις θεματικές που θα ακολουθήσουν. Έτσι, κατά την πορεία των αναγνώσεών μας, θα δούμε πώς η ευτυχία συνδέεται με την πολιτική, με τη φιλελεύθερη ιδεολογία, με τον κόσμο των επιχειρήσεων και με την εμπορευματοποίηση. Φυσικά, ήταν αδύνατο να μην γίνει λόγος και για το αντίθετό της, τη δυστυχία, αλλά και τους κινδύνους που ενέχει η αντιμετώπιση του πόνου ως κάτι εργαλειακό και ανώφελο, όπως υποστηρίζουν κάποιοι θεωρητικοί.

Συγκεκριμένα,  αναφερόμενοι οι δυο συγγραφείς στην ανάγκη προβολής της ευτυχίας μέσα από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, συναντάμε στη σελίδα 213 το παρακάτω απόσπασμα: «Η επιτακτική ανάγκη για ευτυχία φαίνεται να σημειώνει στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ακόμα μεγαλύτερη πολιτισμική διάδοση και διάχυση, ιδίως μεταξύ των αποκαλούμενων ως ψηφιακών αυτοχθόνων. Εγείρεται μια βαθιά ριζωμένη, καταπιεστική απαίτηση από τις νεότερες γενιές να επιμελούνται, να διαμορφώνουν και να διατυμπανίζουν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μιαν αυθεντική, πλην αποκλειστικά θετική εκδοχή του εαυτού τους».

Μεταξύ πραγματικότητας και αληθοφάνειας,  με ιδιαιτέρως τολμηρή γραφή,  το βιβλίο αυτό αποτελεί σημαντικό ανάγνωσμα και για τις νέες γενιές, οι οποίες, όσο ποτέ παλαιότερα και, ως επί το πλείστον, διακατέχονται από έντονα φαινόμενα  αυτοπροβολής. Άραγε το κυνήγι της ευτυχίας του είναι αυτό που φαίνεται ή φαίνεται αυτό που δεν είναι;

Οι κριτικοί μίλησαν…

Ιδιαιτέρως ενδιαφέρουσες είναι οι κριτικές που ακολουθούν προκειμένου να αντιληφθούμε τη δύναμη της «Ευτυχιοκρατίας» στη ζωή μας:

«Η Εύα Ιλούζ και ο Έντγκαρ Καμπάνας βάλλουν κατά της δικτατορίας της ευτυχίας με έναν λόγο γεμάτο ζωντάνια. Πρόκειται για ένα εποικοδομητικό, εξαιρετικά επίκαιρο και σημαντικό βιβλίο, που μας βοηθά να αντιληφθούμε την επιρροή μιας νέας, παγκόσμιας ιδεολογίας που υπηρετεί την εξουσία».
Marie Lemonnier, «L’Obs»

«Στο τελευταίο της βιβλίο, η κοινωνιολόγος καταγγέλλει την προσταγή που μας απευθύνεται να είμαστε χαρούμενοι. Αυτή η ιδεολογία, εκτελεστικό όργανο της οποίας είναι η Θετική Ψυχολογία, δεν έχει παρά έναν και μοναδικό σκοπό: την ενοχοποίηση των ατόμων και την ενδυνάμωση του νεοφιλελευθερισμού. Για μία ακόμη φορά, η συγγραφέας επιθυμεί να βάλει την Κοινωνιολογία εκεί όπου κυριαρχεί η Ψυχολογία».

Virginie Bloch-Lainé, «Libération»

«Ένα ξεχωριστό βιβλίο […] που αναδεικνύει την άλυτη αντίφαση, το αδιέξοδο, της παρούσας ατομικιστικής κοινωνίας. Στις μέρες μας, εάν ο Σωκράτης βάδιζε στην αγορά και έθετε τα σπουδαία ερωτήματά του γύρω από το καλό, το δίκαιο, αυτό που θα έπρεπε να επιδιώκουμε, θα έβλεπε να καταφτάνει κάποιος τύπος για να του προτείνει να γίνει καθοδηγητής προσωπικής εξέλιξης στην Google».
Raphaël Glucksmann, «France Inter»

«Η κοινωνιολόγος Eva Illouz και ο ψυχολόγος Edgar Cabanas, οξυδερκείς παρατηρητές της εκμετάλλευσης των ενδόμυχων συναισθημάτων μας από τον καπιταλισμό, αποκαλύπτουν πώς η ευτυχία έχει μετατραπεί σε ιδιαιτέρως επικερδή αγορά και σε ιδεολογία συναρπαστική, αλλά και στρεβλή».
Catherine Portevin, «PhiloMag»

«Μια δίκαιη κριτική της τυραννίας ενός μοντέλου τεχνητής ευτυχίας, απογυμνωμένου από κάθε κοινωνικό πλαίσιο».
Jean-Marie Durand, «Les Inrocks»

«Την καλλιεργούμε, τη θεωρητικοποιούμε και τη μετατρέπουμε σε αντικείμενο επιχειρηματικής εκμετάλλευσης, γράφοντας βιβλία και παραδίδοντας μαθήματα γύρω από αυτήν. Πρόκειται για το νέο καύσιμο της παραγωγικότητας. Σε κοινωνικό και εργασιακό επίπεδο, η ευτυχία έχει αναδειχτεί σε νέα τάξη πραγμάτων».
Nicolas Santolaria, «Le Monde».

Λίγα λόγια για τους συγγραφείς

Ο Έντγκαρ Καμπάνας γεννήθηκε το 1985 στη Μαδρίτη. Σπούδασε ψυχολογία στο Αυτόνομο Πανεπιστήμιο της Μαδρίτης, όπου και ανακηρύχθηκε διδάκτωρ, το 2013. Μεταδιδακτορικός ερευνητής στο Ινστιτούτο Μαξ Πλανκ του Βερολίνου (2014-2016), είναι σήμερα καθηγητής στη Σχολή Κοινωνικών και Παιδαγωγικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Camilo José της Μαδρίτης και συνεργαζόμενος ερευνητής στο Ινστιτούτο Μαξ Πλανκ του Βερολίνου.

Η Εύα Ιλούζ γεννήθηκε το 1961 στη Φεζ του Μαρόκου. Εγκαταστάθηκε στη Γαλλία σε ηλικία δέκα ετών. Σπούδασε κοινωνιολογία και φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Paris X (Ναντέρ), ΜΜΕ στο Εβραϊκό Πανεπιστήμιο της Ιερουσαλήμ και πολιτισμικές σπουδές και ΜΜΕ στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνιας (Annenberg School), όπου και ανακηρύχθηκε διδάκτωρ. Είναι καθηγήτρια κοινωνιολογίας στο Εβραϊκό Πανεπιστήμιο της Ιερουσαλήμ και διευθύντρια σπουδών (καθηγήτρια) στην Ανωτάτη Σχολή Κοινωνικών Επιστημών (EHESS) του Παρισιού. Ήταν η πρώτη γυναίκα που εξελέγη πρόεδρος της Bezalel Academy of Art and Design.

Ακολουθώντας την παράδοση της Σχολής της Φρανκφούρτης, τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα εστιάζονται στην κριτική του «συναισθηματικού καπιταλισμού» και στους τρόπους με τους οποίους ο καπιταλισμός μεταλλάσσει τα συναισθηματικά πρότυπα σε προϊόντα και καταναλωτικά αγαθά. Αρθρογραφεί τακτικά στις εφημερίδες «Ha’aretz», «Le Monde» και «Die Zeit». Στα ελληνικά, κυκλοφορούν τα βιβλία της: «Ψυχρή οικειότητα: Η οικοδόμηση του συναισθηματικού καπιταλισμού» (Oposito, 2017) και  «Γιατί πληγώνει ο έρωτας» (Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, 2019).

* Η Γεωργία Ντεμίρη είναι φιλόλογος και διδακτορική φοιτήτρια του ΤΕΦ/ΔΠΘ.
 

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.