Χρηστος Χαρτοματσιδης “Οσο κραταει ενα φιλι”: μια ιστορια ζωης και μια ζωη που γινεται ιστορια

Η νέα νουβέλα του Κομοτηναίου Χρήστου Χαρτοματσίδη με τίτλο «Όσο κρατάει ένα φιλί» (2020) κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Mανδραγόρας», αποδεικνύοντας για άλλη μια φορά την πλούσια λογοτεχνική παραγωγή των ανθρώπων αυτού του τόπου. To βιβλίο αποτελείται από 128 σελίδες και το εξώφυλλό του κοσμεί πίνακας του Ilya Repin, ο οποίος αποτυπώνει σ’ όλο του το μεγαλείο μια ανθρώπινη συγκέντρωση. Στην ουσία σ’ αυτήν τη συγκέντρωση πρωταγωνιστούν μόνο όσοι βρίσκονται μπροστά, σε αντίθεση με τους άλλους που είναι από πίσω κι απλά αχνοφαίνονται.  Όλα αυτά μας θυμίζουν τη διαδικασία της γραφής, όπου σε κάθε κεφάλαιο σαν με μεγεθυντικό φακό πλησιάζουμε και σ’ άλλον ήρωα, ιδίως εκεί που ξεκινάει η ιστορία του και υπάρχει το ζητούμενο της ταύτισης με τη δική μας. 

Μια νουβέλα για την αέναη σύγκρουση καλού-κακού

Μια γυναίκα προς το τέλος του βίου της αφηγείται, με λόγο λιτό, ζωντανό κι άμεσο, περιγράφοντας μια ταραγμένη ζωή. Aπό τα παιδικά χρόνια σε ένα χωριό της Θράκης, με το στίγμα της προσφυγοπούλας μάνας ανάμεσα σε οικογένειες γηγενών, στα ταραγμένα χρόνια του Eμφύλιου, όταν ο φόβος χωρίζει την οικογένεια στέλνοντας πατέρα και κόρες στο βουνό, κι από κει στην άλλη πλευρά των συνόρων, όπου η ζωή ξαναβρίσκει τη ρότα της. Σπουδές, δουλειά, αρρώστιες, έρωτες, νέες οικογένειες, μέχρι την επιστροφή στην πατρίδα.

Μια ιστορία ζωής με κάδρο το αντάρτικο στα βουνά της Θράκης και μετά μια κοινότητα πολιτικών προσφύγων στις πρώην Λαϊκές Δημοκρατίες. Θέμα της νουβέλας αποτελούν οι ανθρώπινες σχέσεις χωρίς ιδεολογικό πρόσημο. Κυρίαρχοι οι χαρακτήρες δυο αδελφών, δυο κοριτσιών/γυναικών που στη διαφορετικότητά τους αποτυπώνονται οι βασικές αντιθέσεις της κοινωνικής ζωής: αλήθεια-ψέμα, αγαθή προαίρεση-σκοπιμότητα, υπευθυνότητα-καιροσκοπισμός, ευαισθησία-σκληρότητα, αλτρουισμός-καριερισμός, αφέλεια-καπατσοσύνη, καθαρότητα-ιδιοτέλεια, εντέλει καλό-κακό· αυτές οι αντιθέσεις που κινούν και καθορίζουν την ανθρώπινη ύπαρξη και κατά συνέπεια την ιστορία όπως εκεί, και οπουδήποτε αλλού. H έμπειρη γραφίδα του X. Xαρτοματσίδη κάνει τη νουβέλα να διαβάζεται με μια ανάσα, αφήνοντας σαν επίγευση μια γλυκόπικρη αίσθηση.

Παιχνίδια (δι)εκδίκησης

Κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης ιδιαίτερο ενδιαφέρον αποτελούν οι διάσπαρτες δηλώσεις, σχετικά με τη συγγραφή αυτού του βιβλίου, από την ίδια την αφηγήτρια, η οποία μάλιστα στην αρχή τονίζει: «[…] Δεν έχω την φιλοδοξία να γίνω συγγραφέας. Μια απλή γυναίκα μεγάλης ηλικίας είμαι, θέλω όμως να διηγηθώ τη ζωή μου όπως ήταν πραγματικά. Με όλες τις πικρές αλήθειες. Γι’ αυτό προσπαθούν να με βγάλουν τρελή, παρότι η πνευματική μου υγεία είναι μια χαρά! […]».

Οι δυο αδερφές της ιστορίας μοιράζονται τον ίδιο άνδρα, ο οποίος μάλιστα φαίνεται να προβαίνει σ’ ένα συνεχές παιχνίδι διεκδίκησης, όπως διαβάζουμε και στο παρακάτω απόσπασμα: «[…] Δάγκωσα το μήλο που είχαμε για επιδόρπιο κι άνοιξα το ραβασάκι. Θεέ μου! Ήταν ποίημα! Ότι ο Ανέστης μου θα καθόταν να μου γράψει ποίημα δεν το φανταζόμουν ποτέ! (Όταν ήμασταν λογοδοσμένοι, λέμε! Γιατί από τη στιγμή που είχε παντρευτεί με την αδερφή μου δεν υπήρχε περίπτωση να με συγκινήσει ούτε με ποίημα, ούτε με ολόκληρη συλλογή!). Αν και για να πω την αλήθεια ένιωσα ένα ζεστό κύμα να με διαπερνάει και να χαϊδεύει όλη μου την ύπαρξη. Ναι, κολακεύτηκα σαν γυναίκα, μα ένιωσα και την πικρία που αυτός ο άνθρωπος με είχε προδώσει. Είχε φτάσει η στιγμή της εκδίκησης! Έπρεπε να την απολαύσω αργά […]».

Επομένως, η θέληση της εκδίκησης πού μπορεί να οδηγήσει κάποιον; Θα συνεχίσει την πορεία δικαίωσής του με όποιο κόστος ή θα τη σταματήσει επηρεασμένος από συναισθηματισμούς; Τα ερωτήματα αυτά θα λυθούν μόνο με τις δικές σας αναγνώσεις και μην ξεχνάτε, όπως υπογραμμίζει και η αφηγήτρια πως «[…] Τα γεγονότα σε παρασέρνουν σαν τα κύματα της θάλασσας και το μόνο που μπορείς να κάνεις είναι να παίρνεις βαθιές ανάσες και να προσπαθείς να μην πνιγείς […]».

Περί μοίρας κι άλλων δεινών

Σε συνέντευξη που παραχώρησε ο ίδιος στη Μαρία Νικολάου και στην ΕΡΤ κάνοντας αναφορά στη νέα του νουβέλα υπογραμμίζει την παρουσία ενός λογοτεχνικού διδύμου: «Είναι δύο αδερφές, η μια νωθρή, η άλλη αεικίνητη, η μια γεμάτη αφέλεια, η άλλη καπάτσα, η μια είναι που ψάχνει την ουσία των πραγμάτων, η άλλη που ψάχνει πώς να επιβληθεί και στα προσωπικά και στα κοινωνικά. Αυτοί είναι οι δύο κινητήριοι χαρακτήρες». Και προσθέτει σχετικά με την πλοκή της νουβέλας ότι «η μια αδερφή, λόγω μιας αθέλητης εγκυμοσύνης “κλέβει” τον αρραβωνιαστικό της άλλης. Και το τι ακολουθεί μετά στις σχέσεις των τριών που στη συνέχεια γίνονται τέσσερις είναι η όλη ιστορία της νουβέλας».

Σχετικά με την επιλογή του χρονικού υποβάθρου που επικρατεί, δηλαδή τον Εμφύλιο Πόλεμο και τα χρόνια της εξορίας ο Χρήστος Χαρτοματσίδης επισημαίνει: «Εδώ δεν με ενδιαφέρει τόσο το πολιτικό μέρος, όμως, με ενδιαφέρουν οι έντονες καταστάσεις που δημιουργούνται. Οι έντονες καταστάσεις αποκαλύπτουν τους χαρακτήρες».

Χρήστος Χαρτοματσίδης «Αυτό είναι το ανθρώπινο να πας ενάντια στα δύσκολα. Ενάντια σ’ αυτό που σε καθορίζει»

 «Καθορίζουμε εμείς τη μοίρα μας;», ρωτήθηκε από τη Μαρία Νικολάου για να απαντήσει: «Προσπαθούμε», και να προσθέσει αργότερα: «Από την αρχαιότητα ακόμη, από το αρχαίο δράμα προσπαθώντας να πάμε ενάντια στο πεπρωμένο, ενάντια στη μοίρα μας, κάνουμε περισσότερα λάθη και ουσιαστικά δουλεύουμε υπέρ του. Όμως κάνουμε την προσπάθεια. Αυτό είναι το ανθρώπινο να πας ενάντια στα δύσκολα. Ενάντια σ’ αυτό που σε καθορίζει. Αν και μέσα μας δουλεύει το υποσυνείδητο και όταν το συνειδητοποιήσουμε, τότε μπορούμε να πούμε ότι είναι πεπρωμένο».

Λίγα λόγια για τον συγγραφέα

Ο Χρήστος Χαρτοματσίδης γεννήθηκε το 1954 στη Σόφια από γονείς πολιτικούς πρόσφυγες, σπούδασε ιατρική και εργάζεται ως διευθυντής Μικροβιολογίας στο Γενικό Νοσοκομείο Κομοτηνής. Γνωρίζει βουλγαρικά, ρωσικά και αγγλικά. Τα τελευταία χρόνια είναι μόνιμος συνεργάτης του περιοδικού «Μανδραγόρας», ενώ επίσης δημοσιεύει διηγήματα και μεταφράσεις στο λογοτεχνικά περιοδικά «Το Δέντρο», «Η Λέξη», «Νέα Πορεία» και «Ιστός». Το 1980 διακρίθηκε με το 2ο Βραβείο στον Πανβουλγαρικό Διαγωνισμό Διηγήματος και το 1990 απέσπασε το 2ο βραβείο στο Διαγωνισμό Μυθιστορήματος του εκδοτικού οίκου «Χ.Γ. Δάνωφ» και του Δήμου Φιλιππούπολης για το μυθιστόρημα «Κιθαρίστας σε ταβέρνα». Το 2003 το ΔΗΠΕΘΕ Κομοτηνής παρουσίασε το δύο του μονόπρακτα «Το ασανσέρ» και «Η έξοδος μετά τις 6μ.μ. απαγορεύεται» με τον ενιαίο τίτλο «Σκούρο μαύρο σχεδόν λευκό», σε σκηνοθεσία Ηλία Φραγκάκη. Το 2008 το Κρατικό Θέατρο της πόλης Σιλίστρα της Βουλγαρίας παρουσίασε το θεατρικό του έργο «Οι εφιάλτες του δήμιου Σανσόν» σε σκηνοθεσία Στέφαν Στάιτσεβ. Έχει εκδώσει τις ποιητικές συλλογές: «O ξένος» (1986) «H νύχτα των εμβρύων», εκδ. Νικολαΐδης (1989), τα διηγήματα: «Tο παλιό κτίριο», εκδ. «Nεφέλη» (1991), «Φωτο-Veritas», εκδ. «Μεταίχμιο» (2003), και τα μυθιστορήματα: «Κιθαρίστας σε ταβέρνα», εκδ. «Πατάκης» (1996), «Oι περιπέτειες του Μπρέγκα», εκδ. «Πατάκης», (2001), «Μια εταίρα θυμάται», εκδ. Ελληνικά Γράμματα (2009), «Είναι κάπου αλλού η γιορτή», εκδ. Τόπος (2011), και τα θεατρικά έργα «Οι εφιάλτες του δήµιου Σανσόν», εκδ. Μανδραγόρας, (2009) και «Λίλια», εκδ. Μανδραγόρας (2016). Πρόσφατα, το διήγηµά του µε ελληνικό τίτλο «Ο Σούπερ G από την Καλκάντζα» εξεδόθη στα βουλγαρικά µε τίτλο «Ιερό παιδί».

*Η Γεωργία Ντεμίρη είναι φιλόλογος και διδακτορική φοιτήτρια του ΤΕΦ/ΔΠΘ.

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.