CD με τραγουδια της Ανατολικης Ρωμυλιας και Θρακης

Μιλά στον ΠτΘ ο Γιάννης Πραντσίδης, επίκουρος στο ΤΕΦΑΑ του Αριστοτελείου, πρωτεργάτης δημιουργίας Ένα ταξίδι προσωπικό σαράντα χρόνων στη μουσική, στο χορό και γενικότερα τον πολιτισμό της Ανατολικής Ρωμυλίας του Γιάννη Πραντσίδη, επίκουρου καθηγητή στο ΤΕΦΑΑ Αριστοτελείου, ολοκληρώθηκε πριν λίγες ημέρες με την παρουσίαση στην γενέτειρά του, το Αιγίνειο Πιερίας, του cd με τίτλο «Από τη Θράκη του Ορφέα και του Διόνυσου – Σκοποί και τραγούδια της Ανατολικής Ρωμυλίας και της Θράκης» το οποίο θα παρουσιασθεί την ερχόμενη εβδομάδα και στην Κομοτηνή στο πλαίσιο του Α΄ Πανελλήνιου Συνεδρίού Ανατολικορωμυλιωτών Βορειοθρακών. Με αφορμή την κυκλοφορία του ο ΠτΘ μιλά σήμερα με τον Γιάννη Πραντσίδη για την πολύχρονη προσπάθειά του εν γένει στο χώρο του πολιτισμού.

ΠτΘ: Ξεκινώντας κ. Πραντσίδη θα ήθελα να μου μιλήσετε για τη δουλειά σας και για την προσπάθεια που έχει γίνει για τη δημιουργία του cd…

Γ.Π.: Το cd έχει τίτλο «Από τη Θράκη του Ορφέα και του Διόνυσου – Σκοποί και τραγούδια της Ανατολικής Ρωμυλίας και της Θράκης» και περιλαμβάνει σκοπούς και τραγούδια από όλες τις περιοχές της Βόρειας Θράκης. Βέβαια, δεν είναι δυνατόν να καλυφθούν όλες οι περιοχές, αλλά αναφέρεται κυρίως σε εκείνες που διασώζουν στοιχεία της παράδοσης, τραγούδια και χορούς. Οι περιοχές αυτές είναι του Καβακλί που αποτελεί ενότητα χωριών και η άλλη μία ενότητα χωριών στη Μαύρη Θάλασσα, αρκετά μεγάλη. Κυρίως από αυτές τις δύο περιοχές έχουμε συμπαγείς πληθυσμού που έχουν εγκατασταθεί σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας και έχουν διατηρήσει αρκετά στοιχεία από την παράδοσή τους.

Το cd είναι τετραπλό και περιλαμβάνει 97 οργανικούς σκοπούς και τραγούδια, τα οποία χωρίζονται σε δύο μέρη. Τα δύο έχουν τραγούδια από καταγραφές αρχείου, υπάρχουν ηχογραφήσεις από γυναίκες, από πάρα πολλούς οργανοπαίχτες, γκαϊντατζήδες, από άλλους που παίζουν ακορντεόν, από άλλους που παίζουν φλογέρα. Προσπάθησα να συμπεριλάβω από τους παλιούς οργανοπαίχτες και τραγουδιστές όσο μπορούσα πιο πολλούς.

ΠτΘ: Ποιος ήταν ο στόχος της προσπάθειας;

Γ.Π.: Στόχος της προσπάθειας ήταν να διατηρηθεί το ύφος των τραγουδιών, ώστε οι νεότεροι μουσικοί να έχουν υλικό και να μπορούν να βαδίσουν στο συγκεκριμένο ύφος. Μπορεί η θρακιώτικη μουσική να έχει προβληθεί αρκετά από τον Αηδονίδη, τον Δοϊτσίδη, τον Δημούδη και κάποιους νεότερους αλλά το κομμάτι αυτό της Βόρειας Θράκης που μπορεί στα βασικά του σημεία να έχει ομοιότητες με όλα όσα έχουν κυκλοφορήσει μέχρι σήμερα, αλλά σε κάθε περιοχή υπάρχει ένα ιδιαίτερο χρώμα και αυτό το χρώμα με αυτές τις καταγραφές θα διασωθεί και θα διαιωνισθεί.

ΠτΘ: κ. Πραντσίδη μιλήσατε για καταγραφές αρχείου…

Γ.Π.: Η παλαιότερη καταγραφή είναι του 1956 που έγινε στο Αιγίνειο από τον Τάκη Σαμαρά μουσικολόγο και λαογράφο που γυρνούσε εκείνα τα χρόνια στα χωριά και έκανε καταγραφές. Υπάρχουν καταγραφές του 1961 και συγκεκριμένα ενός γκαϊντατζή από το Αρχοντικό Πέλλας, η ηχογράφηση έγινε στα Γιαννιτσά από ομάδα του Λυκείου Ελληνίδων Αθηνών, ζήτησα και μου παραχώρησαν αυτά τα τραγούδια. Από εκεί και πέρα υπάρχει μία καταγραφή του 1974 στην Ανάβρα της Καρδίτσας, όπου κατοικούν Καβακλιώτες από το 1906, από ένα γκαϊντατζή που λεγόταν Δημήτρης Παπαϊωάννου, άλλη μια παλιά ηχογράφηση υπάρχει του Νικόλαου Μαργούτα από το Αιγίνειο που έπαιζε καβάλα ή καβάλι όπως λέγεται στην περιοχή της Ανατολικής Ρωμυλίας, είναι μια μεγάλη φλογέρα που σπάει σε τρία κομμάτια. Ο Νικόλας Μαργούτας ήταν ένας καταπληκτικός μουσικός και θεωρώ ευτύχημα που έκανε αυτή την ηχογράφηση, έπαιζε σωστά και έπαιζε ακούσματα τα οποία οι νεώτεροι μουσικοί αλλά και οι μουσικοί της εποχής που τα ηχογράφησα αγνοούσαν πολλά από αυτά. Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο είναι ότι μετά την ηχογράφηση κάποιοι ηλικιωμένοι τα χόρεψαν και τα τραβήξαμε με μηχανή κινηματογραφική γιατί τότε δεν υπήρχαν τα βίντεο να τα βιντεοσκοπήσουμε έτσι υπάρχει και ένα οπτικό υλικό. Αυτά είχαν ήδη ξεχαστεί.

ΠτΘ: κ. Πραντσίδη πρόκειται για προσωπική δουλειά;

Γ.Π.: Είναι μια προσωπική δουλειά, η μουσική και τα τραγούδια είναι ένα δεύτερο κομμάτι από όλη τη δουλειά που έχω κάνει. Ξεκίνησα πριν 40 χρόνια με τους χορούς από το Λύκειο Ελληνίδων ως φοιτητής στην ΕΑΣΑ. Ήταν η πρώτη φορά που σε ένα χώρο εκτός Αιγινείου ή του περιβάλλοντος της Ανατολικής Ρωμυλίας βρήκα ανθρώπους που ενδιαφέρονταν για την περιοχή και αυτό ήταν πολύ σημαντικό για μένα, ήταν ένα ερέθισμα πολύ μεγάλο. Ειδικά ο δάσκαλος του Λυκείου ο Λευτέρης Δραδάκης ο οποίος είχε ενδιαφέρον για την έρευνα με παρακίνησε και ασχολήθηκα κατ’ αρχήν με το χορό λόγω και της δουλειάς μου. Είναι γεγονός ότι κάναμε μεγάλο έργο και αν αυτή τη στιγμή φθάσαμε στο σημείο να έχουμε μια Ομοσπονδία με 86 συλλόγους και να είμαστε στα πρόθυρα του Α΄ Πανελλαδικού Συνεδρίου το χρωστάμε στην αρχή που κάναμε τότε. Τότε ξεκίνησε η προσπάθεια. Η Ανατολική Ρωμυλία ήταν άγνωστη στους περισσότερους.

ΠτΘ: Η προσπάθειά σας απέδωσε λοιπόν. Σήμερα ακούγεται αυτή η μουσική;

Γ.Π.: Μέσα από το χορό έγινε μια προσπάθεια μακροχρόνια και κατορθώσαμε να περάσουμε τη μουσική και τους χορούς στους συλλόγους τους ελληνικούς, όπου υπάρχει ελληνισμός και σήμερα μπορώ να πω ότι η μουσική και οι χοροί γενικότερα της Θράκης βρίσκονται στο υψηλότερο σημείο από πλευράς ενδιαφέροντος σε όλους τους ελληνικούς συλλόγους απανταχού της γης. Βέβαια αυτό έγινε μόνο εξαιτίας της δουλειάς που έγινε στο συγκεκριμένο χώρο αλλά και εξαιτίας της ποιότητας της δουλειάς γιατί κακά τα ψέματα αν κάτι δεν προβληθεί σωστά σίγουρα δεν θα έχει την επιτυχία που πρέπει. Έγινε μια δουλειά υψηλού επιπέδου.

ΠτΘ: κ. Πραντσίδη η προσπάθειά σας ήταν ένα ταξίδι αναζήτησης;

Γ.Π.: Ήταν ένα ταξίδι αναζήτησης σαράντα χρόνων με πολύ μεγάλο ενδιαφέρον και βέβαια ένα ταξίδι που μόνο αν υπάρχει αγάπη, ενθουσιασμός και πίστη για την αξία αυτού του πολιτισμού μπορεί να πραγματοποιηθεί, γιατί πιστεύω ότι το σημαντικότερο είναι ότι υπήρχε ένας πολιτισμός με ρίζες πολύ βαθιές, όμως παραγκωνισμένος και ίσως ένα από τα κίνητρα να ήταν και αυτό, δηλαδή ο καημός της αμφισβήτησης που ένοιωθαν και νοιώθουν όλοι οι πρόσφυγες, οι οποίοι είναι γεγονός ότι αμφισβητήθηκαν και παραγκωνίσθηκαν. Μπορεί να μη γεννήθηκα στην Ανατολική Ρωμυλία αλλά μέσα από τους γονείς έζησα αυτή την αμφισβήτηση και αυτά τα ακούσματα δεν είναι μόνο από τον τοπικό απλό κόσμο αλλά και από ανθρώπους που είχαν και κάποιες θέσεις υψηλότερες και από ανθρώπους του πνεύματος. Δεν θα μιλήσω πώς αποκαλούσαν οι ντόπιοι τους πρόσφυγες, κάτι που ακόμη και σήμερα αυτό το παρατηρούμε. Χρησιμοποιούν κάποιες φράσεις και χαρακτηρισμούς. Θα σας αναφέρω ένα παράδειγμα ενός γυμνασιάρχη Αθηναίου στο Αιγίνειο, ο οποίος όταν μας άκουγε να μιλάμε τη διάλεκτο την καβακλιώτικη μας αποκαλούσε «βουβάλια». Αυτά είναι τραγικά πράγματα. Είχε φθάσει σε σημείο ο κόσμος να προσπαθεί να απαλλαγεί από αυτό τον πολιτισμό, είτε ήταν παράδοση είτε γλώσσα, είτε ρούχα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ότι αντήλασσαν τις φορεσιές με μία πετσέτα. Κομψοτεχνήματα που ήθελαν ένα χρόνο για να κεντηθούν, γιατί τόσο θέλει μία τσούκνα, την αντάλασσαν με μία πετσέτα προκειμένου να απαλλαγούν από αυτή. Το τραγικό είναι ότι ενώ στην ιστορία διδασκόμασταν για τον πολιτισμό της Θράκης και για τα 3000 χρόνια πολιτισμού στην περιοχή, που όντως έτσι είναι, γιατί και σήμερα ακόμη βρίσκεις σε όλη την περιοχή γενικά της Θράκης να μιλούν ελληνικά και όχι μόνο στο ελληνικό κομμάτι, -αμφισβητήσαμε τη μουσική, τη γλώσσα. Υπάρχει μία μαρτυρία ενός Εγγλέζου του 1823 του Μπένζαμιν Μπέργκερ που επισκέφθηκε την περιοχή του Καβακλί με στόχο να προωθήσει στις διάφορες γλώσσες τη Βίβλο. Παραθέτει πολλά στοιχεία και ένα από τα σημαντικά που παραθέτει είναι ότι το Καβακλί το 1823 είχε 12.000 κατοίκους, καθώς επίσης ότι οι Καβακλιώτες, και εννοούσε όλα τα χωριά της περιοχής, ότι πιστεύουν ότι μιλούν τα καλύτερα ελληνικά και τα προφέρουν όπως οι αρχαίοι Έλληνες. Αυτή ήταν η άποψη των κατοίκων τότε και πράγματι η διάλεκτος έχει πολλά αρχαϊκά στοιχεία. Και αυτό αμφισβητήθηκε. Προσπαθούσαν οι άνθρωποι να μη μιλούν τη γλώσσα. Θα σας αναφέρω ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα. Επέστρεψα στο Αιγίνειο ολοκληρώνοντας τις σπουδές μου στην Αθήνα. Συναντώ μία γιαγιά γειτόνισσά μου η οποία μου λέει: «Γιαννούδ’ τι φκιάν’ς», της απαντώ χρησιμοποιώντας την καβακλιώτικη διάλεκτο και αυτή με τη σειρά της μου απαντά: «Μάν’ μου Γιαννούδ΄ ισύ πήγες στου Πανεπιστήμιου και δεν ίμαθες να χωρατεβ’ς ελληνικά;». Με αυτό θέλω να πω ότι ο κόσμος πίστεψε ότι αυτά που μίλαγε δεν ήταν ελληνικά. Βέβαια υπήρχε μία γενικότερη απαξίωση της παράδοσης και το άλλο τραγικό στοιχείο ήταν ότι είχαμε ένα τέτοιο πολιτισμό που πάνω του στηρίχθηκε όλος ο δυτικός και εμείς αμφιβάλλαμε και αμφισβητήσαμε τον εαυτό μας.

ΠτΘ: Η παράδοση όμως έγινε και στόχος από τους επιτηδείους. Κάποια στιγμή είδαμε πολλούς να τους πιάνει ο πόνος για το παραδοσιακό τραγούδι και να λένε τραγούδια, τα οποία όμως καμία σχέση δεν είχαν με την παράδοση…

Γ.Π.: Είναι γεγονός. Βέβαια η παράδοση σε όλα τα επίπεδα δεν προβλήθηκε από ανθρώπους ειδικούς, από ανθρώπους που τη μελέτησαν και έτσι αφέθηκε στα χέρια πολλές φορές ανθρώπων που ήταν ανίδεοι. Όταν πρωτοδιορίστηκα υπήρχε μια απαξίωση στην παραδοσιακή μουσική και όταν στο Βόλο που διορίστηκα μίλησα για παραδοσιακή μουσική οι μαθητές μου ξεσηκώθηκαν. Δεν βγήκε όμως ένας από τους ανθρώπους του πνεύματος που ασχολούνταν με τη μουσική, αλλά και μεγάλοι συνθέτες, να πει ότι αυτά που τραγουδά η γιαγιά στο χωριό και αυτά που παίζει ο γκαϊντατζής έχουν ρίζες στην αρχαιοελληνική μουσική, δεν βρέθηκε να πει ότι οι κλίμακες που παίζουν δεν είναι αυτές που παίζουν οι δυτικοί αλλά παίζουν περισσότερες και να μιλήσουν για τον πλούτο αυτής της μουσικής. Πιστεύω ότι αλλιώς θα αντιμετωπιζόταν. Ακόμη και σήμερα που μιλάμε μου έχει τύχει πολλές φορές να συζητώ με παιδιά και λόγω της προβολής άλλων μουσικών από την τηλεόραση να μην ενδιαφέρονται για την παραδοσιακή. Όταν όμως τους μιλώ για την αξία και τον πλούτο της μουσικής αλλάζουν γνώμη, γιατί καταλαβαίνουν.

Θα σας πω κάτι. Παρότι πολλά χρόνια ασχολιόμουν με τη μουσική και το χορό βρέθηκα σε κάποιο συνέδριο μουσικολογικό στις Δελφούς και άκουσα ένα γάλλο μουσικολογο να μιλά για την παραδοσιακή μας μουσική και να λέει ότι όλα αυτά έχουν ρίζες στην αρχαιοελληνική μουσική. Θέλω να πω ότι αυτό το άκουσα για πρώτη φορά από Γάλλο και όχι από Έλληνες.

ΠτΘ: Τα τραγούδια που περιλαμβάνει το cd είναι γνωστά;

Γ.Π.: Θα έλεγα ότι ελάχιστα από αυτά έχουν γίνει γνωστά από κάποιες αποσπασματικές δουλειές που έχουν γίνει τα προηγούμενα χρόνια. Είναι λίγες οι καταγραφές που έγιναν στην Βόρεια Θράκη. Μία από αυτές είναι του Λυκείου Ελληνίδων Αθηνών, αλλά μόνο με οργανικούς σκοπούς. Σε περιορισμένο αριθμό έχουν κυκλοφορήσει τραγούδια αλλά δεν ήταν τόσο προσεγμένα στην σωστή τους απόδοση.

ΠτΘ: Έχουν συγκεκριμένο περιεχόμενο;

Γ.Π.: Προσπάθησα να συμπεριλάβω στο cd τραγούδια από διάφορες καταστάσεις. Θα μπορούσα να τα ξεχωρίσω σε δύο κατηγορίες. Τα χορευτικά και τα μη. Στα μη χορευτικά εντάσσονται τα τραγούδια του τραπεζιού, όπου υπάρχει μεγάλη ποικιλία και τα οποία είναι λυπητερά, όπως τα μοιρολόγια της Ηπείρου. Είναι χαρακτηριστικό των ελληνικών τραγουδιών, και μάλιστα θα το χαρακτήριζα παράξενο, τα τραγούδια του τραπεζιού να είναι λυπητερά. Επειδή όμως είμαστε ένας λαός συναισθηματικός, όταν βρίσκεται κάποιος σε χαρά τότε αισθάνεται αυτό που του λείπει, που μπορεί να είναι μια χαμένη αγάπη, ένα αγαπημένο πρόσωπο, ένας ξενιτεμένος. Όλα τα γλέντια έτσι ξεκινούσαν στην Θράκη και εκεί έπεφτε και το σχετικό κλάμα. Κυριαρχούσε η συγκίνηση, αλλά αμέσως μετά περνούσαν σε μελωδίες από συγκαθιστούς ή ζωναράδικους και γινόταν η εκτόνωση. Σαν λαός είμαστε των αντιθέσεων. Προκαλούμε αυτή την αντίθεση από μόνοι μας, ίσως αισθανόμαστε έτσι πιο έντονα τα συναισθήματα.

Εκτός από τα μη χορευτικά τραγούδια υπάρχουν και τραγούδια που λέγονταν στα νυχτέρια, στους μεντζές ή στις συντάνκες, δηλαδή στις συναθροίσεις που γίνονταν κυρίως τα βράδια του φθινοπώρου στα σταυροδρόμια, όπου μαζεύονταν κοπέλες και μεγάλες γυναίκες, έπλεκαν, έγνεθαν, τραγουδούσαν και καμιά φορά χόρευαν. Εκεί λέγονταν ειδικά τραγούδια. Ύστερα υπάρχουν τραγούδια της δουλειάς, του θερισμού, της άνοιξης και βέβαια τα τραγούδια του γάμου που είναι αρκετά και από την άλλη υπάρχουν τα χορευτικά που είναι μια ποικιλία τραγουδιών και οργανικών σκοπών σε όλους τους χορούς. Προσπάθησα να καλύψω κατά κάποιο τρόπο όλη την γκάμα των τραγουδιών εξαιρώντας τα τραγούδια των Χριστουγέννων και του Πάσχα, αν και στο CD υπάρχουν δύο. Ήταν όμως πολύ μεγάλο το υλικό και δεν μπορούσα να το συμπεριλάβω, αλλά θα υπάρξει και συνέχεια. Σε μια επόμενη δουλειά θα συμπεριληφθούν.

ΠτΘ: Μιλήσατε για ιδιαίτερο ύφος στα τραγούδια που περιλαμβάνονται στη συγκεκριμένη δουλειά. Τι είναι αυτό που τα ξεχωρίζει;

Γ.Π.; Όταν στη Θράκη μιλάμε για τραγούδια όλα έχουν το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της περιοχής πέρα από τους ρυθμούς, τα καταλαβαίνουμε και μας αγγίζουν. Όμως και μέσα στην ίδια τη Θράκη δεν είναι ίδια σε όλες τις περιοχές της, κάτι που συμβαίνει και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας. Για παράδειγμα στην Ήπειρο πολλές φορές τα ίδια τραγούδια τα λένε με διαφορετικό τρόπο στην Κόνιτσα, στο Πωγώνι, στα Τζουμέρκα, στα Ζαγόρια. Από το ιδιαίτερο χρώμα τα ξεχωρίζει κανείς. Αν ακούσω ένα κλαρινιτζή να παίζει καταλαβαίνω από πού είναι. Τέτοιες διαφορές υπάρχουν. Μιλάμε για τα ίδια τραγούδια, με τα ίδια θέματα, τα οποία όμως έχουν κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Στην περιοχή του Καβακλί έχω καταγράψει κάποιες γιαγιές που οι λαρυγγισμοί που κάνουν θυμίζουν έντονα την γκάιντα, γιατί ήταν το κυρίαρχο όργανο της περιοχής και επηρεάστηκαν από το παίξιμό της και οι φωνές τους έτσι ακριβώς ακούγονται. Αυτό δεν το συναντάμε σε άλλες περιοχές. Αν πάμε προς τα παράλια της Μαύρης Θάλασσας ακούς τραγούδια, λες είναι Θρακιώτικα, αλλά δεν είναι ακριβώς το ίδιο. Πάντως υπάρχουν διαφορές από μια περιοχή στην άλλη και από χωριό σε χωριό, ακόμη και ανάμεσα σε δύο γειτονικά χωριά. Το Καβακλί από το Μοναστήρι απέχουν 15 χιλιόμετρα και όμως όταν παίζουν ένα τραγούδι οι Μοναστηριώτες δεν ταιριάζει τόσο πολύ στους Καβακλιώτες ή το αντίθετο.

ΠτΘ: Ο ρυθμός και το χρώμα παραμένουν ίδια;

Γ.Π.: Παραμένουν τα ίδια, όπως και οι μελωδίες, υπάρχει όμως πάντα μία ιδιαιτερότητα.

ΠτΘ: Παρουσιάσατε προχθές τη δουλειά σας στην πατρίδα σας, το Αιγίνειο Πιερίας. Ποιες αντιδράσεις υπήρξαν;

Γ.Π.: Κατ’ αρχήν να πω ότι στα πλαίσια της δεύτερης διοργάνωσης της συνδιάσκεψης – συνεδρίου που θα πραγματοποιηθεί στην Αθήνα το Σάββατο 29 Μαρτίου που αναφέρεται στην παράδοση και τους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης μου ζήτησαν να το παρουσιάσω. Συναισθηματικά ήθελα η πρώτη παρουσίαση να γίνει στο Αιγίνειο. Έτσι οργανώσαμε την 25η Μαρτίου την εκδήλωση, η ανταπόκριση του κόσμου ήταν εξαιρετική. Πολύς κόσμος, μεγάλη συγκίνηση, ήταν μια εκδήλωση πολύ ωραία.

ΠτΘ; Θα παρουσιασθεί και στην Κομοτηνή;

Γ.Π.: Σκέψη του προέδρου της Ομοσπονδίας Ανατολικορωμυλιωτών –Βορειοθρακών, κ. Μηνούδη ήταν να παρουσιασθεί η δουλειά στο πλαίσιο της διοργάνωσης του πρώτου Πανελληνίου Συνεδρίου Ανατολικορωμυλιωτών –Βορειοθρακών. Ήταν κάτι που δεν το είχα σκεφθεί προσωπικά. Πιστεύω όμως ότι θα συμβάλλει στην προβολή του συνεδρίου. Στο άμεσο χρονικό διάστημα θα οριστικοποιηθεί ο τόπος και ο χρόνος που θα γίνει η παρουσίαση.

ΠτΘ: κ. Πραντσίδη σας ευχαριστούμε πολύ

Γ.Π.: Κι εγώ σας ευχαριστώ.

Α.Π.

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.