Peter Jeffreys: «Ο Καβαφης γνωριζε οτι μια μερα το queer αναγνωστικο κοινο θα τον αναγνωρισει»

Το Διεθνές Θερινό Σχολείο Καβάφη αποτελεί μια ετήσια επιστημονική διοργάνωση του Αρχείου Καβάφη και του Ιδρύματος Ωνάση, η πρώτη του είδους της που είναι αποκλειστικά αφιερωμένη στον Κ.Π. Καβάφη και στον αντίκτυπο του έργου του.
 
Το κεντρικό θέμα της φετινής διοργάνωσης (8-14 Ιουλίου 2019), που ολοκληρώθηκε πριν από μερικές ημέρες, ήταν «Οι προσ/ανατολισμοί του Καβάφη» και οι πολλαπλές τοπογραφίες και πολιτισμικές δυναμικές του καβαφικού έργου. Έτσι, οι συμμετέχοντες, οι διδάσκοντες και οι σπουδαστές (διδακτορικοί φοιτητές, ερευνητές και μελετητές στην αρχή της σταδιοδρομίας τους, που η δουλειά τους σχετίζεται με τα πεδία της συγκριτικής φιλολογίας, της παγκόσμιας λογοτεχνίας, των καβαφικών σπουδών, των νεοελληνικών σπουδών, των κλασικών σπουδών και άλλων συναφών κλάδων) προσέγγισαν το φαινόμενο Καβάφη στο ευρύτερο γεωγραφικό και ιστορικό του πλαίσιο, τόσο το διάστημα της ζωής του ποιητή στην Αλεξάνδρεια όσο και τις δεκαετίες που ακολούθησαν τον θάνατό του. Αναζήτησαν τους λόγους της τεράστιας απήχησης που απέκτησε το έργο του διεθνώς, ανάγοντάς το σε παγκόσμιο λογοτεχνικό γεγονός.
 
Κατά τη διάρκεια της διοργάνωσης, διερευνήθηκαν η θέση του Καβάφη μεταξύ Ανατολής και Δύσης, η σημασία της Αλεξάνδρειας, αρχαίας και σύγχρονης, στην ιστορία των μεγάλων αυτοκρατοριών, η σύνδεση του καβαφικού έργου με τη συζήτηση περί οριενταλισμού, η σημασία των αποικιακών και μετα-αποικιακών τρόπων ανάγνωσης του Καβάφη, η στροφή του ερμηνευτικού ενδιαφέροντος από το τοπικό επίπεδο στο παγκόσμιο. Πάνω απ' όλα, όμως, αντικείμενο μελέτης αποτέλεσαν οι πολλαπλοί προσανατολισμοί του ίδιου του Καβάφη (ποιητικοί, ιστορικοί, ερωτικοί).
 
Την επιμέλεια της φετινής διοργάνωσης είχαν σημαντικοί ακαδημαϊκοί, όπως ο Στάθης Γουργουρής (Πανεπιστήμιο Κολούμπια) και ο Τάκης Καγιαλής (Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο), που πλαισιώνονταν από εισηγητές σαν τη Hala Halim (Πανεπιστήμιο Νέας Υόρκης), τον Peter Jeffreys (Πανεπιστήμιο Σάφολκ) κ.ά.
 
— Θα ήθελα να μου εξηγήσετε ποια η σημασία του Καβάφη για έναν Αμερικανό ελληνικής καταγωγής όπως εσείς.
Καταρχάς, ήταν ανέκαθεν η ίδια η ποίησή του που μου μιλούσε σε προσωπικό επίπεδο, η μελαγχολία της, αλλά σε κάποιον βαθμό και το θέμα της διασποράς. Ο Καβάφης συλλαμβάνει μοναδικά τη φευγαλέα στιγμή, τη μνήμη της στιγμής. Από αισθητικής πλευράς βρίσκω τα ποιήματά του πανέμορφα και μου αρέσει και η γλώσσα του. Όταν ξεκίνησα να τον διαβάζω, ήταν η εποχή που προσπαθούσα να μάθω ελληνικά εκτός Ελλάδας, έτσι είχε ενδιαφέρον η χρήση της καθαρεύουσας. Κάθε φορά που διαβάζουμε ποίηση, συντελείται ένας υποσυνείδητος διάλογος με πράγματα που μας έλκουν και δεν το γνωρίζουμε. Προφανώς, ο Καβάφης για κάποιον λόγο μου άρεσε ιδιαίτερα.
 
— Γράφει στα ελληνικά, αλλά είναι σαν να γράφει με βρετανική ιδιοσυγκρασία.
Πολύ σωστή παρατήρηση αυτή. Γράφω μια βιογραφία του Καβάφη σε συνεργασία με έναν συνάδελφό μου και επικεντρώνομαι ακριβώς στη ζωή του στην Αγγλία. Προσπαθώ να αποδώσω εκείνη την περίοδο και τα αγγλόφιλα συναισθήματα του Καβάφη.
 

— Βέβαια, απέρριψε τη βρετανική του υπηκοότητα και επέλεξε την ελληνική.
Ποτέ του όμως δεν απέρριψε την πολιτισμική μητροπολιτική του ταυτότητα που συνδεόταν με το κέντρο της Αυτοκρατορίας. Αυτό είναι συναρπαστικό και εγώ μελετώ αυτή την παράμετρο. Η ομιλία μου στο Ίδρυμα Ωνάση στο πλαίσιο του Summer School είχε να κάνει με τα νεανικά του χρόνια στο Λίβερπουλ και στο Λονδίνο. Συγκεκριμένα, με όλα όσα τον συνδέουν με τον χώρο της τέχνης, καθώς ο θείος του και η οικογένεια Ιωαννίδη ήταν προστάτες των τεχνών και διατηρούσαν στενή σχέση με τους σημαντικότερους καλλιτέχνες της εποχής. Όσο περισσότερο διεισδύω σε αυτόν τον κόσμο, τόσο περισσότερο γοητεύομαι.
 
— Αυτά ήταν που προξενούσαν την αυταπάτη στον ίδιο, αλλά και σε όλη την οικογένεια, ότι, παρά την οικονομική τους καταστροφή, παρέμεναν μέλη της ανώτερης τάξης.
Απολύτως! Αυτό είναι και το θέμα μου. Ενώ έχουν καταστραφεί, ποτέ δεν παραιτούνται από την πνευματική τους υπόσταση ως μέρος της εφοπλιστικής ελίτ. Ο θείος του Γεώργιος Καβάφης ήταν ένας ιδιαίτερα εύπορος Έλληνας του Λονδίνου. Οπότε, έχοντας μείνει πολλά χρόνια εκεί, όλα τα αδέλφια θεωρούσαν ότι είναι Βρετανοί. Παράλληλα, ποτέ τους δεν απώλεσαν τα καλλιτεχνικά τους ενδιαφέροντα.
 
— Οπότε, σας ενδιέφερε να προσεγγίσετε αυτή την πλευρά της εξέλιξής του;
Υπάρχουν τόσο πολλά που δεν γνωρίζουμε. Έχει ενδιαφέρον να περπατάς στους δρόμους του Λίβερπουλ, ανακαλύπτοντας πώς ήταν η ζωή εκεί τα χρόνια εκείνα. Στη βιογραφία που επιμελούμαι προσπαθώ να συντάξω τη ζωή του στην Αγγλία. Όταν πέθανε ο πατέρας του, ουσιαστικά δεν άφησε τίποτα. Έγιναν προσπάθειες να ξεκινήσουν ξανά την επιχείρηση, καθώς ο θείος συνδεόταν με εφοπλιστικές οικογένειες. Αυτός ήταν ο στόχος των μεγαλύτερων αδελφών του στην Αγγλία, αλλά δεν τα κατάφεραν, και ο αδελφός του Γεώργιος χρειάστηκε να κηρύξει πτώχευση.  
 
Εν τέλει, μετά από παραμονή 5-6 χρόνων στην Αγγλία, αναγκάστηκαν να επιστρέψουν στην Αλεξάνδρεια. Μετά συνέβη ο βομβαρδισμός της, οπότε έπρεπε να φύγουν στην Κωνσταντινούπολη άφραγκοι, περιμένοντας την αποζημίωση της αγγλικής κυβέρνησης. Όταν επιτέλους επέστρεψαν οριστικά, άρχισε και η σχέση του Κωνσταντίνου Καβάφη με την πόλη. Μέχρι τότε ήταν εδώ κι εκεί. Ήταν χαρακτηριστικό αυτών των κοινοτήτων να βρίσκονται σε διαρκή μετακίνηση. Πάντως, στο Λονδίνο, με το οποίο ταυτιζόταν πλήρως, αναμφισβήτητα απέκτησε τα αριστοκρατικά του γούστα, που, είτε εκφράζονταν με βρετανικό φλέγμα είτε όχι, ήταν σε απόλυτη ταύτιση, ψυχολογικά και πνευματικά, με τη μητροπολιτική κουλτούρα. Αυτό δεν άλλαξε ποτέ.
 
— Πόσο γνωστός είναι ο Καβάφης στις ΗΠΑ;
Πάρα πολύ! Βρίσκεις ποιήματα του Καβάφη σε όλα τα βιβλιοπωλεία, ακόμα και στα πιο mainstream. Οι γκέι δείχνουν μεγάλο ενδιαφέρον.
 
— Αυτός είναι ο λόγος της αναγνώρισής του;
Είναι ο βασικότερος. Αυτό έλκει τους περισσότερους αναγνώστες και μετά, από περιέργεια, αρχίζουν να εξερευνούν τα υπόλοιπα, για τα οποία χρειάζεται γνώση της ελληνικής ιστορίας και της ελληνιστικής περιόδου. Δεν είμαι σίγουρος αν αυτά τα ποιήματά του τους αρέσουν ή όχι. Υπάρχει γκέι αναγνωστικό κοινό, κλασικής λογοτεχνίας κοινό, ιστορικού ενδιαφέροντος κοινό. Στα εργαστήρια δημιουργικής γραφής-ποίησης προσπαθούν να τον μιμηθούν. Μεταφράζεται εύκολα, οπότε παρατηρείται το φαινόμενο των εργαστηρίων που ξαναγράφουν τον Καβάφη. Συνεπώς, αν κάτι είναι σίγουρο, είναι ότι αφορά τις μεθόδους της δημιουργικής γραφής.
 
— Οι σπουδαστές του Διεθνούς Θερινού Σχολείου Καβάφη μοιάζει να έχουν πιο ευρύ ορίζοντα. Παρατήρησα ότι τα σχόλιά τους μετά την ομιλία σας αφορούσαν πλευρές στις οποίες δεν δίνουμε ανάλογη έμφαση στην Ελλάδα.
Γιατί τον συνδέσαμε με την αποικιοκρατία κι έτσι καταλήξαμε σε μια ενδιαφέρουσα συζήτηση σχετικά με το πού θα τον τοποθετούσαμε και αν θα τον προσδιορίζαμε ως λογοτέχνη της αποικιοκρατίας, και από κει προχωρήσαμε στην έννοια του λεβαντινισμού και στο αν ο Καβάφης είναι ένα λεβαντινισμού λογοτέχνης και τι σημαίνει αυτό με τη σειρά του. Ήταν μια ζωντανή και συναρπαστική αντιπαράθεση. Είχαμε όλοι διαφορετικές προσεγγίσεις και το ωραίο με το Summer School είναι ότι δεν είναι όλοι ειδικοί στον Καβάφη. Οπότε είχαμε έναν φρέσκο διάλογο, ο οποίος προσωπικά μου διέγειρε διάφορα συναισθήματα, ενώ παράλληλα οι μαθητές συμμετείχαν ενεργά. Η όλη συζήτηση περί του πού να τον τοποθετήσουμε, πώς να τον προσδιορίσουμε και πώς να τον πλησιάσουμε μέσα από τις αναλύσεις μας είχε μεγάλο ενδιαφέρον.
 

— Ο ίδιος ο Καβάφης έλεγε ότι είναι ένας ποιητής του μέλλοντος, όπως γνωρίζουμε.
Το έλεγε πράγματι αυτό, αν και η δική μου μελέτη αφορά τη ζωή του κατά τον 19ο αι., καθώς πιστεύω ότι αποτελεί το κλειδί για να τον ερμηνεύσεις. Βέβαια, πολλοί διαφωνούν με αυτό. Θεωρώ, πάντως, έξυπνη στρατηγική να πει ως ποιητής κάτι αντίστοιχο, αφού κάθε ποιητής ξέρει ότι ανήκει στο μέλλον.
 
— Ίσως το πιο προφητικό του θέμα ήταν η ομοφυλοφιλία, στην οποία αναφέρεται με υπονοούμενα στο ποίημά του «Κρυμμένα», σαν να γνωρίζει ότι μια μέρα θα είναι διαφορετική η αντιμετώπισή της.
Απολύτως. Γνώριζε ότι μια μέρα το queer αναγνωστικό κοινό θα τον αναγνωρίσει, όπως και συνέβη. Αυτή είναι η σημαντικότερη συμβολή του όσον αφορά το μέλλον. Όπως και ο στίχος, η γλώσσα και άλλα ζητήματα.
 
— Το Αρχείο Καβάφη, το οποίο ανήκει στο Ίδρυμα Ωνάση, φωτίζει ζητήματα που αφορούν τη ζωή και τη σχέση του με την οικογένειά του;
Αυτό είναι το καταπληκτικό με την ψηφιοποίηση του αρχείου. Είναι πια προσιτό σε όλους και μπορεί ο καθένας να διαβάσει κάθε λεπτομέρεια όσον αφορά την οικογένειά του. Ξόδεψα πολύ χρόνο διαβάζοντας όλες τις συναρπαστικές επιστολές. Ο Τζον ήταν επίσης ποιητής, ο Αριστείδης ζωγράφος, ο Πολ ήταν κι αυτός ταλαντούχος. Όλοι τους γαντζωμένοι στην καλλιέργειά τους, σαν pedigree που τους πρόσφερε τη δυνατότητα να βλέπουν τον εαυτό τους ως φορέα μιας καλλιτεχνικής αριστοκρατικής αύρας. Ο Κωνσταντίνος, φυσικά, το διοχετεύει διαφορετικά όλο αυτό και πιο αυθεντικά από τα αδέλφια του, που ζουν προστατευμένα, σε σχετική ασφάλεια. Βασισμένοι στα απομεινάρια της μόρφωσης που απέκτησαν στα νεανικά τους χρόνια.
 
— Δεν νομίζετε ότι η ταξική πτώση και η οικονομική καταστροφή καθόρισαν αποφασιστικά το ποιητικό έργο του Καβάφη; Όπως και η Αλεξάνδρεια, η οποία γεωγραφικά, ιστορικά και αποικιοκρατικά φλερτάρει με την παρακμή, στην οποία βρίσκει αναφορές στη δική του περίπτωση.
Είχε επαφή με το λογοτεχνικό κίνημα της παρακμής και του αισθητισμού της Αγγλίας και της Γαλλίας. Δηλαδή μπορούσε κάλλιστα να παραλληλίσει τον αισθητισμό με την ελληνιστική περίοδο και την παρακμή της Αλεξάνδρειας, που ταυτίζεται με την προσωπική του ιστορία και της οικογένειάς του. Κι αυτό σε συνδυασμό με το ότι περνάει τη ζωή του ως ένας απλός υπάλληλος σε μια δημόσια υπηρεσία. Αλλά όλα αυτά η ποίηση τα μετουσιώνει. Έτσι, καταφέρνει να κάνει αυτή την εξαιρετική μείξη παρόντος, παρελθόντος, οικονομικών θεμάτων και λογοτεχνίας, όλα όσα συναντιούνται με απίθανο τρόπο στο έργο του.
 
— Είναι καταπληκτικό το ότι έχετε τέτοια πρόσβαση στα αυθεντικά γραπτά μέσω του αρχείου.
Εργάζομαι επάνω στο αρχείο. Έχω δει τα πραγματικά χειρόγραφα, αλλά, όπως είπα και πριν, με την ψηφιοποίηση μπορείς να έρθεις σε επαφή μαζί τους μέσω Διαδικτύου, ώστε να επεξεργαστείς το υλικό του, να το μεγεθύνεις, να κάνεις οτιδήποτε σε βοηθάει.

— Πώς ήταν συνολικά η εμπειρία του Θερινού Σχολείου;
Πολλοί από τους συμμετέχοντες ετοιμάζουν πρότζεκτ που σχετίζονται με τον Καβάφη, έχουν συγκεκριμένες προσεγγίσεις επάνω στις οποίες εργάζονται, αλλά για μένα αυτό που έχει σημασία είναι η ανταλλαγή απόψεων, η δυνατότητα να ακούσεις ανθρώπους που προέρχονται από διαφορετικούς χώρους, όπως η Hala Halim, που ασχολείται με την αποικιοκρατία και έχει γράψει σχετικά με τον κοσμοπολιτισμό από τη σκοπιά της σύγχρονης Αιγύπτου, ή ο καθηγητής Στάθης Γουργούρης, που έχει πλατιά γνώση. Οι μαθητές μόνο κερδισμένοι βγαίνουν, ενώ, στο μεταξύ, δεν μαθαίνουν μόνο εκείνοι από εμάς αλλά κι εμείς από εκείνους.
 
— Τι τους έκανε να συμμετάσχουν;
Ο καθένας για διαφορετικούς λόγους. Η συμμετοχή, πάντως, συνδέεται με την αυξανόμενη δημοτικότητα του Καβάφη. Ενδιαφέρει όλο και περισσότερους ανθρώπους. Όταν ξεκινούσαμε, μου ζητήθηκε να γράψω ένα σύντομο κείμενο με τίτλο «The Cavafy Aenigma». Καθώς δεν υπάρχει σαφής απάντηση, έγραψα ότι υπάρχει μια σχεδόν μυστική ερμηνεία της δημοτικότητάς του. Πώς είναι δυνατόν κάποιος με όλες αυτές τις σκοτεινές αναφορές να έχει ένα τόσο μεγάλο και ευρύ αναγνωστικό κοινό; Να έχει μια απίστευτη επιρροή σε νεότερους και σε ανθρώπους με κάθε είδους λογοτεχνικές προτιμήσεις; Αυτό που λέω στο δοκίμιό μου είναι ότι σχεδόν δεν θέλεις να απαντήσεις στο αίνιγμα, γιατί αν το κάνεις θα καταστρέψεις το μυστήριο που κρύβει. Δεν έχουμε ανάγκη από μια εύκολη απάντηση, ώστε να ξεμπερδέψουμε εύκολα με αυτό.  
 
Θέλω, όμως, να προσθέσω κάτι ακόμα σχετικά με το αρχείο. Είναι η πρώτη φορά που μαθητές εντάσσουν μέσω της ψηφιοποίησης αυθεντικά χειρόγραφα στη σπουδαστική τους ύλη, κάτι που τους ενθαρρύνει να ερευνήσουν σε βάθος το θέμα. Το να έχεις τη δυνατότητα να διαβάζεις όλα αυτά από την άνεση του σπιτιού σου, εφόσον το να ταξιδέψεις κοστίζει, ανοίγει ένα νέο κεφάλαιο στη μελέτη του Καβάφη. Αλλάζει εντελώς τα δεδομένα και η μετάλλαξη έγινε με το καλοκαιρινό αυτό σχολείο. Από δω και πέρα παύουμε να αναμασούμε απόψεις και ιδέες προκατασκευασμένες σχετικά με το ποιος ήταν ο Καβάφης. Μπορείς πια να μελετήσεις την πηγή και να τον ανακαλύψεις μόνος σου. Δεν αλλάζει, κατά κάποιον τρόπο, τα πάντα αυτό;
 
Πηγή: www.lifo.gr

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.