Μαρη Θεοδοσοπουλου, «Ενας ανθρωπος χωρις ιδιοτητες»

Μια εκ των σπουδαιότερων κριτικών λογοτεχνίας της χώρας μας, με σπουδαία και ουσιαστική συμβολή στον χώρο των γραμμάτων και του πνεύματος, η Μάρη Θεοδοσοπούλου, ο άνθρωπος πίσω από το «Ex-libris», την στήλη της κριτικής λογοτεχνίας της εφημερίδας «Εποχή» δεν είναι πια κοντά μας. Έφυγε αδόκητα από την ζωή στις 9 Αυγούστου, κατά τη διάρκεια των διακοπών της, με τον θάνατό της ωστόσο να γνωστοποιείται ακόμα και στους συναδέλφους της στην «Εποχή» μόλις πριν λίγες ημέρες από τον σύντροφό της Κωστή Λιόντη.
 
«Οι αναγνώστες της στήλης της στην «Εποχή» ξέρουν πως ζούσε μέσα από τα γραπτά της και όχι από αυτά. Κι εκεί θα συνεχίσει να ζει» έγραψε μεταξύ άλλων στο πρωτοσέλιδό της η «Εποχή», με την οποία συνεργάστηκε για παραπάνω από 25 χρόνια. Στις συνεργασίες της συγκαταλέγονται το περιοδικό «Αντί», αλλά και οι εφημερίδες «Το Βήμα» και «Ελευθεροτυπία», ενώ εξέδωσε τα βιβλία «Εποχικά» (1999), «Μετ’ έρωτος και στοργής» (2001) και «Παπαδιαμαντικά 2011».
 
Εν είδει αποχαιρετισμού σε μία σπουδαία γυναίκα, στο σημερινό «Περιδιαβάζοντας», το κείμενο του Κώστα Κατσουλάρη, με αποσπάσματα από τον «μυθοπλαστικό» πρόλογό της στο τρίτο και τελευταίο της βιβλίο. Μάρη Θεοδοσοπούλου για τη Μάρη Θεοδοσοπούλου λοιπόν… Ν.Β.

¨Ηταν το 2013, καλοκαίρι, αν θυμάμαι καλά, όταν ανακάλυψα στο γραμματοκιβώτιο του σπιτιού μου ένα εντελώς απρόσμενο βιβλίο με την υπογραφή της Μ. Θεοδοσοπούλου. Ο τίτλος του ήταν «Παπαδιαμαντικά 2011» και περιελάμβανε 15 κείμενα ήδη δημοσιευμένα, τα περισσότερα στην «Εποχή» και κάποια στη «Βιβλιοθήκη» της Ελευθεροτυπίας. Την έκδοση του εν λόγω τομιδίου υπέγραφαν οι «Εκδόσεις ΤΕΤΤΙΞ» οι οποίες, σύμφωνα με τη biblionet, έχουν εκδώσει μονάχα ένα βιβλίο (το τρίτο αυτό βιβλίο της Μ. Θεοδοσοπούλου δεν έχει καταλογογραφηθεί), το προηγούμενο μόλις έτος (2012), με τον χαριτωμένο τίτλο «Χρονολόγιο των Τεττίγων», το οποίο υπογράφει κάποιος Κωνσταντίνος Πολίτης (ονοματεπώνυμο που «μυρίζει» ψευδωνυμία). Μένει προσκολλημένος σε μια κάπως ρομαντική αντίληψη του κόσμου, την οποία ο ίδιος αρέσκεται ν’ αποκαλεί ορθολογιστική.
 
Στον «Σαν πρόλογο» του βιβλίου της Μ. Θεοδοσοπούλου, που υπογράφει ένας Λέανδρος Βουλπιώτης (ψυχίατρος ή κάτι παρεμφερές κατά πώς συνάγεται από τα λεγόμενά του), περιγράφεται, με το αναγνωρίσιμο ύφος της Μάρης, ένας μη κατανομαζόμενος άρρενας κριτικός λογοτεχνίας, στον οποίο ωστόσο εύκολα αναγνωρίζει κανείς όλα τα χαρακτηριστικά της δικής της ιστορίας και ιδιοπροσωπίας. Είναι, απ’ όσο γνωρίζω, τo μοναδικό στο είδος του κείμενο στο οποίο, εμμέσως πλην σαφώς, η Μ. Θεοδοσοπούλου μιλάει για τον εαυτό της, τον χαρακτηρίζει, τον κρίνει, τον ειρωνεύεται, και καταγράφει γενικότερα, με ύφος σκωπτικό και πικρόχολο, τη δική της «κάθοδο» στον χώρο της κριτικής.
 
Παραθέτω ένα μεγάλο μέρος του, αυτό που μου φαίνεται σήμερα το πλέον ενδιαφέρον, ως ελάχιστο φόρο τιμής σ’ αυτή την ιδιόρρυθμη πλην σπουδαία κριτικό λογοτεχνίας, που έχει ήδη αρχίσει να μας λείπει. 

«Σαν πρόλογος», από το βιβλίο «Παπαδιαμαντικά 2011» 

«Ένας άνθρωπος χωρίς ιδιότητες μπορεί να έχει καλλιεργήσει, όπως και οποιοσδήποτε άλλος, εμμονές με ορισμένα θέματα. Επειδή, όμως, δεν διαθέτει μια κάποια συγκεκριμένη ιδιότητα ή, πιθανώς, αυστηρός με τον εαυτό του, δεν βρίσκει ικανοποιητικές τις επιδόσεις του σε κανέναν τομέα, φτάνει να μην ασχολείται με τα προσφιλή του θέματα ούτε καν ερασιτεχνικά. Αρκείται μόνο να παρακολουθεί τα έργα των άλλων και ν’ ασκεί κριτική, κατά κανόνα αυστηρή, όμοια μ’ εκείνη που ακολουθεί στον εαυτό του. Ας όψονται τα υψηλά στάνταρ που βάζει και στα οποία ουδείς τού φαίνεται να ανταποκρίνεται. Δεν έχουμε, πάντως, κατά νου τον ιδιοφυή ήρωα του μυθιστορήματος του Ρόμπερτ Μούζιλ. Ο δικός μας άνθρωπος χωρίς ιδιότητες δεν έχει φιλοδοξίες. Μένει προσκολλημένος σε μια κάπως ρομαντική αντίληψη του κόσμου, την οποία ο ίδιος αρέσκεται ν’ αποκαλεί ορθολογιστική.
 
Αυτός, λοιπόν, ο χωρίς ιδιότητες άνθρωπος, είχε προ εικοσαετίας την έμπνευση ν’ αρχίσει να δημοσιεύει βιβλιοπαρουσιάσεις. Άδηλα παραμένουν ακόμη μέχρι σήμερα τα κίνητρά του. Προφανώς, δεν ήταν τα χρήματα, αφού δεν αμειβόταν. Και γιατί, άλλωστε, ν’ αμειφθεί για έργο μη παραδεδεγμένης χρησιμότητας, το οποίο, μάλιστα, το ασκούσαν πλείστοι άλλοι και δη, με βαρύνουσες ιδιότητες. Επίσης, πρέπει ν’ αποκλειστεί ως κίνητρο το κυνήγι της δόξας, δεδομένου ότι, ευθύς εξ αρχής, απέφευγε κάθε στενή επαφή με πρόσωπα του λογοτεχνικού χώρου. Θεωρούσε, ίσως αφελώς για τα κρατούντα ήθη, ότι κάθε μορφή κριτικής εξασθενεί και χάνει σε ανεξαρτησία όταν παρεμβάλλονται κοινωνικές σχέσεις. Αν επρόκειτο για ηθική στάση ή για αγοραφοβία, μένει αδιασαφήνιστο. Το πιθανότερο είναι ότι το έκανε προς ιδίαν ευχαρίστηση. Παρέμενε, πάντως, μονήρης και ιδιότροπος.
 
Τα δυο-τρία έντυπα στα οποία δημοσίευσε τα κείμενά του, δεν τα επέλεξε. Τι περιθώρια, άλλωστε, επιλογών έχει ένας άνθρωπος χωρίς ιδιότητες και χωρίς γνωριμίες. Μεταξύ αυτών βρισκόταν και μια σελίδα βιβλίου σ’ εβδομαδιαία πολιτική εφημερίδα αριστερών κατευθύνσεων. Η εφημερίδα ήταν στο ξεκίνημά της και στηριζόταν στην αμισθί προσφορά εργασίας. Η ομάδα, που συνεργαζόταν στην σελίδα βιβλίου, απαρτιζόταν από ανθρώπους με πολλές ιδιότητες και πολλές γνωριμίες. Όπως ήταν αναμενόμενο, στον χρόνο πάνω, βρήκαν το δρόμο τους σε άλλα έντυπα, μεγαλύτερης κυκλοφορίας και αμειβόμενης εργασίας. Έτσι, η σελίδα απογυμνώθηκε. Οι εκδότες, θεωρώντας μια σελίδα βιβλίου απαραίτητη, την άφησαν με μισή καρδιά στα χέρια του μισομερίδα που τους έλαχε. Προφανώς, προσωρινά. Ωστόσο, για μια ακόμη φορά επιβεβαιώθηκε το ουδέν μονιμότερον του προσωρινού. Η σελίδα συμπλήρωσε εικοσαετία, πάντοτε σε καθεστώς εθελοντικής εργασίας, παρόλο που η εφημερίδα απεκδύθηκε τον αρχικό ερασιτεχνικό της χαρακτήρα. Ο άνθρωπός μας παρέμεινε χωρίς ιδιότητες και, επιπλέον, χωρίς συμπάθειες. Το μόνο που, συν τω χρόνω, απέκτησε ήταν εμμονές.
 
Σε κυρίαρχη εμμονή στις βιβλιοπαρουσιάσεις του αναδείχθηκε η ελληνική λογοτεχνία. Αρχικά, παρουσίαζε δοκίμια και μυθιστορήματα ξένων συγγραφέων, για τα οποία πίστευε ότι είχε σχετική κατατόπιση, όχι βέβαια ιεροφάντη. Στην πορεία, όμως, αντιλήφθηκε ότι, σε εφημερίδες και περιοδικά, η ελληνική λογοτεχνία αντιμετωπιζόταν ως φτωχός συγγενής. Τότε, τον κατέλαβε ένα σύνδρομο Ρομπέν των Δασών. Αναλογιζόταν, αν δεν στηρίξουμε εμείς το ελληνικό βιβλίο, ποιος θα το στηρίξει. Στιγμή δεν του πέρασε από το μυαλό πως εκθέτει το αριστερό του προφίλ, γιατί εύκολα αυτός ο τρόπος του σκέπτεσθαι παρερμηνεύεται και μπορεί να χαρακτηριστεί, αν όχι εθνικιστικός, σίγουρα εθνοκεντρικός. Είτε το ένα είτε το άλλο, όποιο εκ των δύο και να προκρίνουμε, αποτελεί μελανό σημείο σε κάθε σοβαρό αριστερό. Παρά τον κίνδυνο παρεξήγησης, εκείνος είχε μείνει προσκολλημένος στο πατριωτικό κέλευσμα, παπούτσι από τον τόπο σου κι ας είναι μπαλωμένο. Μπορεί η παροιμιακή αυτή έκφραση να λέγεται για παντρειές, αλλά και η μόνιμη ενασχόληση μ’ ένα θέμα σε σύναψη σοβαρού δεσμού έως και γάμου καταλήγει. Όταν άρχισε να αποκτά και η ελληνική λογοτεχνία τους σταρ και δημιουργήθηκε ένα πρώτο εμβρυώδες μάρκετινγκ στο χώρο του βιβλίου, ο άνθρωπός μας κράτησε αποστάσεις. Κρίνοντας ότι ούτε η λογοτεχνία θα ξεφύγει από τις παρενέργειες της «παγκοσμιοποίησης», καλώς ή κακώς, περιορίστηκε στους ελάσσονες από τους ζώντες συγγραφείς και τους λησμονημένους από τους παλαιότερους. Στους τελευταίους έκανε μία και μοναδική εξαίρεση• αυτήν του Παπαδιαμάντη.
[…]
Δεν ήταν φίλος μου ο άνθρωπος χωρίς ιδιότητες, ούτε ασθενής μου, παρόλο που είχα επιμείνει για την ανάγκη ψυχολογικής υποστήριξης. Κατά τη γνώμη μου, η εμμονή του ήταν σαφώς ψυχαναγκαστικής φύσεως, με όλα τα σύνδρομα φαινόμενα. Ούτε καλά καλά γνωστοί δεν είμαστε. Είχε κάποτε γράψει μια ευμενή κριτική για ένα μοναδικό βιβλίο μυθοπλασίας που είχα εκδώσει. Από τότε, κατά καιρούς, του τηλεφωνούσα. Δια ζώσης δεν είχαμε ποτέ συναντηθεί. Απορώ γιατί έστειλε σ’ εμένα ειδικά το φλασάκι με τα παπαδιαμαντικά του. Ίσως, να μην μιλούσε ούτε με κανέναν άλλο ούτε τηλεφωνικά.
[….]
Λέανδρος Βουλπιώτης»
 
Υ.Γ. Αν και γνώριζα σχεδόν μια εικοσαετία τη Μ. Θεοδοσοπούλου, δεν την είχα συναντήσει ποτέ (είχαμε μιλήσει μια δυο φορές στο τηλέφωνο) ούτε και έχω δει φωτογραφία της. Απ’ όσο ξέρω, δεν κυκλοφορεί τέτοιο «πειστήριο» της παρουσίας της στον κόσμο μας, τουλάχιστον ευρέως. Ελλείψει εικόνας της, εικονογραφήσαμε το παρόν κείμενο με τη μορφή του αγαπημένου της Σκιαθίτη.
 
Πηγή: www.bookpress.gr
 

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.