Συζητήσεις για τη δικτατορία και τη δημοκρατία

Τον Γεράσιμο Νοταρά φιλοξένησε στα ερτζιανά του «Ράδιο Παρατηρητής 94fm» και του «Beton 7 Art Radio» ο καθηγητής κ. Χαράλαμπος Πουλόπουλος στο πλαίσιο της εκπομπής του «Μαθήματα Αναπνοής». Ο κ. Γεράσιμος Νοταράς, Κοινωνιολόγος και Επίτιμος Πρόεδρος του ΚΕΘΕΑ παραχώρησε μία συνέντευξη για τα χρόνια της δικτατορίας, τη «Δημοκρατική Άμυνα», τα Στρατοδικεία, τις φυλακίσεις, τη Μεταπολίτευση και τον διαρκή αγώνα για Δημοκρατία.

Όμως, ο λόγος στον κ. Νοταρά…

Χ.Π.: Πριν τη δικτατορία τα πράγματα ήταν κάπως ρευστά. Μπορείτε να μας βάλετε στο κλίμα που επικρατούσε λίγο πριν την 21^η Απριλίου του 1967;

Γ.Ν.: Τα πράγματα δεν ήταν απλώς ρευστά, ήταν μία μακρά διαδικασία που βάσταξε σχεδόν 2 χρόνια, καθώς προετοιμαζόταν το κλίμα για αυτό που επρόκειτο να μας συμβεί. Όλοι οι παράγοντες της «ανωμαλίας», ντόπιοι και ξένοι, έκαναν ό,τι ήταν ανθρωπίνως δυνατόν για να απαξιώσουνε τον κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία, λέγοντας πως είναι η αιτία όλων των κακών. Τότε ο «Ελεύθερος Κόσμος» είχε γραφεία στο κέντρο της Αθήνας και από εκεί πέφτανε μολότοφ στο δρόμο. Κανένας δε βρήκε τους ενόχους, που ήταν ο κ. Κωνσταντόπουλος, ο ιδιοκτήτης και καπετάνιος της ακροδεξιάς, όπως διαπιστώσαμε και αργότερα. Για να επισπευστούν όλες οι διαδικασίες για το πέρασμα στην ανωμαλία, ο Βασιλιάς Κωνσταντίνος απέλυσε τον Πρόεδρο της Κυβέρνησης, Γεώργιο Παπανδρέου που είχε εκλεγεί με 55%. Αυτός είχε δώσει έναν διετή αγώνα, φτιάχνοντας μία πλατιά παράταξη, η οποία πήρε στην επαναληπτική διαδικασία το ποσοστό που ανέφερα. Ο Γεώργιος Παπανδρέου, ως βουλευτής του Βενιζέλου, έδειξε ενδιαφέρον για την παιδεία και η εκλογή του άλλαξε το κλίμα. Ήταν ένας πολύπειρος πολιτικός, όπου η αποπομπή και η διάλυση της κυβέρνησής του, είχε ως συνέπεια οι επόμενες τέσσερις κυβερνήσεις να μην λάβουν ψήφο εμπιστοσύνης από τη Βουλή.

Χ.Π.: Είμαστε σε μία περίοδο, όπου βάσει της Κυβέρνησης η αστυνομία πρέπει να μπει στο Πανεπιστήμιο και να περιπολεί για την ασφάλεια.

Γ.Ν.: Αυτό δεν με εκπλήσσει. Έζησα, στις παραμονές και κατά τη διάρκεια της δικτατορίας, τον Κωνσταντίνο Καραπαναγιώτη, του Σπουδαστικού. Κάνοντας σύγκριση διαπιστώνω ότι τότε ούτε η αυταρχική κυβέρνηση των πραξικοπηματιών δεν τόλμησε να νομοθετήσει την παρουσία της αστυνομίας στα Πανεπιστήμια, παρότι έμπαιναν μέσα ως παράνομοι με πολιτικά ρούχα. Σήμερα, νομοθετήθηκε η παρουσία τους στα Πανεπιστήμια. Αυτή είναι η ειδοποιός διαφορά καθώς πλέον θα έχουμε την αστυνομία στα πανεπιστήμια με κανονιστικές αρμοδιότητες. Φυσικά, μιλάμε για μία παγκόσμια αρνητική πρωτιά.

«Όλοι καταλήξαμε στο γεγονός πως πρέπει να αντισταθούμε στην κατάσταση που είχε προκύψει»

Χ.Π.: 21^η Απριλίου 1967, Δικτατορία στην Ελλάδα. Τι γίνεται εκείνες τις μέρες;

Γ.Ν.: Το έμαθα στις 5 τα ξημερώματα από έναν εξάδελφο μου που κατέβαινε τη Συγγρού και είδε σε όλη την πόλη τανκ. Μάλιστα, η «Αυγή» είχε βγει εκείνη την ίδια ημέρα με πρωτοσέλιδο πως «Δεν θα έρθει η δικτατορία». Τηλεφώνησα γρήγορα σε όσους φίλους είχα τα τηλέφωνά τους από τον Όμιλο Παπαναστασίου και ανέβηκα στο Κολωνάκι, σε μία πολυκατοικία που έμεναν τρεις φίλοι από τον Όμιλο. Γύρω στις 07:30-08:00, βρεθήκαμε στο σπίτι του Κωνσταντίνου Τσουκαλά, εκεί βρισκόταν η γυναίκα του Μάχη και η μητέρα του και φωνάξαμε και τον Κώστα Σημίτη, προκειμένου να κατέβουμε στο Σύνταγμα. Φτάνοντας στο Σύνταγμα διαπιστώσαμε πως ήμασταν μόνοι μας. Στην γωνία του ξενοδοχείου «Μεγάλη Βρετανία» είδαμε οπλισμένους Αμερικάνους αστυνομικούς και μετά από λίγα λεπτά μας πλησίασε ένας χωροφύλακας που μας ώθησε να φύγουμε. Προχωρώντας προς την Πανεπιστημίου είδαμε ένα συνεργείο της ελβετικής τηλεόρασης που είχα γνωρίσει μία εβδομάδα νωρίτερα. Τότε είπα στον Σημίτη να βρει έναν πολύγραφο κι εγώ πήρα τους Ελβετούς και πήγαμε σε ένα ξενοδοχείο για να τραβήξουν πλάνα. Στη συνέχεια, άρχισε η προετοιμασία για μία απογευματινή ευρύτερη συγκέντρωση που πραγματοποιήθηκε στο σπίτι του Σημίτη με καλεσμένους από τον όμιλο Παπαναστασίου και από την οργάνωση που έφτιαξε ο Ανδρέας Παπανδρέου. Όλοι καταλήξαμε στο γεγονός πως πρέπει να αντισταθούμε στην κατάσταση που είχε προκύψει. Από εκεί και πέρα ξεκινήσαμε σε καθημερινή βάση την προσπάθειά μας να συστήσουμε αυτόν τον οργανισμό, τον οποίο ονομάσαμε με πρόταση του Σπήλιου Παπασπηλιώπουλου «Δημοκρατική Άμυνα».

Χ.Π.: Τις πρώτες ημέρες της Δικτατορίας ιδρύεται η «Δημοκρατική Άμυνα». Τι ακολούθησε στη συνέχεια;

Γ.Ν.: Καταρχήν οργανώθηκε η πόλη της Αθήνας. Βγάλαμε μία διακήρυξη στις αρχές Μαΐου αναφερόμενοι στον αγώνα που θέλαμε να γίνει, η οποία τυπώθηκε νύχτα στο Κέντρο Πολιτικών Ερευνών. Με αυτόν τον τρόπο προσπαθήσαμε να δείξουμε την παρουσία μας. Η γραμμή της «Δημοκρατικής Άμυνας» δεν συμβάδισε ποτέ με την άποψη πως οι άνθρωποι που ήρθαν με όπλα μόνο με όπλα θα έφευγαν. Έκανα μία κίνηση στο ναυτικό και κατορθώσαμε να έχουμε πληροφορίες για το τι συμβαίνει στο Υπουργείο Εξωτερικών και στο Πεντάγωνο, πριν φτάσει η ενημέρωση στους Υπουργούς και τους Επιτελείς. Δεν είχαμε καμία πείρα, ούτε συνωμοτική ούτε δράσης, ακόμα φτιαχνόμασταν. Στην «Δημοκρατική Άμυνα» προσχώρησαν ο Σύλλογος Αποφοίτων της ΑΣΟΕ και άλλοι άνθρωποι που άρχισαν σιγά σιγά από τις γνωριμίες και τις επαφές τους να έρχονται κοντά μας. Αυτό κρύβει από μόνο του μία επικινδυνότητα και ιδιαιτέρως για μένα που ήμουν επικεφαλής. Η σύλληψή μου έγινε στις 23 Οκτωβρίου του 1967 έπειτα από μία λανθασμένη κίνηση, όπου με παγίδευσε ένας συνάδελφος και με συνέλαβαν ο Μπάμπαλης και ο Σπανός της Ασφαλείας. Από εκεί ξεκίνησε μία περιπέτεια καθώς έμεινα 2 μήνες στην Ασφάλεια, αρχικά σε πλήρη απομόνωση με καθημερινούς βασανισμούς στην ταράτσα. Την ημέρα που ο Παπαδόπουλος ανήγγειλε την πρώτη αμνηστία και έπειτα από κράτηση δύο μηνών, μεταφερθήκαμε στις φυλακές Αβέρωφ. Η δίκη μας κράτησε από τις 3 έως τις 8 Ιουλίου του 1968 και μετά από αυτήν μας μετέφεραν βιαίως στην φυλακή των ποινικών. Εκεί τρεις χωροφύλακες άνοιξαν τη φυλακή με απήγαγαν και με κατέβασαν στο Πέραμα και από εκεί στο παροπλισμένο πλοίο «Έλλη», όπου ανακάλυψαν την συνωμοσία που έκανα στο ναυτικό. Είκοσι οκτώ ημέρες βρισκόμουν εκεί μέχρι που ένας ναύτης μίλησε με τη γυναίκα μου. Έτσι έμαθαν όλοι ότι βρίσκομαι στο «Έλλη», καθώς αγνοούνταν η τύχη μου. Μέσα από σκηνικά που έζησα εκεί συμπέρανα πως κανείς δεν πρέπει να απελπίζεται και να σταματάει τον αγώνα. Πάντα υπάρχουν τρόποι να συνεχίσεις…

«Ευτυχώς, είχα καταγράψει όλα τα βασανιστήρια που πέρασα σε ένα υπογεγραμμένο χαρτί»

Χ.Π.: 8 Ιουλίου του 1968 καθίσατε στο εδώλιο του κατηγορουμένου με άλλα είκοσι ένα άτομα. Εσείς κατηγορηθήκατε ότι οργανώσατε τη συνωμοσία στο Ναυτικό και καταδικαστήκατε μαζί με άλλους σε φυλάκιση οκτώ χρόνων.

Γ.Ν.: Μετά τη δίκη πήγα πάλι στις φυλακές Αβέρωφ και από εκεί στην Αίγινα. Ευτυχώς, είχα καταγράψει όλα τα βασανιστήρια που πέρασα σε ένα υπογεγραμμένο χαρτί, έπειτα από συμβουλή του εκπληκτικού ανθρώπου Γεωργίου Β. Μαγκάκη. Ο ίδιος κατά τη διάρκεια της δίκης βρήκε την ευκαιρία και κατέθεσε το χαρτί στο Στρατοδικείο, πράγμα που τους υποχρέωνε να μπει στα πρακτικά. Αυτό αποτέλεσε την πρώτη ενυπόγραφη κατάθεση βασανιστηρίων και ήταν ένα από τα στοιχεία που συζητήθηκαν στο Στρασβούργο στη διαδικασία αποπομπής της Ελλάδας από το Συμβούλιο της Ευρώπης. Ύστερα από τρεις ημέρες μας επισκέφτηκε ο Διεθνής Ερυθρός Σταυρός και μας έφερε καρέκλες σκηνοθέτη και διάφορα άλλα πράγματα. Έκανα και σεμινάριο στον Λοράν Μαρτί, προκειμένου να διαχειριστεί την κατάσταση. Στην Αίγινα φτιάξαμε Πανεπιστήμιο και πραγματοποιήσαμε πολλές πρωτοβουλίες. Δίδασκα Γαλλικά και πολιτική επιστήμη και διδασκόμουν Γερμανικά και Αραβικά. Όλοι προσφέραμε γνώσεις και βγήκαμε κερδισμένοι.

Χ.Π.: Μέχρι πότε μείνατε στη φυλακή;

Γ.Ν.: Έμεινα πεντέμισι χρόνια και βγήκα τρεις ημέρες μετά την κατάληψη της νομικής, έχοντας εκτίσει τα 2/3 της ποινής μου. Βέβαια, από εκεί και πέρα άρχισε μία άλλη ωραία ιστορία, καθώς είχα τους ασφαλίτες συνεχώς δίπλα μου να με παρακολουθούν. Έπειτα, προσπάθησα να συγκροτήσω κάποιες νέες ομάδες, χωρίς να έχουν καμία σχέση με τους παλιούς μου συντρόφους και μεσολάβησε το κίνημα του ναυτικού, το οποίο αποτελεί μία σημαντική ιστορία. Εκτός από τις ομάδες των Υπαξιωματικών, ήμουν συνδεδεμένους με αξιωματικούς του Ναυτικού, κάτι που δεν βγήκε ποτέ στην επιφάνεια. Εν συνεχεία, είχαμε την υπόθεση του Πολυτεχνείου, όπου η αντίσταση του ελληνικού λαού έφτασε πια στην γενικευμένη εξέγερση, καθώς φύγαμε από το επίπεδο των μικρών ομάδων. Τελικά, με την καταστροφή της Κύπρου είχαμε την ανατροπή της δικτατορίας.

Χ.Π.: Η «Δημοκρατική Άμυνα» συνεργάστηκε με το ΠΑΚ για να φτιαχτεί το ΠΑΣΟΚ. Πώς νιώσατε;

Γ.Ν.: Πάντα είχα άριστες σχέσεις με τον Ανδρέα Παπανδρέου, με τον οποίο γνωριστήκαμε πολύ πριν την δικτατορία, στην εποχή του Ομίλου Παπαναστασίου. Όταν έφτασε η εποχή των επικείμενων εκλογών, οι οποίες δεν έγιναν λόγω του πραξικοπήματος, ο Ανδρέας μας παρακάλεσε να δώσουμε κάποια παιδιά ως υποψηφίους στο κόμμα. Αποφασίσαμε να δεχθούμε την πρόταση του Ανδρέα και ρωτήσαμε ποια μέλη θέλουν να παραιτηθούν από τον Όμιλο για να μπουν υποψήφιοι στο κόμμα του. Στις 12 Οκτωβρίου υπογράψαμε μία συμφωνία μαζί του για μία συνεργασία που ονομάσαμε «Επανίδρυση» με τη συμμετοχή της «Δημοκρατικής Άμυνα» και του ΠΑΚ. Από εκεί και πέρα άρχισαν οι γνωστές περιπέτειες. Ο αυταρχισμός του Ανδρέα στο κόμμα, η προσπάθεια κατάκτησης της πλειοψηφίας με εκβιαστικούς τρόπους, η προσπάθεια αλλαγής του ποσοστού της συγκροτημένης επιτροπής και κάποια ακόμα που έφτασαν «τον κόμπο στο χτένι». Έγινε ένα προσυνέδριο, όπου ο Ανδρέας έχασε την πλειοψηφία και στις 5 Ιουνίου επήλθε η οριστική ρήξη. Οργανώσαμε και μία άλλη πολιτική ομάδα, την «Σοσιαλιστική Πορεία» που έφτασε μετά από καιρό να είναι συνιδρυτικό στοιχείο του ΣΥΡΙΖΑ.

«Κάθε άνθρωπος πρέπει να έχει κοινωνική προσφορά»

Χ.Π.: Μετά από αυτήν την περίοδο, την ενέργεια σας την δώσατε στην κοινωνική δράση και προσφορά και όχι τόσο στην κομματική δράση.

Γ.Ν.: Στη ζωή μου δεν έπαψα ποτέ να κάνω πολιτική. Μάλιστα, για κάποιο διάστημα επιχείρησα να κάνω ενεργό πολιτική και για κάμποσα χρόνια ήμουν ενεργός ως υπεύθυνος της εξωτερικής πολιτικής. Κατέβηκα τρεις φορές στις εκλογές μαζί με τον Συνασπισμό στην Κορινθία και καταφέραμε να ανεβάσουμε τη δύναμη της αριστεράς από το 4% στο 13%. Μέσα μου όμως έβλεπα πως δεν μπορεί να γίνει η πολιτική με όρους που αποδέχονται οι δικές μου αρχές. Στα τέλη της δεκαετίας του 80, ο Φοίβος Ζαφειρίδης, ο οποίος ήταν φίλος, μου πρότεινε να είμαι υποψήφιος για το Διοικητικό Συμβούλιο του ΚΕΘΕΑ, πράγμα που αποδέχθηκα, γιατί θεωρούσα πως κάθε άνθρωπος πρέπει να έχει κοινωνική προσφορά. Αυτή η συγκυριακή παρόρμηση μετράει σήμερα τριάντα τρία χρόνια, έντεκα από τα οποία εργάστηκα εθελοντικά για το Διοικητικό Συμβούλιο. Παραλάβαμε ένα ΚΕΘΕΑ με δυόμισι μονάδες και πριν από τρία χρόνια, όταν παραιτήθηκα από το Διοικητικό Συμβούλιο είχαμε φτιάξει 104 μονάδες. Κυρίως είχαμε αποδείξει με ανθρώπινα μέσα πως η επανένταξη ανθρώπων μπορεί να ανατραπεί χωρίς υποκατάστατα, παρά μόνο βλέποντας τις δεξιότητες που κάθε άνθρωπος έχει και τον τρόπο με οποίον θα τις καταστήσει δημιουργικές.

Χ.Π.: Το τελευταίο διάστημα γινόμαστε μάρτυρες νόμων που δεν έχουν κοινωνική απήχηση και αποδοχή. Τι θα μπορούσε να κάνει ένας πολίτης;

Γ.Ν.: Η κατάσταση είναι δύσκολη, καθώς υπάρχει σήμερα μία πανδημία, η οποία δεν αντιμετωπίζεται όπως θα έπρεπε με τελευταίο παράδειγμα την πρόσληψη αστυφυλάκων στα πανεπιστήμια και όχι γιατρών και νοσηλευτών. Οι πληροφορίες λόγω του ιού δεν φτάνουν σε ένα πολύ μεγάλο κομμάτι των πολιτών, οπότε μεγαλώνει η ευθύνη όσων έχουν λόγο. Η λήξη της κατάστασης –όταν και όπως έρθει– θα ακολουθηθεί από μία οικονομική καταστροφή που προκλήθηκε από την πανδημία και τον λανθασμένο τρόπο που αυτή αντιμετωπίστηκε. Όλες οι χώρες ρίξανε χρήματα στην αγορά, ενώ εμείς φυλάμε τα αποθέματα που άφησε η προηγούμενη κυβέρνηση για να τα χρησιμοποιήσουμε προεκλογικά. «Ξύπνα Λαέ», φώναζε ένας συγκρατούμενός μου, ο οποίος δολοφονήθηκε μετά την αποφυλάκισή του. Σήμερα όλοι πρέπει να συστρατευθούμε, σκεπτόμενοι τι έχουμε να αντιμετωπίσουμε, ποιες είναι οι δυνάμεις μας και με ποιο τρόπο θα βγάλουμε τον Ελληνικό λαό από την υπάρχουσα συγκυρία με τα λιγότερα δυνατά τραύματα.