Σακης Λιπορδεζης: Ο «λαθρεπιβατης» της τεχνης

Η αφιερωματική ομιλία της Νατάσσας Βαφειάδου στον δασκαλό της Σάκη Λιπορδέζη στο πλαίσιο της τελετής λήξης του 6ου Παιδικού Φεστιβάλ της Αντιπεριφέρειας Ροδόπης

Ο Σάκης Λιπορδέζης γεννήθηκε το 1995 στην Κομοτηνή. Σπούδασε στο τμήμα Μαθηματικών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης. Από φοιτητής ακόμη ασχολήθηκε με την εκπαίδευση μαθητών, καθώς και με τη συγγραφή μαθηματικών φυλλαδίων. Μετά τη Φυσικομαθηματική σχολή σπούδασε Δημοσιογραφία, Κοινωνιολογία και Ψυχολογία στο ΚΕΦΚΣ (Κέντρο Ελεύθερων Φιλοσοφικών Κοινωνικών Σπουδών) του London European College.

Το 1980 ίδρυσε το Φροντιστήριο Μέσης Εκπαίδευσης «2001 Ορόσημο» που σήμερα διανύει την 4η δεκαετία της λειτουργίας του ενώ ο ίδιος «μέτρησε» περισσότερες  των 35.000 ωρών μαθηματικά σε όλες τις τάξεις ανελλιπώς από το 1978.

Ο Σάκης Λιπορδέζης ανέπτυξε πλούσια  συγγραφική δράση με φροντιστηριακά βιβλία για το Γυμνάσιο, το Λύκειο και  την εισαγωγή στο Πανεπιστήμιο, καθώς και βιβλία για την ανάπτυξη της μαθητικής σκέψης όπως οι «ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ» που συνέγραψε μαζί με τους Ν.Λυγερό κα Ν.Φωτιάδη. Το «φευγιό» του βρήκε τρία τουλάχιστον συγγραφικά του δημιουργήματα ημιτελή. Το πρώτο, ένα εγχειρίδιο «ζωής» θα το χαρακτήριζα εγώ, με τίτλο «Ταξιδεύοντας στην ΕΠΙΤΥΧΙΑ» με χρόνο έκδοσης στο πρόχειρο εξώφυλλο που ο ίδιος σχεδίασε, καθώς απέμενε απλώς η έκδοσή του «Πανδημία, Covid 19», η συγγραφή του ξεκίνησε τον Μάρτη του 2019. Ένα βιβλίο που, όπως ο ίδιος ως συγγραφέας περιγράφει στο χειρόγραφο προλογικό του σημείωμα, αποτελείται από «σύντομες βιογραφίες ανθρώπων οι οποίοι με την αισιοδοξία τους και το θάρρος τους ξεπέρασαν τεράστια εμπόδια, δυσκολίες και αντιξοότητες προκειμένου να πετύχουν». Ένα ανάγνωσμα ως άλλη «θεραπεία κατά του άγχους», ένα ανάγνωσμα με το οποίο ο αναγνώστης «θα δει να αυξάνεται η αυτοπεποίθησή του και η αισιοδοξία του ενώ ταυτόχρονα θα νοιώσει να μειώνονται ή να εξαφανίζονται τα στοιχεία ατολμίας».

Το δεύτερο, ένα ακόμα εγχειρίδιο σε συνεργασία με την σύζυγό του Πανδώρα και την κόρη τους Μάρθα Λιπορδέζη για τα μαθηματικά δημοτικού που, επίσης, ανέμενε τη σειρά του στο τυπογραφείο. Τέλος, ένα ανέκδοτο αυτή τη φορά μυθιστόρημα, ιστορικής φύσεως, αφιερωμένο στους Κ.Καραθεοδωρή και Μ. Αλέξανδρο, τους οποίους αμφότερους θαύμαζε και το οποίο ωστόσο βρισκόταν στα πρώτα του βήματα.

Κατά τη διάρκεια της πορείας του ο Σάκης Λιπορδέζης έγραψε πλήθος άρθρων πάνω στην ιστορία των μαθηματικών και ιστορικά βιβλία για τη ζωή και το έργο του μεγάλου μαθηματικού Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή.

Το 2005 ίδρυσε τον Σύνδεσμο Φίλων Καραθεοδωρή και ανέλαβε δυναμική δράση για την ανάδειξη του μεγάλου μαθηματικού. Από το 2001 έως και το «φευγιό» του ήταν εκδότης της εφημερίδας «Καραθεοδωρή» στην οποία αποτυπωνόταν η έρευνα γύρω από τη ζωή και το έργο του γένους Καραθεοδωρή. Ήταν άλλωστε ο ίδιος που σε συνεργασία με τον δήμο Κομοτηνής και τον Ν.Λυγερό έθεσαν τις βάσεις για την ίδρυση και λειτουργία Μουσείου Καραθεοδωρή  στην Κομοτηνή, μετά από δεκαπενταετή έρευνα στην Ελλάδα, Ισραήλ, Πολωνία, Γαλλία, Αμερική και Γερμανία. Έτσι από το 2009 λειτουργεί το Μουσείο Καραθεοδωρή με μεγάλη επισκεψιμότητα.

Ο Σύνδεσμος σήμερα αριθμεί περισσότερα από 1.000 μέλη μεταξύ των οποίων διακεκριμένοι επιστήμονες από όλη την οικουμένη.

Διετέλεσε για αρκετά χρόνια πρόεδρος του παραρτήματος Ροδόπης της Ελληνικής Μαθηματικής Εταιρείας. Κατά τη διάρκεια της θητείας του ανέλαβε τη διοργάνωση του 19ου πανελληνίου συνεδρίου μαθηματικών της Ελληνικής Μαθηματικής Εταιρείας, την έναρξη του οποίου κήρυξε η κόρη του Μεγάλου Μαθηματικού Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή, με την οποία μετά το πέρας του συνεδρίου αλληλογραφούσαν «μοιραζόμενοι» ίσως την κοινή τους αγάπη για τον Κωνσταντίνο Καραθεοδωρή, η μεν πρώτη ως κόρη του και ο δεύτερος ως, θα μου επιτρέψετε να πω, πνευματικό του «τέκνο».

Ο Σάκης Λιπορδέζης συμμετείχε σε περισσότερα από 50 διεθνή συνέδρια μαθηματικών με τις παρουσιάσεις εργασιών ή ως μέλος της οργανωτικής επιτροπής, καθώς και σε Μαθηματικές Ολυμπιάδες. Έκανε πολλές διαλέξεις σε ιδιωτικά σχολεία, παραρτήματα της Ε.Μ.Ε. και σε Πανεπιστήμια.

Κάπως έτσι, μπορεί κανείς να περιγράψει το κατά σε μεγάλο βαθμό γνωστό στο ευρύ κοινό, στην πόλη, τους φίλους, τους συμπολίτες, τους μαθητές και τις μαθήτριές του, σε όσους παρακολουθούσαν το έργο και την πορεία του, εντός και εκτός Ελλάδας, και  με πολύ σύντομο τρόπο, το οδοιπορικό ζωής, το βιογραφικό, του Σάκη Λιπορδέζη.

Σήμερα όμως βρίσκομαι εδώ, αποδεχόμενη την τιμητική πρόταση του Αντιπεριφερειάρχη Ροδόπης κ.Νίκου Τσαλικίδη, να αποτίνω τον ελάχιστο φόρο τιμής στον κ.Σάκη, στον δικό μου δάσκαλο, στον δάσκαλο χιλιάδων Ροδοπιτών και Ροδοπιτισσών, και όχι μόνο, φέρνοντας στο φως μια λιγότερο γνωστή, ενδεχομένως και πλήρως άγνωστη σε ορισμένα σημεία της, πτυχή της ζωής του Σάκη Λιπορδέζη που ανταποκρίνεται ωστόσο πλήρως στη φετινή θεματική του 6ου Παιδικού Φεστιβάλ «Το πάρκο των Παιδιών» με θέμα «Math Art – Art Math: ανακαλύπτω τα μαθηματικά στις εικαστικές τέχνες».

Η μεγάλη αγάπη του Σάκη Λιπορδέζη ήταν τα μαθηματικά. Από την πρώτη ωστόσο επαφή του μαζί τους έως και την τελευταία δεν έπαψε ποτέ να τα αντιμετωπίζει ως τέχνη, όπως άλλωστε και κάθε τι στη ζωή, αφιερώνοντας ώρες και ημέρες, σκέψης, διαλόγου, εσωτερικού και μη, συζήτησης ώστε να μετατρέψει κάθε πρόβλημα, κάθε μαθηματική άσκηση, κάθε τι που ερχόταν στα χέρια του, μπροστά του σε κάτι ωραίο και θελκτικό.

Η σχέση μαθηματικών και τέχνης και δεν είναι κάτι που ο ίδιος πρώτος ανακάλυψε, ωστόσο ήταν μια σχέση στην κατανόηση και την εξέλιξη της οποίας όχι μόνο αφιέρωσε μεγάλο μέρος της επιστημονικής του έρευνας και συγγραφής, αλλά υιοθέτησε πλήρως σε κάθε σχεδόν έκφανση της καθημερινότητάς του, επαγγελματικής και μη.

Είναι ο ίδιος άλλωστε ο συγγραφέας της εργασίας με τίτλο «ΕΘΝΟΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΗΣ ΠΛΩΤΙΝΟΠΟΛΗΣ» στην οποία εξιστορεί και καταγράφει αναλυτικά παραδείγματα της «παρουσίας» των μαθηματικών συμβόλων σε δημιουργήματα της κουλτούρας όλων των εθνών, και  σε έργα τέχνης, από την αρχαιότητα έως και σήμερα, με παρατηρήσεις και καταγραφές που «γέννησαν» άλλωστε τον κλάδο των μαθηματικών «Εθνομαθητικά» στον οποίο «συμπλέουν» ισόποσα και ανατροφοδοτούν το ένα το άλλο, ή, όπως έγραψε ο ίδιος, «ο Πολιτισμός των Μαθηματικών και τα Μαθηματικά του πολιτισμού», για να επισημάνει ωστόσο ως γνήσιος Μαθηματικός πως «πάντως εν αρχή ην τα Μαθηματικά».

Μια σύμπλευση εκατομμυρίων χρόνων, από τις πυραμίδες που όπως επισημαίνει «από μόνες τους ως έργο αποκαλύπτουν την ενσωμάτωση ενός υψηλού επιπέδου μαθηματικών» που ωστόσο λόγω έλλειψης σχετικών καταγραφών δεν γνωρίζουμε πολλά, την «Χρυσή Τομή», ως μία έννοια υψηλής αισθητικής που συναντάμε σε πλειάδα έργων τέχνης και πολιτιστικών στοιχείων σε Αρχιτεκτονική, Γλυπτική (Αφροδίτη της Μήλου, Δισκοβόλος του Μύρωνα), Ζωγραφική κ.ά., στον Παρθενώνα και την Αγιά Σοφιά αμφότερα οικοδομήματα με προχωρημένες γνώσεις γεωμετρίας των κατασκευαστών της εποχής, το «χρυσό ορθογώνιο» της Μόνα Λίζα του Λεονάρντο Νταβίντσι, καθώς και την αρμονία των αναλογιών οφειλόμενες σε μαθηματικούς υπολογισμούς  της «Ακαδημία του Πλάτωνα» του Ραφαέλ.

Τους πίνακες του Escher που όπως ο ίδιος επεσήμανε «αναδεικνύουν κατά τον καλύτερο τρόπο τον ρόλο των Εθνομαθηματικών στον πολιτισμό και την τέχνη», την παρουσία των μαθηματικών όχι απλώς στη ζωγραφική αλλά και στην κατασκευή των αγγείων στην τέχνη της αγγειοπλαστικής, στις μαροκινές τοιχογραφίες, στην τέχνη της υφαντικής (χαλιά) έως και στο ρωμαϊκό ψηφιδωτό της Πλωτινόπολης.

Και φυσικά σε πληθώρα σύγχρονων έργων τέχνης και δημιουργιών, εμπνευσμένες από τα μαθηματικά (Μανέ, Μιχαήλ Άγγελος, Δημήτρης Κωνσταντίνου, Γιώργος Ζογγολόπουλος μόλις μερικά από τα παραδείγματα που ο ίδιος δίνει).

Για να καταλήξει στον επίλογο της έρευνάς του αυτής, στο συμπέρασμα πως «Εκείνο που επικρατεί από όλη αυτή την έρευνα για τα μαθηματικά που ενσωματώνονται στην κουλτούρα του κάθε έθνους είναι τελικά ότι τα Αρχαιοελληνικά Μαθηματικά βασιλεύουν και κυριαρχούν σ’ όλα τα έθνη όλης της οικουμένης και ανάλογα με την ποσότητα και την ένταση που εμφανίζονται καταδεικνύουν ίσως και το μορφωτικό επίπεδο των λαών».

Η «ποσότητα» αυτήν στην περίπτωση του Σάκη Λιπορδέζη, ήταν «αστείρευτη» δεδομένου ότι τα μαθηματικά τον οδήγησαν σε «καλλιτεχνικά» μονοπάτια, σε εφαρμογές της γνώσης που διέθετε σε μία σειρά έργων καλλιτεχνικής φύσεως και υφής. Ήδη από τα φοιτητικά του άλλωστε χρόνια που, όπως ο ίδιος «μαρτυρά» σε κείμενό του, από το μπαλκονάκι του υπερισογείου στην οδό Μπρουφά 15 της Θεσσαλονίκης, κατάφερε στο πρώτο έτος των σπουδών του χάρη στην πώληση ζωγραφικών πινάκων του με θεματική Έλληνες ποιητές να βγάλει τα απαραίτητα για την επιβίωσή του, καθιστώντας έστω και για λίγο «εκτός από τα μαθηματικά που παρέδιδε στα παιδιά της γειτονιάς, ένα άλλο χόμπι έστω και για λίγο επαγγελματική δραστηριότητα».

Από τα εξώφυλλα των επιστημονικών του εγχειριδίων, στα έπιπλα που σήμερα κοσμούν τον χώρο του «2001 Ορόσημο» τα οποία ο ίδιος σχεδίασε και με την βοήθεια των «αρμοδίων» έγιναν πραγματικότητα συνθέτοντας έναν ακαδημαϊκό διάκοσμο με φανερή αλλά και κρυφή παρουσία μαθηματικών συμβόλων και «παραγώγων» της μαθητικής σκέψης.

Η σχέση του Σάκη Λιπορδέζη με την τέχνη μπορεί να μην κατάφερε ποτέ να αποκτήσει τα χαρακτηριστικά επαγγελματικής δραστηριότητας. Δεν το επιδίωξε άλλωστε και ο ίδιος, παρά το γεγονός ότι στα χρόνια της ωριμότητας, η «στροφή» προς διάφορες εκφάνσεις αυτής, όπως ζωγραφική, διηγήματα, φωτογραφίες κ.α. αλλά και προς τη φιλοσοφία, σύμφωνα και με τις απόψεις των δικών του ανθρώπων ενδεχομένως να ήταν δεδομένη. Άλλωστε, όπως οι κόρες του  μου εκμυστηρεύτηκαν ήταν επιθυμία  του να εκθέσει μέρος των έργων του σε σχετική έκθεση ενδεχομένως και στο πλαίσιο των φετινών Ελευθερίων.

Ο ίδιος άλλωστε όπως θα δείτε στο σχετικό υλικό που σήμερα για πρώτη φορά παρουσιάζεται, και ευχαριστώ θερμά γι’ αυτό την οικογένειά του, τη σύζυγό του Πανδώρα και τις κόρες του Μαρία και Μάρθα, ήταν ένας ανεξάντλητος καλλιτέχνης. Ένα «λαθρεπιβάτης» στον εικαστικό χώρο, όπως ο ίδιος επέλεξε να χαρακτηρίσει τον εαυτό σου σε κείμενό του  –  ξεκαθαρίζοντας ωστόσο πως πρόκειται για μόνιμο και νόμιμο επιβάτη σ’ ένα άλλο όχημα αυτό των μαθηματικών – σε κείμενό του σχετικά με τις πηγές έμπνευσής του με τίτλο «ΜΑΡΜΑΡΟΓΡΑΦΙΕΣ ΜΕ ΣΟΚΟΡΟ». Έμπνευση που δεν είναι άλλη από την τέχνη της φύσης και το υπέροχο μοναδικό τοπίο που συναντά κανείς στα παράλια της Θράκης, τα βουνά, τα ποτάμια, τα δάση, τα λαγκάδια αλλά και τις γραφικές ποικιλόχρωμες πόλεις της με τα γραφικά παλιά σοκάκια τους, που ο ίδιος αποτύπωσε σε κομμάτια μαρμάρου, το υπέροχο σόκορο, που πήρε από ένα εγκαταλελειμμένο λατομείο. Έμπνευση φυσικά και η πόλη που γέννησε και ανέθρεψε τα όνειρά του και τα οράματά του, η Κομοτηνή, την οποία αποτύπωσε σε δεκάδες έργα αυτή τη φορά σε ξύλο από το μαραγκάδικο της γειτονιάς ή χαλκογραφία.

Ένας «λαθρεπιβάτης» που μετουσίωνε σε τέχνη ακόμα και ένα πιάτο του οικογενειακού τραπεζιού, φροντίζοντας επιμελώς για την παρουσίαση του περιεχομένου του ώστε αυτό να εκπέμπει «ομορφιά».

«Λαθρεπιβάτης» σε όχημα με «οδηγούς» αγαπημένους του καλλιτέχνες όπως ο Κώστας Τσόκλης το μουσείο του οποίου επισκέφθηκε τουλάχιστον δυο φορές. Η πρώτη, όπως εξιστορεί ο ίδιος στις κόρες και την σύζυγό του, αρκετά χρόνια πριν ενέπνευσε όλα όσα έκανε στο διάστημα 12 χρόνων που ακολούθησε. Μια ανάμνηση,  πολύτιμη για τον ίδιο που εξιστόρησε στην οικογένειά του μετά την δεύτερη επίσκεψή του, λίγο καιρό πριν φύγει από τη ζωή. Για να μείνει μνήμη αγαθή, μια από τις πολλές, στην ίδια του την οικογένεια και σε όλους εμάς ώστε να γίνουμε κοινωνοί του βαθύτερου νοήματος των λεγομένων του, που ο ίδιος προσδιόρισε σε ένα από τα λεγόμενα του σπουδαίου Έλληνα ζωγράφου: «Τώρα που ο χρόνος του φυσικού μέλλοντός μου περιορίζεται, ανακαλύπτω το παρελθόν, σαν τη μόνη δυνατή προέκταση της ζωής και της αντίληψής μου σαν αστείρευτη πηγή εμπειριών για μορφοποίηση. Όμως η αφετηρία για το αύριο όπως και για το χτες, παραμένει το εκάστοτε σήμερα. Όσο πιο πολύ το έργο σου περιέχει το χτες και όσο πιο επιτυχώς προβλέπει το αύριο, τόσο πιο αντιπροσωπευτικό τού σήμερα είναι».

Θα επιλέξω να κλείσω την ομιλία μου αυτή με κάποια άλλα λόγια του Κώστα Τσόκλη, ως άλλο επίλογο σε ένα πολύ σύντομο, εκ βάθους καρδίας όμως, αφιέρωμα στον δάσκαλό μου, αλλά και ως ένα μήνυμα για το μείζον του Φεστιβάλ στο πλαίσιο του οποίου σήμερα βρισκόμαστε εδώ, που λένε πως: «…Ο καλλιτέχνης οφείλει να ερεθίζει συνεχώς και να μην αρκείται στο να ικανοποιεί ανάγκες. Το πάθος δεν έχει καμιά σχέση με τις ανάγκες. Τις ξεπερνά συντριπτικά. Το πάθος είναι έμπνευση και συχνά διαστροφή. Η τέχνη είναι και τα δύο. Δεν είναι ούτε ευτυχία, ούτε δυστυχία ούτε πείνα, ούτε κορεσμός, αλλά ένα είδος παράξενης ισορροπίας. Μιας ισορροπίας πρόσκαιρης και αμφίβολης, πάντως διαφορετικής απ’ ό,τι περιμέναμε. Η τέχνη είναι αλλιώς… Η τέχνη δεν εκφράζει αισθήματα, παράγει αισθήματα, αν είναι τέχνη. Η Τέχνη είναι ένα πνεύμα που διαπερνά τις πράξεις μας και αφήνει πίσω του για τους άλλους, πότε ίχνη ορατά και ανιχνεύσιμα και πότε αόρατα και φευγαλέα.

Όπως τα ορατά ίχνη που ο Σάκης Λιπορδέζης ως μαθητικός, ως καλλιτέχνης, ως δάσκαλος μας άφησε παρακαταθήκη, και κυρίως τα αόρατα και τα φευγαλέα, που ωστόσο ως σπόρος που καλλιέργησε και ο ίδιος μέσα μας, θα φανερώνονται σε όλους εμάς, στο διάβα της δικής μας ζωής.

Όπως δεκάδες παραδείγματα μαθητών του που διακρίθηκαν και διακρίνονται έως και σήμερα στους τομείς που επέλεξαν να εργαστούν (βίντεο μαθητών).

Να δώσω τα συγχαρητήριά μου στον Αντιπεριφερειάρχη Ροδόπης κ. Νίκο Τσαλικίδη, για την πρωτοβουλία της αφιέρωσης του φετινού Φεστιβάλ στον Σάκη Λιπορδέζη και να προσθέσω απλά πως επειδή κατά τη δική μου άποψη η μεγαλύτερη τέχνη είναι ο ίδιος ο άνθρωπος και η μνήμη που αυτός πίσω του αφήνει,

τους «μεγάλους» αλλά και τους «μικρότερους» ανθρώπους του τόπου μας, της καθημερινότητας και της ζωής μας, θα πρέπει να τους τιμούμε όσο είναι εν ζωή.

Σας ευχαριστώ.

google-news Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.