Προγραμμα δια βιου εκπαιδευσης θεολογων και ιεροδιδασκαλων σε θεματα θρησκευτικων, θρησκευτικης ετεροτητας και διαπολιτισμικης αγωγης

Πολλά χρόνια κρατεί στην Ελλάδα ο διάλογος για το μείζον ζήτημα των θρησκευτικών στα σχολεία. Δεδομένου ότι η γη της Θράκης παρουσιάζει την ευχάριστη ιδιαιτερότητα να φιλοξενεί πιστούς από τις δύο μεγαλύτερες μονοθεϊστικές θρησκείες, το Ισλάμ και τον Χριστιανισμό η συνεχής συζήτηση σχετικά με το ζήτημα αυτό καθίσταται επιτακτική.

Στο πλαίσιο αυτό, εδώ και περίπου έναν χρόνο, εφαρμόζεται στη Θράκη το «Πρόγραμμα Δια Βίου Μάθησης και Επιμόρφωσης Θεολόγων και Ιεροδιδασκάλων της Θράκης σε θέματα Θρησκευτικών, Θρησκευτικής Ετερότητας και Διαπολιτισμικής Θρησκευτικής Αγωγής», από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.

Η κ. Αγγελική Ζιάκα, καθηγήτρια θρησκειολογίας του τμήματος Θεολογίας του Α.Π. Θ. και καθ’ ύλην αρμόδια του Προγράμματος που υλοποιείται,  καθώς έχει εξειδικευτεί στο Ισλάμ, τη μουσουλμανική ιστορία, τον αραβοϊσλαμικό πολιτισμό και το διαθρησκειακό διάλογο, μίλησε στο Ράδιο Παρατηρητής και την Τζένη Κατσαρή-Βαφειάδη, για το περιεχόμενο και τους σκοπούς του προγράμματος και για τις τρεις φάσεις υλοποίησής του.

Η κ. Ζιάκα αναφέρθηκε στις δυσκολίες αλλά συνάμα και στην πρόκληση τής από κοινού διαμόρφωσης μεθόδων διδασκαλίας που αφορούν στο Ισλάμ στα δημόσια σχολεία, και στα όσα θετικά επιφέρει η επικοινωνία και ο διάλογος μεταξύ θεολόγων, ιεροδιδασκάλων και θεολόγων  που εξειδικεύτηκαν  στο Ισλάμ σε διάφορα πανεπιστήμια του κόσμου, αλλά και ο διάλογος μεταξύ διδασκόντων και μαθητών. Επιπλέον, τόνισε ότι ο χαρακτήρας  σήμερα της διδασκαλίας των θρησκευτικών, ήτοι η εισαγωγή των μαθητών σε ζητήματα που αφορούν εν γένει στο θρησκευτικό φαινόμενο στα ελληνικά σχολεία τις δύο τελευταίες δεκαετίες, ο θρησκευτικός  αλλιώς γραμματισμός, ευνοεί την εφαρμογή τέτοιους είδους διαλεκτικών προγραμμάτων.

Εν συνεχεία, μίλησε για το άνοιγμα και των δύο τμημάτων Θεολογίας, Αθηνών και Θεσσαλονίκης, στη θρησκειολογία και στη μελέτη του Ισλάμ και άλλων θρησκειών αλλά και για το γεγονός ότι δεν υπάρχει μια κατεύθυνση αμιγώς ισλαμικών σπουδών στην Ελλάδα. Τέλος, με αφορμή τα πρόσφατα γεγονότα στη Γαλλία, η κ. Ζιάκα, αναφερόμενη στον θρησκευτικό φονταμενταλισμό, επεσήμανε ότι « πρέπει  από τον μουσουλμανικό κόσμο να υπάρξουν πλέον πολλές φωνές ανθρώπων  που θα αρχίσουν να αποδοκιμάζουν τις πράξεις αυτές  και  δημοσία».

«Το μάθημα των θρησκευτικών στα ελληνικά σχολεία εδώ και τουλάχιστον δύο δεκαετίες είναι ένα μάθημα θρησκευτικού γραμματισμού»

ΠτΘ: κ. Ζιάκα, εδώ και καιρό εφαρμόζετε ένα πρόγραμμα που πραγματοποιείται στο πλαίσιο της «Δια βίου εκπαίδευσης θεολόγων και ιεροδιδασκάλων σε θέματα θρησκευτικών, θρησκευτικής ετερότητας και διαπολιτισμικής αγωγής». Σε ποιους απευθύνεται;

Α.Ζ.: Το πρόγραμμα απευθύνεται σε διορισμένους θεολόγους στα σχολεία που έχουν αποφοιτήσει από τις θεολογικές σχολές της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης και διδάσκουν το μάθημα των θρησκευτικών, όπως επίσης στους ιεροδιδασκάλους, οι οποίοι καλούνται να κάνουν μαθήματα κορανίου στα τεμένη της περιοχής και σε συναδέλφους που διδάσκουν πιλοτικά και προαιρετικά, εδώ και ένα χρόνο πλέον, το μάθημα του Ισλάμ στα δημόσια σχολεία της Θράκης και όχι στα μουσουλμανικά σχολεία που ήδη διδάσκεται το μάθημα.

ΠτΘ: Δηλαδή σήμερα στα δημόσια σχολεία υπάρχει η αντίστοιχη επιλογή του μαθήματος των θρησκευτικών και για τους μουσουλμάνους μαθητές; Όπως δηλαδή υπάρχουν μαθητές που «κατηχούνται» μέσα από το μάθημα των θρησκευτικών στην ορθοδοξία, θα μπορούν πλέον και οι μουσουλμάνοι μαθητές  να μαθαίνουν για τη δική τους θρησκεία;

Α.Ζ.: Το μάθημα των θρησκευτικών εδώ και τουλάχιστον δύο δεκαετίες δεν είναι ένα μάθημα που αφορά την ορθόδοξη κατήχηση αλλά είναι ένα μάθημα θρησκευτικού γραμματισμού. Με εφαλτήριο την ορθόδοξη πίστη και την ιδιαιτερότητα της Ελλάδας σε σχέση με την ιστορία της ξεκινούμε πάντα με βάση τον χριστιανισμό αλλά δίνουμε στοιχεία και για τις άλλες θρησκείες. Τα ίδια τα στοιχεία που βρίσκονται στην ιστορική πορεία του χριστιανισμού.

«Τιμούμε την παράδοσή μας αλλά καλούμαστε να διαλεχθούμε και με τους άλλους  και εδώ τίθεται  το θέμα της θρησκευτικής ετερότητας και της διαπολιτισμικότητας»

ΠτΘ: Μιλήσατε για θρησκευτικό γραμματισμό. Ξεφύγαμε δηλαδή τελικά από τα πάτρια και τα παραδοσιακά, τα κατηχητικά…

Α.Ζ.: Δεν υποτιμούμε τα πάτρια και τα παραδοσιακά, αλλά βλέποντας ακριβώς τα μοντέλα που επικράτησαν σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, παραδείγματος χάριν στη Γαλλία, όπου δεν διδάσκεται καθόλου το μάθημα των θρησκευτικών λόγω της laïcité, οι Γάλλοι βρέθηκαν μπροστά σε ένα πολιτικό και πολιτισμικό αδιέξοδο, όταν πλέον οι μαθητές πήγαιναν στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, και μάλιστα σε σχολές ανθρωπιστικού ενδιαφέροντος, χωρίς να  ξέρουν βασικά πράγματα για τις τρεις μονοθεϊστικές θρησκείες. Η Ελλάδα βρίσκεται στην ευχάριστη θέση να έχει πάντοτε το μάθημα των θρησκευτικών αλλά αυτό, λόγω και των δεδομένων σύγχρονων συνθηκών, δεν μπορεί να είναι κλειστό μόνο στη δική μας παράδοση. Την τιμούμε αλλά καλούμαστε να διαλεχθούμε και με τους άλλους  και εδώ μπαίνει το θέμα της θρησκευτικής ετερότητας και της διαπολιτισμικότητας και το εργαλείο πάλι είναι το μάθημα των θρησκευτικών.

ΠτΘ: Είναι πολύ ενδιαφέρον και πρωτοποριακό αυτό που κάνετε τώρα στη Θράκη. Στο πλαίσιο της ισονομίας και των δικαιωμάτων στη γνώση που έχουνε οι μαθητές να διδάσκεται στο δημόσιο σχολείο και το Ισλάμ…

Α.Ζ.: Για εμάς τουλάχιστον, ως ερευνητές και επιστήμονες, που προερχόμαστε από τον χώρο του πανεπιστημίου είναι μία πρόκληση να δούμε πώς όλα αυτά τα πράγματα εφαρμόζονται στην πράξη και, κυρίως, στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Το ότι διδάσκεται, έστω και πιλοτικά, το μάθημα του Ισλάμ στα δημόσια ελληνικά σχολεία είναι μια πολύ καλή ευκαιρία και για τους ίδιους τους διδάσκοντες, τόσο χριστιανούς όσο και μουσουλμάνους, να βρίσκονται, να συζητούν θέματα θρησκείας και να τα αξιοποιούν μέσα σε ένα ευρύτερο πλαίσιο και μεταξύ των μαθητών τους. Γιατί αυτού του είδους η διαπαιδαγώγηση είναι αυτή που εξασφαλίζει την άρση των στερεοτύπων και φέρνει πιο κοντά τους ανθρώπους που, ούτως ή άλλως, συμβιώνουν εδώ και πολλούς αιώνες στην όμορφη περιοχή της Θράκης.  

«Ο διάλογος έχει αυτή τη χάρη, να φέρνει δύο υποκείμενα διαφορετικά σε αντιπαράθεση και να βγαίνουν γόνιμα αποτελέσματα»

ΠτΘ: Πώς είναι να βρίσκονται ορθόδοξοι και μουσουλμάνοι θεολόγοι και να διαλέγονται; Πόσο έτοιμοι είναι να αφήσουν πίσω τα στερεότυπα;

Α.Ζ.: Το πρόγραμμα έχει τρεις μεγάλες φάσεις υλοποίησης. Η πρώτη έχει γίνει ήδη, μεταξύ του διαστήματος του Οκτωβρίου και Δεκεμβρίου, απευθυνόταν μόνο στους χριστιανούς θεολόγους των δημοσίων σχολείων και είχε μεγάλο ενδιαφέρον. Συζητήσαμε ακριβώς αυτά τα θέματα και τις δυσκολίες και φάνηκε ότι θέλουμε και πιο πρακτικές προσεγγίσεις από τον ακαδημαϊκό χώρο, που να εξυπηρετούν και να αναβαθμίζουν το μάθημά τους. Τώρα θα ξεκινήσουμε τις επιμορφώσεις των ιεροδιδασκάλων που θα αφορούν στο Ισλάμ, όπου οι επιμορφωτές θα είναι οι ίδιοι διδάκτορες μουσουλμανικής θεολογίας αλλά και ευρύτερα θα τους κάνουμε κάποιες επιμορφώσεις από μέλη ΔΕΠ διαφόρων τμημάτων της ημεδαπής για θέματα θρησκευτικής ετερότητας, παιδαγωγικών, πολυπολιτισμικότητας, αυτά δηλαδή που κάναμε και στην περίπτωση των θεολόγων. Η τρίτη φάση του προγράμματος, που θα γίνει τον Σεπτέμβριο, είναι και η πιο ενδιαφέρουσα γιατί εκεί θα έρθουν σε επικοινωνία οι θεολόγοι με του Ιεροδιδασκάλους. Εκεί θα προσπαθήσουμε να βρούμε τον πολιτισμικό πλούτο της Θράκης, ο οποίος φέρει στοιχεία και από τις δύο θρησκείες, παραδόσεις και πολιτισμούς, τα τοπικά συμφραζόμενα και να δούμε πώς αυτά μπορούν να χρησιμοποιηθούν εντός του μαθήματος των θρησκευτικών και του Ισλάμ.

«Πολλές φορές το να μιλά κάποιος, έστω και επιστήμονας, για τη θρησκεία του άλλου, μπορεί να ενοχλεί»

ΠτΘ: Το Κοράνι για τους πολλούς από μας, πλην των μουσουλμάνων και των θρησκευόμενων στην θρησκεία του Ισλάμ είναι άγνωστο. Το έχουμε αφουγκραστεί εμπειρικά μέσα από τις γιορτές και την τυπική συμπεριφορά των μουσουλμάνων. Αυτή η προσέγγιση που επιχειρείτε φαντάζει δύσκολη στον μη ειδικό. Πώς αντιμετωπίζουν οι συμμετέχοντες το γεγονός ότι μία ελληνίδα γνωρίζει τόσο καλά το Ισλάμ;

Α.Ζ.: Αυτή είναι και η μεγάλη πρόκληση, ο λόγος για τον οποίο μπήκαμε σε αυτή τη εποικοδομητική περιπέτεια. Ακριβώς να βρεθούν θεολόγοι από δύο διαφορετικούς θρησκευτικούς χώρους, όπου γνωρίζουμε πλέον αρκετά για το Ισλάμ και αντίστοιχα και οι μουσουλμάνοι αρκετά για τον χριστιανισμό και να δούμε πώς αυτά μέσα στο περιβάλλον του σχολείου αλλά και ευρύτερα στην κοινωνία μπορούν να αξιοποιηθούν με θετικούς τρόπους και χωρίς να υπάρχει ο φόβος και η προκατάληψη του ενός προς τον άλλον. Έχει δυσκολίες το εγχείρημα γιατί πολλές φορές το να μιλά κάποιος, έστω και επιστήμονας, για τη θρησκεία του άλλου, μπορεί να ενοχλεί. Αλλά και ο διάλογος έχει αυτή τη χάρη, να φέρνει δύο υποκείμενα διαφορετικά σε αντιπαράθεση και να βγαίνουν γόνιμα αποτελέσματα. Γιατί πολλές φορές δεν συνομιλούμε και δεν  δοκιμαζόμαστε μεταξύ μας και αποφασίζουν άλλοι για εμάς, και μάλιστα με τον χειρότερο δυνατό τρόπο, ενώ έχουμε την ευκαιρία να το κάνουμε, να δούμε ποια είναι τα πραγματικά προβλήματα και πώς θα τα επιλύσουμε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο από κοινού.

«Έχουμε ξεχάσει ότι η ορθοδοξία επεβίωσε τόσα χρόνια εντός της οθωμανικής αυτοκρατορίας αλλά και διαλεγόμενη με τον αραβικό και μουσουλμανικό κόσμο»

ΠτΘ: Γνωρίζετε και τα αραβικά;

Α.Ζ.: Η αραβική γλώσσα είναι στην ουσία η γλώσσα του Κορανίου, που σημαίνει ότι είναι και ιερή γλώσσα για τους μουσουλμάνους. Είναι δύσκολη γλώσσα, τόσο στην προσφορά της όσο και την γραφή της, αλλά είναι και μία πολύ όμορφη μουσική γλώσσα. Υπάρχουν πλέον νέοι μέθοδοι εκμάθησης του αλφαβήτου και της ανάγνωσης του Κορανίου, στις οποίες καλούνται οι ίδιοι οι ιεροδιδάσκαλοι να εντρυφήσουν ούτως ώστε  να διατηρήσουν το πρότυπο της εκμαθήσεως, που είναι μάλιστα και ένα από τα καθήκοντα των μουσουλμάνων, -όχι απλώς η ανάγνωση αλλά και η αποστήθιση του Κορανίου- και να το κάνουν με έναν τρόπο πιο δελεαστικό απέναντι στους νέους μαθητές για να μην υποφέρουν αλλά να χαίρονται το κείμενο.

ΠτΘ: Από τον διαδικτυακό τόπο του προγράμματος πληροφορηθήκαμε ότι την Παρασκευή, το Σάββατο και την Κυριακή θα επισκεφθείτε Ξάνθη, Κομοτηνή και Διδυμότειχο και θα ασχοληθείτε με τους Ιεροδιδασκάλους για την επιμόρφωσή τους στο θέμα της θρησκευτικής ετερότητας και της διαπολιτισμικής θρησκευτικής αγωγής…

Α.Ζ.: Η διάρκεια της επιμόρφωσης είναι 40 ώρες ανά περιοχή και στην Κομοτηνή είναι δύο τα τμήματα. Ένα από τα μαθήματα θα είναι ο διάλογος και πώς πορευόμαστε στην ιστορία και τους αιώνες διαλεγόμενοι, ο Χριστιανισμός και το Ισλάμ. Γιατί έχουμε ξεχάσει ότι η ορθοδοξία επεβίωσε τόσα χρόνια εντός της οθωμανικής αυτοκρατορίας αλλά και διαλεγόμενη με τον αραβικό και μουσουλμανικό κόσμο, διαφορετικά δεν θα μπορούσε να επιβιώσει.

ΠτΘ: Είπατε ότι στις επιμορφώσεις συμμετέχουν μουσουλμάνοι διδάκτορες θεολογίας. Είναι από τον τόπο μας; Πείτε μας λίγα παραπάνω γι’ αυτή τη Θράκη που δεν γνωρίζουμε….

Α.Ζ.: Έχετε ήδη κάποιους διδάκτορες μουσουλμανικής θεολογίας στον τόπο σας, που είναι πολύ αξιόλογοι. Έχετε επίσης ένα μεγάλο αριθμό ανθρώπων που έχουν σπουδάσει στο εξωτερικό, γιατί δεν υπήρχε και δεν υπάρχει ακόμα μία κατεύθυνση αμιγώς Ισλαμικών σπουδών στην Ελλάδα. Έρχονται από Ιδρύματα της Τουρκίας, της Αιγύπτου, της Σαουδικής Αραβίας και ο καθένας κουβαλάει και μία πολυπολιτισμικότητα και διαφορετικές αναφορές με αυτόν τον τρόπο, φεύγοντας και ξαναγυρίζοντας στον τόπο του. Και εμείς βέβαια να ανακαλύπτουμε όλα αυτά στην επικοινωνία μεταξύ τους. Επίσης, αυτό που μου αρέσει προσωπικά είναι ότι υπάρχουν και αρκετές πλέον γυναίκες θεολόγοι.

«Θα πρέπει και ο ίδιος ο μουσουλμανικός κόσμος να αρχίσει να διεκδικεί τα της πίστεώς του με έναν τρόπο εποικοδομητικό»

ΠτΘ: Οι μουφτήδες της Θράκης καταδίκασαν επίσημα τα γεγονότα στη Γαλλία αλλά το ανησυχητικό είναι ότι είχαμε μία ακόμα δολοφονία στη Δανία. Βλέπουμε ότι αυτό το ζήτημα φοβίζει την Ευρώπη. Οι δικοί μας μουφτήδες μας λένε ότι δεν είναι δυνατόν μία θρησκεία να μιλά για μίσος. Πού κατά τη γνώμη σας οφείλεται αυτή η μεταστροφή, αυτή η βία;

Α.Ζ.: Το ερώτημά σας είναι πολύ δύσκολο να απαντηθεί και δεν μπορεί να δώσει κανείς μία μόνο απάντηση. Το μεγάλο πρόβλημα σε όλες τις θρησκείες, και φυσικά και στο Ισλάμ, είναι αυτό της ερμηνείας των γραφών. Στην περίπτωση αυτών των ακραίων, βίαιων κινημάτων όπως το ISIS, γίνεται μία φονική ερμηνεία της θρησκείας του Ισλάμ, που δεν εκφράζει την πλειοψηφία του μουσουλμανικού κόσμου και γι’ αυτόν τον λόγο τον Οκτώβριο του 2014, πέραν αυτού του κειμένου στο οποίο αναφερθήκατε, οι ίδιοι οι σοφολογιότατοι μουφτήδες είχαν κάνει και ένα κείμενο κατά των δράσεων του ISIS, που εκφράζει όχι απλώς τη μη επιδοκιμασία όλων αυτών των πράξεων αλλά τον αποτροπιασμό τους απέναντι στη βία.

«Το Ισλάμ της Θράκης είναι κατεξοχήν ειρηνοποιό»

Το πολύ μεγάλο πρόβλημα επίσης στην Ευρώπη αλλά και στην Αμερική, είναι ότι πολλές φορές έχουμε να κάνουμε και με ανθρώπους που, λόγω της ψυχοπαθολογίας τους, ενδύονται τώρα όλη αυτή την μισαλλοδοξία που χρησιμοποιεί θρησκευτικούς όρους και ξαφνικά φαίνεται ότι κάποιος κινείται κατά των μουσουλμάνων ή κατά των χριστιανών. Πρέπει να δει και αυτό το θέμα κάποιος, ποιοι είναι οι άνθρωποι που τα κάνουν αυτά, ποια η κοινωνική τους θέση, το κατά πόσο είναι εργαζόμενοι ή δεν έχουν λάβει τη σωστή παιδεία εντός των χώρων που ζουν και είναι συνήθως τα στοιχεία «λούμπεν» της κοινωνίας. Εδώ βέβαια είναι μεγάλη και η ευθύνη και των ευρωπαϊκών κρατών για το πώς διαβιούν οι γενεές των μουσουλμάνων, -η δεύτερη, η τρίτη γενιά- στους χώρους τους. Στην περιοχή μας  βέβαια πρόκειται για αυτόχθονο Ισλάμ, καθώς το Ισλάμ της Θράκης είναι κατεξοχήν ειρηνοποιό.

Από τον μουσουλμανικό κόσμο πρέπει να υπάρξουν πλέον από κοινού προσπάθειες εύρεσης πολλών ανθρώπων οι  οποίοι θα αρχίσουν να αποδοκιμάζουν αυτές τις πράξεις και στα δημόσια μέσα. Γιατί, αν το μεγαλύτερο μέρος των μουσουλμάνων το πράττουν, είναι σιωπηλοί, δεν ακούγονται. Θα πρέπει και ο ίδιος ο μουσουλμανικός κόσμος να αρχίσει να διεκδικεί τα της πίστεώς του με έναν τρόπο εποικοδομητικό. Η αλήθεια είναι ότι βρισκόμαστε όντως σε μία εποχή εκ νέου αναβίωσης φονταμενταλισμών και καλούμαστε όλοι να συμβάλουμε στην άρση αυτών, είτε είναι θρησκευτικοί είτε πολιτικοί.

«Τα τμήματα Θεολογίας Αθηνών και Θεσσαλονίκης έχουν ήδη από τη δεκαετία του ’60 ως γνωστικό αντικείμενο μελέτης τη θρησκειολογία και το άνοιγμα στον κόσμο του Ισλάμ»

Το τμήμα Θεολογίας του ΑΠΘ, όπως και η Θεολογική Σχολή των Αθηνών, ήδη από τη δεκαετία του ’60 είχε ως γνωστικό αντικείμενο μελέτης τη θρησκειολογία και, κυρίως, το άνοιγμα στον κόσμο του Ισλάμ. Μάλιστα, ένας από τους πρωτοπόρους ήταν ο νυν αρχιεπίσκοπος Αλβανίας κ.κ. Αναστάσιος, μεγάλη προσωπικότητα τόσο ως δάσκαλος όσο ως ποιμένας. Το δικό μας τμήμα ξεκίνησε και με τη μελέτη του Ισλάμ αλλά και με τη μελέτη των ανατολικών θρησκειών –ινδουϊσμό, βουδισμό, κομφουκισμό κ.λπ.– ενώ στη Θεολογική Σχολή Αθηνών υπάρχει επιστήμονας, ο οποίος ασχολείται με τη μελέτη του ιαπωνικού βουδισμού. 

«Ασχολούμαι με το Ισλάμ από την αρχή των φοιτητικών μου χρόνων και άρχισα να εξειδικεύομαι από το 1992-1993»

Ασχολούμαι με το Ισλάμ πολλά χρόνια, από την αρχή των φοιτητικών μου χρόνων, γιατί αγαπούσα και τη θρησκειολογία ευρύτερα. Αλλά και από το 1992-1993 και μετά που άρχισα να εξειδικεύομαι είναι αρκετά χρόνια. Βέβαια πρέπει να πω πως και το Ισλάμ, ως επιστημονική μελέτη, συμπεριλαμβάνει πάρα πολλά πεδία. Το δικό μου δεν αφορά τόσο στις κορανικές σπουδές ή στις μουσουλμανικές παραδόσεις, αλλά και τους  διάφορους κλάδους του Ισλάμ  και τη χρήση του θρησκευτικού λόγου από πολιτικές ιδεολογίες κυρίως σήμερα, καθώς και στη βυζαντινή, μεταβυζαντινή και νεότερη ελληνική έρευνα για το Ισλάμ.

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.