Πως βιωσαν την προσφυγια οι ανταλλαγεντες του 1922
Σε μια εξερεύνηση στις ομοιότητες και τις διαφορές των εμπειριών των προσφύγων της Μικρασιατικής καταστροφής, αλλά και της συλλογικής μνήμης, ήταν αφιερωμένη η πρώτη από τις διαδικτυακές διαλέξεις του Τομέα Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών του ΠΤΔΕ του ΔΠΘ, με τίτλο «Ανιχνεύοντας την Ιστορική μνήμη των προσφύγων του 1922».
Ο Αναπληρωτής Καθηγητής του Τμήματος Ιστορίας και Εθνολογίας του ΔΠΘ κ. Άγγελος Παληκίδης, μίλησε για τις «Διαδρομές της ιστορικής μνήμης των Ελλήνων και Τούρκων ανταλλαγέντων του 1922»
Ο κ. Παληκίδης έκανε μια διεπιστημονική προσέγγιση στο ζήτημα της ιστορικής μνήμης, σημειώνοντας πως η ανταλλαγή πληθυσμών υπήρξε αναπόφευκτο επακόλουθο ενός εμβληματικού γεγονότος για την ιστοριογραφία και την συλλογική συνείδηση των δύο εθνών, που ονομάζεται Μικρασιατική καταστροφή για την Ελλάδα, πόλεμος της Ανεξαρτησίας και θεμελίωση της Τουρκικής Δημοκρατίας για την Τουρκία.
«Ενώ για τους Έλληνες ιστορικούς η ανταλλαγή πληθυσμών θεωρήθηκε ένα σημείο τομής στην ομογενοποίηση και την εθνική σταθερότητα της χώρας, στην Τουρκία υποβιβάστηκε σχεδόν σε υποσημείωση» ανέφερε, και μόνο πρόσφατα διευρύνθηκε το πεδίο μελέτης.
Εχθρική αντιμετώπιση των προσφύγων
Οι πρόσφυγες αντιμετωπίστηκαν από την αρχή εχθρικά, με τις αιτίες να μην είναι μόνο πολιτικές και οικονομικές, αλλά και γιατί ήταν φορείς μιας πολιτισμικής ετερότητας που ήταν ασύμβατη με τα συμπαγή ιδεότυπα των πολιτών των δύο εθνικών κρατών.
Το κυριότερο είναι, τόνισε, πως οι πρόσφυγες ήταν μέλη των προεθνικών κοινωνιών, που οι εθνικές ιστοριογραφίες είχαν εξορίσει στη σφαίρα του πρωτογονισμού, ενώ εμφάνιζαν χαρακτηριστικά θεωρητικά και πρακτικά αδιανόητα για κράτη που συγκροτούσαν τους ιδρυτικούς τους μύθους πάνω σε μονοεθνική, μονοθρησκευτική και μονοπολιτισμική βάση.
Η παρουσία αυτών των κοινοτήτων, προκάλεσε σοκ στις κοινωνίες του ελλαδικού χώρου, ενώ στην Τουρκία, κυριάρχησε η πιο απόλυτη και μονολιθική μορφή εθνικισμού, ο λεγόμενος φυσιοκρατικός αρχεγονισμός, μια πίστη στην αρχαιότητα και την φυσικότητα των εθνών, με την εθνικότητα ως φυσικό χαρακτηριστικό, με κάθε έθνος να έχει το δικό του τόπο και τα δικά του σύνορα, όπως και τη δική του ιστορική αποστολή και ιστορικό πεπρωμένο.
Οργάνωση σε πολιτιστικές συλλογικότητες
Στη συνέχεια ο κ. Παληκίδης αναφέρθηκε στην απόκτηση της συλλογικής αντίληψης την οργάνωση σε πολιτιστικές συλλογικότητες.
Στην Ελλάδα οι οργανωμένες προσπάθειες για την διατήρηση, μελέτη και προβολή της ιστορίας και του πολιτισμού των χαμένων πατρίδων, άρχισαν ήδη από τη δεκαετία του ’30, με το αίσθημα της αδικίας που βίωναν από την κρατική πολιτική και την στάση του ντόπιου πληθυσμού να τους συσπειρώνουν γύρω από μια προσφυγική ταυτότητα, με δύο πυλώνες: την Ελληνικότητα της καταγωγής τους, και την Ελληνικότητα του πολιτισμού τους.
Άρχισαν να προβάλλουν λοιπόν τα στοιχεία του μικρασιατικού Ελληνισμού, για να αποδείξουν στους ντόπιους Έλληνες την μακραίωνη και αδιάλειπτη συνέχεια του μικρασιατικού Ελληνισμού από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, και την πολιτισμική ανωτερότητα των προσφύγων.
Η πρώτη προσπάθεια γίνεται με το Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών, και στη συνέχεια από τη δεύτερη γενιά προσφύγων, αλλά η μεγαλύτερη αύξηση πολιτιστικών συλλόγων ξεκινά τη δεκαετία του ’80, με τον κ. Παληκίδη να αναφέρεται στις προσπάθειές τους για την αναγνώριση των γενοκτονιών και την εκπαιδευτική αντιμετώπισή τους.
Στην Τουρκία, μέχρι το τέλος του 20ου αιώνα, οι Τούρκοι πρόσφυγες και οι ελάχιστοι σύλλογοί τους, τήρησαν την ίδια στάση σιωπής που τήρησε η εθνική τους ιστοριογραφία στο ζήτημα της ανταλλαγής των πληθυσμών.
Η εικόνα αλλάζει στις αρχές του 21ου αιώνα, με την πολιτική επαναπροσέγγιση Ελλάδας και Τουρκίας, και το αποφασιστικό βήμα σημειώθηκε το 2000, με την ίδρυση του Ιδρύματος των Ανταλλαγέντων της Λοζάνης, που φιλοδοξεί να αγκαλιάσει τους απογόνους τόσο των Τούρκων, όσο και των Ελλήνων.
Διαφορές και κοινά χαρακτηριστικά των προσφύγων
Ο κ. Παληκίδης τόνισε πως είναι προφανές πως οι πρόσφυγες δεν συγκροτούσαν ενιαίες εθνοτικές και πολιτισμικές ομάδες με κοινή αίσθηση ταυτότητας και συνείδησης. Πολλοί υπέστησαν την βία του εθνικισμού, άλλα όμως υποχρεώθηκαν να εκπατριστούν χωρίς να έχουν βιώσει κακοποίηση ή απειλή, και εγκατέλειψαν τις πατρίδες τους γιατί έτυχε να πιστεύουν σε μια θρησκεία διαφορετική από αυτή που όριζε η συνθήκη της Λοζάνης ως κριτήριο παραμονής.
Διαμόρφωσαν δε νέες ταυτότητες στις νέες πατρίδες σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο, και εμποτίστηκαν με τα ιδεώδη του εθνικισμού, και η προσφυγική ταυτότητα αποτέλεσε οργανικό τμήμα των εθνικών ταυτοτήτων.
Παρά τις διαφορές όμως, υπάρχουν πολλά κοινά χαρακτηριστικά: Πρώτο είναι ο βίαιος εκτοπισμός σε περιβάλλον πολέμου, που ήταν καθοριστικά για τον καθορισμό των προσωπικοτήτων, αλλά και της κοσμοθεωρίας τους, λόγω του «ξεριζωμού» τους, από τον χαμένο τόπο, που μετασχηματίζεται σε ιδανική ουτοπία.
Δεύτερο κοινό είναι η απότομη διάρρηξη της καθημερινότητας και των πρακτικών που συνδέονται με τον κύκλο της ζωής και τον θάνατο, πολλούς πρόσφυγες να μην μπορούν να συμφιλιωθούν με το ότι δεν θα ταφούν στην ίδια γη με τους προγόνους τους και αναζητούν τόπο που θα παρομοιάζει τον δικό τους.
Έτσι μουσουλμάνοι από τα Γιάννενα εγκαθίστανται σε λίμνη στο Παντύχι, ενώ χριστιανοί από την Αγία Κυριακή της Μικράς Ασίας εγκαθίστανται στην Αγία Μαρίνα Βέροιας, επειδή, όπως λένε, έμοιαζε με το χωριό τους.
Τρίτο κοινό χαρακτηριστικό είναι η τραυματική εμπειρία του ταξιδιού και της υποδοχής τους από τις κρατικές αρχές και κυρίως τις τοπικές κοινωνίες.
Ειδικά οι πρόσφυγες που μιλούσαν τη γλώσσα του «άλλου» οι τουρκόφωνοι Χριστιανοί και οι Ελληνόφωνοι Μουσουλμάνοι, σχεδόν ταυτίστηκαν με τον εχθρό και δέχτηκαν επιθέσεις.
Στην Ελλάδα, τόνισε ο κ. Παληκίδης, τους αποκαλούσαν Τούρκους, τουρκόσπορους, γύφτους, ενώ στην Τουρκία Γκιαούρ και βρωμοπρόσφυγες.
Κλείνοντας ο κ. Παληκίδης τόνισε πως βρισκόμαστε σε ένα σταυροδρόμι, και έχουμε όλοι μας ευθύνη. Ο ένας δρόμος είναι το μίσος για τον άλλο, ο εθνικισμός και ο λαϊκισμός, και ο άλλος η ίαση, η κάθαρση, και η έξοδος από τον κύκλο της εκδίκησης και της αντεκδίκησης, και τελικά η συμφιλίωση.
Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.
