Πως οι κλασικες σπουδες υπερνικουν τον ρατσισμο

Η καθηγήτρια κλασικών σπουδών του πανεπιστημίου του Kentucky κ. Jackie Murray επισκέφθηκε για πρώτη φορά την Ελλάδα και συγκεκριμένα την Κομοτηνή, με στόχο να παρουσιάσει δύο ομιλίες στο Τμήμα Ελληνικής Φιλολογίας του ΔΠΘ στο πλαίσιο του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών και Κλασικής Ειδίκευσης. Οι διαλέξεις της, που πραγματοποιήθηκαν 25 και 26 Απριλίου, έθεταν ως κεντρικό ζήτημα την Ελληνιστική ποίηση και συγκεκριμένα την ποίηση του Απολλώνιου Ρόδιου. Μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα η ίδια χάρη στις αστείρευτες γνώσεις της και τον πηγαίο της χαρακτήρα κατάφερε να μετατρέψει τους ακροατές των διαλέξεων σε κοινωνούς των γνώσεων της.
 
Όμως, εκτός από την Ελληνιστική ποίηση αντικείμενο της έρευνας της αποτελεί και η Λατινική λογοτεχνία, η αρχαία αστρονομία και αστρολογία, ενώ επιπλέον στο επίκεντρο της ακαδημαϊκής της πορείας έχει θέσει τη μελέτη του πολιτισμού της Καραϊβικής αλλά και τη διεξαγωγή ερευνών σχετικά με τις διαφυλετικές σχέσεις και την πρόσληψη των κλασικών σπουδών από Αφρικανικές κοινότητες.
 
Η ίδια αποτυπώνει στη συνέντευξη που παραχώρησε στον Παρατηρητή της Θράκης, τη σχέση της με τον Απολλώνιο Ρόδιο, τα πρώτα βήματα της στον χώρο των κλασικών σπουδών αλλά και τον ρόλο των τελευταίων στον σεβασμό της διαφορετικότητας και την εξάλειψη του ρατσισμού. 

Η επίσκεψη στην Κομοτηνή και το ενδιαφέρον για την Ελληνιστική ποίηση 

ΠτΘ: Πώς και αποφασίσατε να επισκεφθείτε την Κομοτηνή και να παραχωρήσετε τις δύο αυτές διαλέξεις;
J.Μ.: Έπειτα από πρόσκληση που δέχθηκα από την καθηγήτρια Φλώρα Μανακίδου, η οποία γνωρίζει την αγάπη μου για την Ελληνιστική ποίηση αποφάσισα να έρθω εδώ στη Θράκη. Εξάλλου μου αρέσει να πηγαίνω σε άγνωστα και εξωτικά μέρη, οπότε δέχθηκα με ενθουσιασμό την πρόσκληση αυτή. 

«Από πάντα είχα ένα έντονο ενδιαφέρον σε ό,τι έχει να κάνει με την αρχαιότητα» 

ΠτΘ: Πώς ξεκίνησε το ενδιαφέρον σας για την Ελλάδα και ειδικότερα για τη λογοτεχνία της Ελληνιστικής περιόδου;
J.Μ.: Από πάντα είχα ένα έντονο ενδιαφέρον σε ό,τι έχει να κάνει με την αρχαιότητα. Στα σχολικά μου χρόνια έδειξα την προτίμηση μου στα λατινικά, τα οποία συνέχισα και στο Πανεπιστήμιο. Εντούτοις, εκεί προέκυψε το ενδιαφέρον μου για τον ελληνικό πολιτισμό, εξαιτίας ενός καθηγητή μου που ήταν επικεντρωμένος στην Ελληνιστική ποίηση.
 
Ωστόσο, η λατρεία μου για τον Απολλώνιο Ρόδιο θα μπορούσε να είχε ξεκινήσει από μικρότερη ηλικία. Συγκεκριμένα, από μια ταινία «Ο Ιάσωνας και οι Αργοναύτες» που με είχε συνεπάρει, ενώ στη συνέχεια διάβασα σχετικά με αυτήν και το έπος του Απολλώνιου. Αυτό το οποίο με ενθουσιάζει σε αυτόν είναι ότι υπάρχει μια σύζευξη ανάμεσα στην επιστημονική γνώση –γνώσεις σχετικά με τον κόσμο, την ιατρική, τα φυτά κ.λπ.– αλλά και στη σαγήνη του λόγου χωρίς περιττά ρομαντικά στοιχεία, μια σύζευξη που δεν υπήρχε στην πρωϊμότερη ποίηση. 

«Υπάρχει μεγάλη βιβλιογραφία για τον Όμηρο και τους κλασικούς, όχι όμως και για τους λιγότερο γνωστούς συγγραφείς της Ελληνιστικής περιόδου» 

ΠτΘ: Πώς είναι για τους συναδέλφους σας, που ζουν εκτός Ελλάδας, να ασχολούνται με την ελληνική λογοτεχνία σε επίπεδο μεταφράσεων; Για παράδειγμα ήταν εύκολο για εσάς να βρείτε μια καλή μετάφραση για τα έργα του Ομήρου ή για τα έργα του Απολλώνιου;
J.Μ.: Όσον αφορά τον Όμηρο δεν έχουμε κάποιο πρόβλημα. Υπάρχουν πάρα πολλές μεταφράσεις και μεγάλη βιβλιογραφία, γεγονός που πολλές φορές δημιουργεί άλλου είδους σύγχυση. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και με τους άλλους κλασικούς όπως τον Ευριπίδη, τον Αισχύλο κ.λπ. Υπάρχει πληθώρα πληροφοριών. Ωστόσο, εκεί που αντιμετωπίζουμε σοβαρό ζήτημα είναι οι συγγραφείς που είναι λιγότερο γνωστοί, όπως είναι αυτοί της Ελληνιστικής περιόδου. Εκεί, συνήθως αναγκαζόμαστε να καταφεύγουμε στις βιβλιοθήκες, να αναζητούμε τους παπύρους και πολλές φορές οι ίδιοι να κάνουμε τη μετάφραση.
 
Δυστυχώς, η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων που ασχολούνται με τις κλασικές σπουδές περιορίζουν την ακαδημαϊκή τους συγγραφή σε έργα που αφορούν τον Όμηρο και τους υπόλοιπους γνωστούς κλασικούς συγγραφείς. Γι’ αυτό και συνεχώς προτρέπω τους μαθητές μου να ασχοληθούν περισσότερο με την Ελληνιστική ποίηση, έναν τομέα που καταγράφει ελλείψεις. 

«Πιστεύω πως υπάρχει ενδιαφέρον από τη νεότερη γενιά για την Ελληνιστική ποίηση» 

ΠτΘ: Μιας και αναφέρατε τους μαθητές σας, πιστεύετε ότι οι νεότερες γενιές δείχνουν ενδιαφέρον για την Ελληνιστική ποίηση;
J.Μ.: Για να είμαι ειλικρινής, πιστεύω πως ναι. Το ενδιαφέρον αυτό φαίνεται και στην πράξη. Για παράδειγμα λίγους μήνες πριν, όταν διεξήχθη ένα συνέδριο για προπτυχιακούς φοιτητές, μία από τις πρωτοετείς μαθήτριες μου διακρίθηκε για την εργασία της με θέμα την Ελληνιστική ποίηση, αλλά και παλαιότεροι μαθητές μου συνεχίζουν, έχοντας ως αντικείμενο την Ελληνιστική ποίηση, να εκδίδουν επιστημονικά άρθρα και συγγράμματα. 

Οι ελληνικές σπουδές στο πανεπιστήμιο του Kentucky 

ΠτΘ: Πώς είναι διαρθρωμένες οι ελληνικές σπουδές στο πανεπιστήμιο του Kentucky.
J.Μ.: Οι κλασικές σπουδές αποτελούν μέρος του τμήματος των Σύγχρονων και Κλασικών Γλωσσών στο οποίο συμπεριλαμβάνονται αρκετές γλώσσες όπως π.χ. τα Αραβικά, τα Κινεζικά κ.λπ. Στις κλασικές σπουδές τα Αρχαία Ελληνικά και τα Λατινικά είναι άμεσα συνδεδεμένα. Όσον αφορά όμως την εκμάθηση Αρχαίων Ελληνικών, υπάρχουν τέσσερα μαθήματα σε διάρκεια δύο χρόνων και το επίπεδο δυσκολίας ανεβαίνει με το πέρασμα των μαθημάτων. Ο στόχος μας είναι μετά και το 4^ο μάθημα οι μαθητές να είναι σε θέση να διαβάζουν έργα του Ομήρου, τα πρωτότυπα κείμενα χωρίς καμία επεξεργασία.
 
ΠτΘ: Μπορείτε να καταλάβετε και τα Νέα Ελληνικά;
J.Μ.: Όχι. Θα το ήθελα όμως. Να επισημάνω ότι δεν χρησιμοποιούμε τα Αρχαία Ελληνικά κατά την επικοινωνία μας με τους μαθητές, μόνο για εξέταση κειμένων κ.λπ. Αν και εγώ στο μάθημα μου, τους αναθέτω διάφορες δραστηριότητες, ώστε να εξασκηθούν έμπρακτα, για παράδειγμα τους ζητώ να δημιουργήσουν ένα κουκλοθέατρο ή μια σύντομη παράσταση στα Αρχαία Ελληνικά. 

«Η Ελληνιστική περίοδος χαρακτηρίζεται από πολυπολιτισμικότητα και ανταλλαγή πολιτισμικών αξιών» 

ΠτΘ: Το ενδιαφέρον σας για τις φυλετικές μελέτες προέκυψε και αυτό από την ενασχόληση σας με την Ελληνιστική περίοδο;
J.Μ.: Θεωρώ πως ναι, καθώς η Ελληνιστική περίοδος χαρακτηρίζεται από έντονη πολυπολιτισμικότητα. Βλέποντας εκείνη την εποχή διαπιστώνουμε ότι διαφορετικές κουλτούρες, διαφορετικοί πολιτισμοί έρχονται σε επαφή, επικοινωνούν και σε πνευματικό επίπεδο. Άνθρωποι μετακινούνται στην Αλεξάνδρεια, στη Βαβυλώνα κ.α. μεταφέροντας ιδέες, γνώσεις. Επομένως, όλη αυτή η συνάθροιση διαφορετικών πολιτισμών και ο τρόπος με τον οποίο προσλάμβαναν τα αρχαία κείμενα, αποτέλεσαν έναυσμα για να επεκτείνω το ακαδημαϊκό μου ενδιαφέρον αλλά και να κάνω πιο ελκυστικό το μάθημα σε ανθρώπους που είναι διαφορετικοί. 

«Παλαιότερα η ενασχόληση με τους κλασικούς θεωρούνταν προνόμιο των λευκών. Δεν ταίριαζε με την κατώτερη κουλτούρα των έγχρωμων» 

Επιπλέον, πρέπει να επισημάνω ότι η ενασχόληση με τους κλασικούς συγγραφείς και γενικότερα οι κλασικές σπουδές υπήρξαν κατά τα πρώτα χρόνια της δημιουργίας των Η.Π.Α. προνόμια της λευκής φυλής, προσδίδοντας τους κύρος και γόητρο, ενώ για τους έγχρωμους η επαφή με τους κλασικούς ήταν απλώς εκτός της κουλτούρας τους, δεν ταίριαζαν στην «κατωτερότητα» τους και μάλιστα χρησιμοποιούνταν ως βάση για τη διατήρηση της δουλείας. Αναλυτικότερα, πριν το ξέσπασμα του Αμερικανικού Εμφυλίου Πολέμου, οι διανοούμενοι της εποχής χρησιμοποιούσαν το παράδειγμα της αρχαίας Ελλάδας και της Ρώμης ως δικαιολογία για να συνεχίσει να λειτουργεί ο θεσμός της δουλείας, καθώς υποστήριζαν ότι οι σπουδαίοι αυτοί πολιτισμοί είχαν δούλους άρα και εμείς πρέπει να διατηρήσουμε αυτή τη συνήθεια. Ανάλογες αντιλήψεις εξέφρασαν η Βρετανία, η Ισπανία κ.ά κατά τη δημιουργία των αποικιών τους.
 
Εντούτοις, αν εξετάσει κανείς με προσοχή την Ελληνιστική περίοδο θα αντιληφθεί ότι η ελληνική κουλτούρα δεν εξαπλώθηκε μόνο στους Ρωμαίους, αλλά στους πάντες και μάλιστα ενστερνίστηκε από τους περισσότερους πολιτισμούς. Επομένως, από αυτήν την σκοπιά θα πρέπει να το δούμε, ότι δεν αποτελεί απλά ένα προνόμιο των λευκών αλλά πρέπει να δίνεται η ευκαιρία σε όλους να έρθουν σε επαφή με τα λόγια, των κλασικών και όχι μόνο, συγγραφέων. Γι’ αυτό και στα μαθήματα μου προσπαθώ να συμπεριλαμβάνω για παράδειγμα την πρόσληψη των κλασικών από την Αφροαμερικανική λογοτεχνία αλλά και στοιχεία της αμερικανικής ιστορίας και τον ρόλο των κλασικών σε αυτήν. Η προσπάθεια αυτή δεν πραγματοποιείται μόνο από εμένα αλλά και από πολλούς άλλους που έχουμε ως στόχο τη δημιουργία τάξεων που θα χαρακτηρίζονται από ποικιλομορφία. 

«Δεν μπορούμε πλέον να διαιωνίζουμε τις ρατσιστικές αντιλήψεις» 

Πλέον όλοι έχουμε συνειδητοποιήσει ότι δεν αρκεί απλά να διδάσκουμε ορθά και  μόνο θεωρητικά τους κλασικούς, πρέπει να τους συνδέουμε με την πραγματικότητα και πρέπει να τονίζουμε ότι πολλά κλασικά κείμενα χρησιμοποιούνται ακόμη και σήμερα για να προπαγανδίσουν την επιστροφή της δουλείας αλλά και την ανωτερότητα της λευκής φυλής, με αποτέλεσμα τη δημιουργία ομάδων που αγωνίζονται να προσηλυτίσουν περισσότερα άτομα με ανάλογες αντιλήψεις. Έτσι, όλες αυτές οι θεωρίες παρατηρούμε ότι χρησιμοποιούνται διαχρονικά από διάφορες γενιές και δεν πρέπει να συμφωνούμε σιωπηλά και να διαιωνίζουμε αυτήν τη νοσηρή κατάσταση.

Φλώρα Μανακίδου, Καθηγήτρια Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας Τμήματος Ελληνικής Φιλολογίας ΔΠΘ «Στοίχημα για το ΤΕΦ να δώσει ουσιαστικά κίνητρα στους φοιτητές του για να ενδιαφερθούν σε βάθος για τις φιλολογικές σπουδές και να αναδείξουν τις δυνατότητες που κρύβουν σε θέματα πολιτιστικής πολιτικής» 

Όπως αναφέρθηκε η πρόσκληση της κ. Murray έγινε στο πλαίσιο της κλασικής κατεύθυνσης εαρινού εξαμήνου και εμπίπτει στα ερευνητικά ενδιαφέροντα και στο αντικείμενο του μαθήματος της καθηγήτριας κ. Φλώρας Μανακίδου με θέμα τους Ελληνιστικούς ύμνους και εγκώμια.
 
Η επιλογή έγινε λόγω της εξειδίκευσης της κ. Murray με την οποίαν  η κ. Μανακίδου έχει συνυπάρξει σε ειδικά συνέδρια για την ελληνιστική γραμματεία, ενώ όπως υπογραμμίστηκε η κ. Murray ήταν αυτή που εκδήλωσε την επιθυμία να επισκεφτεί τη Θράκη, περιοχή με ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ελληνιστική της ιστορία, δηλ. για την εποχή που ορίζεται από τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου μέχρι την οριστική επικράτηση της Ρώμης στην Μεσόγειο (ορόσημο είναι η ναυμαχία του Ακτίου το 31 π.Χ.). 

«Ευχή όλων η συνέχεια προσκλήσεων που επιτρέπουν στους φοιτητές να δουν και να μάθουν πως καλλιεργείται η ελληνική φιλολογία σε διεθνές επίπεδο» 

Όπως επεσήμανε μιλώντας στον «ΠτΘ» η κ. Μανακίδου «τα υποδειγματικά στην παρουσίασή τους από την εκεί Εφορεία Αρχαιοτήτων Άβδηρα είναι μια καλή απόδειξη αυτής της θρακικής παρουσίας στην ελληνική ιστορία. Είναι επομένως ευχή όλων να συνεχίζονται και να δίνονται κίνητρα για περαιτέρω τέτοιες προσκλήσεις που ανανεώνουν την επιστημονική σκέψη και επιτρέπουν στους φοιτητές να δουν και να μάθουν πώς καλλιεργείται η ελληνική φιλολογία σε διεθνές επίπεδο».
 
Σύμφωνα με την ίδια κ. Murray είναι ειδική σε θέματα ελληνιστικού έπους, το οποίο συνεχίζει και συνειδητά διαδέχθηκε τη μεγάλη παράδοση των ομηρικών επών. Οι συμβολές της κατά την διάρκεια της παρουσίας της στην Κομοτηνή ανέδειξαν πώς τα ελληνιστικά ποιήματα συνεχίζουν αυτή την παράδοση, ενώ συνειδητά προτείνουν και μία νέα τεχνοτροπία. Αυτή έχει να κάνει μεταξύ άλλων και με την πολιτική ιδεολογία της εποχής. Ειδικά η δυναστεία των Πτολεμαίων που διαδέχθηκε την μακεδονική δυναστεία των Αργεαδών του Φίλιππου και του Αλέξανδρου, υπήρξε η πιο γνωστή πάτρονας των τεχνών και των επιστημών. Στην πρωτεύουσά της, την διάσημη κοσμόπολη Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, οι θεσμοί που ίδρυσαν οι Πτολεμαίοι βασιλιάδες, το Μουσείο και η πρωτοποριακή για την εποχή Βιβλιοθήκη εξέθρεψαν πολλούς λογίους και ποιητές που δεν ήταν από την περιοχή, αλλά συνέρρεαν από όλη την μητροπολιτική Ελλάδα για να δουλέψουν και να εργαστούν υπό ιδανικές συνθήκες με την οικονομική χορηγία αυτών των εμπνευσμένων Πτολεμαίων βασιλιάδων. Αυτήν την ιδεολογία την εκμεταλλεύονται οι ποιητές, την αξιοποιούν και την προωθούν μέσα στην ποίησή τους. Έτσι η ιστορία εντάσσεται μέσα στην τέχνη και η τέχνη υπηρετεί και την ιδεολογία των ισχυρών της εποχής.
 
Η κ. Μανακίδου όμως έδωσε  και το στίγμα του τμήματος ελληνικής φιλολογίας και του μεταπτυχιακού του προγράμματος, τονίζοντας πως το στοίχημα του Τμήματος είναι να δώσει ουσιαστικά κίνητρα στους φοιτητές του για να ενδιαφερθούν σε βάθος για τις φιλολογικές σπουδές που έχουν επιλέξει και να αναδείξουν τις δυνατότητες που κρύβουν σε θέματα πολιτιστικής πολιτικής.
 
Οι δυσκολίες άλλωστε ενός περιφερειακού Τμήματος με πολύ ελλιπή βιβλιοθήκη και μακριά από το κέντρο είναι πολλές, όπως εξήγησε, αλλά γίνεται τιτάνια προσπάθεια για έρευνα και διδασκαλία. «Στο Τμήμα η ελληνική φιλολογία καλλιεργείται στη διαχρονία της ως μία αδιάλειπτη ενότητα που ξεκινά από τα Ομηρικά έπη και φτάνει μέχρι τη σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία περνώντας μέσα από διάφορες σημαντικές φάσεις κυρίως την ύστερη αρχαιότητα, τη Ρώμη με το δικό της πολιτιστικό και πολιτικό χαρακτήρα, το Βυζάντιο που εμπλουτίζεται από τη χριστιανική θρησκεία, την τουρκοκρατούμενη ελληνική παραγωγή με τις ιδιαίτερες συνθήκες της η οποία και οδηγεί στο νεώτερο ελληνικό πολιτισμό» εξήγησε.
 
Αναφερόμενη στο Πρόγραμμα μεταπτυχιακών σπουδών του Τμήματος ελληνικής φιλολογίας που φιλοξένησε και την καθηγήτρια ξεκίνησε το 2006 με δίδακτρα και έχει καθιερωθεί ως ένα από τα σημαντικά τρέχοντα μεταπτυχιακά φιλολογικά προγράμματα των ελληνικών Πανεπιστημίων. Προσφέρει μεταπτυχιακό δίπλωμα Ειδίκευσης (Μ.Δ.Ε.· Δίπλωμα Α ́ Κύκλου) στις ακόλουθες κατευθύνσεις: 1. Kλασικής Φιλολογίας (με ειδίκευση Ι) Aρχαίας Eλληνικής Φιλολογίας ή II) Λατινικής Φιλολογίας ή ΙΙΙ) Παπυρολογίας) και 2. Mεσαιωνικής-Nεοελληνικής Φιλολογίας (με ειδίκευση Ι) Μεσαιωνικής Ελληνικής Φιλολογίας ή ΙΙ) Nεοελληνικής Φιλολογίας).
 
Ειδικά για την κατεύθυνση της κλασικής φιλολογίας η κ. Μανακίδου επεσήμανε ότι γίνεται προσπάθεια από όλους τους συναδέλφους να ενισχύσουν αυτή την εμβληματική σε παγκόσμια κλίμακα περίοδο του ελληνικού κόσμου με μία ποικιλία από μαθήματα όπως είναι αυτά που αφορούν τα διάφορα λογοτεχνικά είδη  (έπος, δράμα, ελληνιστικά κείμενα, ρητορική, ιστοριογραφία) αλλά και φιλοσοφία, ο κόσμος των ιδεών, θέματα γλώσσας και ύφους. «Αν και είμαστε ένα περιφερειακό Τμήμα τα βιογραφικά των μελών ΔΕΠ μας επιτρέπουν να έχουμε πολλές και σημαντικές επαφές με συναδέλφους άλλων Πανεπιστημίων και στο μέτρο που επιτρέπουν οι νέες οικονομικές συνθήκες καλούμε συναδέλφους τόσο από τα ελληνικά Πανεπιστήμια όσο και από το εξωτερικό για εξειδικευμένα colloquia, όπου οι φοιτητές μας έχουν την ευκαιρία να δουν τις νέες ερευνητικές τάσεις αλλά και να ακούσουν μια εργασία σε εξέλιξη (work in progress) πέρα από αυτή των δασκάλων τους» επεσήμανε χαρακτηριστικά. 

Νέο μεταπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών με θέμα «Κείμενα και πολιτισμός» 

Η κ. Μανακίδου μας ενημέρωσε ότι πριν λίγο καιρό η Σύγκλητος του Δ.Π.Θ. ενέκρινε το νέο μεταπτυχιακό πρόγραμμα και τον κανονισμό που υπέβαλε το Τμήμα με την Πρόεδρό του καθ. Μαρία Τζιάτζη -ας σημειωθεί μάλιστα ότι ήταν από τα πρώτα του Δ.Π.Θ. που υποβλήθηκαν και εγκρίθηκαν- και τώρα αναμένεται η τελική απόφαση του Υπουργείου Παιδείας.
 
Όπως υπογράμμισε με το νέο πρόγραμμα θα συντομευθεί ο χρόνος φοίτησης, κάτι που σημαίνει εντατικοποίηση και προσαρμογή στα σύγχρονα διεθνή δεδομένα. Ο τίτλος που δόθηκε σε αυτό το υπό έγκριση νέο μεταπτυχιακό πρόγραμμα είναι «Κείμενα και πολιτισμός» και έγινε προσπάθεια να δοθεί ένας μοντέρνος προσανατολισμός που θα αναδεικνύει την άμεση σχέση των κειμένων ως προϊόντων πνεύματος με τον περιρρέοντα χώρο που καθορίζει μία κοινωνία σε συγκεκριμένες ιστορικές συνθήκες.

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.