Ο αρχιτεκτονας που «χαρισε» στην Κομοτηνη τη μνημη της Εβραικης Συναγωγης της
«Στην Ελλάδα υπάρχει ένα εκρηκτικό μείγμα που καταλήγει στο να καταστρέφονται πόλεις, γειτονιές, οικιστικά σύνολα με τεράστια ιστορική αξία ∙ μαζί τους και μνημεία που αφορούν σε μικρές μειονότητες, όπως οι Εβραίοι και άλλοι»
«Στη διάσωση της πολιτιστικής κληρονομιάς της χώρας μας, υπάρχει ανευθυνότητα, αδιαφορία και κερδοσκοπία»
Στην Θράκη βρέθηκε τις προηγούμενες ημέρες, με την αφορμή της παρουσίασης του βιβλίου του με τίτλο «Η Συναγωγή» που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις «Ινφογνώμων» ο ιστορικός αρχιτέκτονας κ. Ηλίας Μεσσίνας.
Η παρουσίαση πραγματοποιήθηκε το απόγευμα της Τετάρτης, 13 Απριλίου στην Ξάνθη, σε διοργάνωση της Φιλοπρόοδης Ένωσης Ξάνθης, ωστόσο ο κ. Μεσσίνας άδραξε την ευκαιρία να βρεθεί και στην Κομοτηνή, η οποία του «οφείλει» τη μοναδική αναπαράσταση της Εβραϊκής Συναγωγής που αποτύπωσε με μεγάλη ακρίβεια στη μελέτη του με τίτλο «Οι Συναγωγές της Ελλάδας: Μια μελέτη των Συναγωγών στη Μακεδονία και τη Θράκη», τμήμα των αποτυπώσεων της οποίας φιλοξενείται και στο ιστορικό λεύκωμα «‟Διαβάζοντας” την πόλη. Κουμουτζηνά – Γκιουμουλτζίνα – Κομοτηνή. Πρόσωπα και Κείμενα» που συνέγραψε και επιμελήθηκε η «δική» μας Τζένη Κατσαρή-Βαφειάδη, υιοθετήθηκε από τον Δήμο Κομοτηνής, με παρότρυνση του οποίου ξεκίνησε η συγγραφή του, για τον Εορτασμό των 100 χρόνων Ενσωμάτωσης της Δυτικής Θράκης στον εθνικό κορμό και εξεδόθη από τις Εκδόσεις «Παρατηρητής της Θράκης».
Ο κ. Μεσσίνας είναι συστηματικός μελετητής των εβραϊκών συναγωγών στον ελλαδικό χώρο, γεγονός το οποίο αποτυπώνεται και στην πολύχρονη έρευνά του, όπου προτεραιότητα έχουν οι ιστορίες των ανθρώπων.
Ο ίδιος αρχιτέκτονας και πολεοδόμος, σύμβουλος αειφορίας και δημόσιας διαβούλευσης. Απόφοιτος του Κολλεγίου Αθηνών, του Yale School of Architecture και κάτοχος διδακτορικού στη Χωροταξία και MSc σε «Περιβάλλον και Ανάπτυξη» από το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, ανέλαβε για πρώτη φορά την εκτενή μελέτη και αποτύπωση των συναγωγών στην Ελλάδα το 1993, την οποία και δημοσίευσε εκτενώς στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Από το 1995 μέχρι σήμερα έχει αναλάβει πρωτοβουλίες με συνεργάτες για τη μελέτη, αναστήλωση, αναπαλαίωση και ανακαίνιση συναγωγών σε πόλεις ανά την Ελλάδα, περιλαμβανομένης και της προστασίας του ψηφιδωτού της αρχαίας συναγωγής στην Αίγινα, ενώ σε κάθε του παρουσίαση, και όχι, μόνο, προτάσσει την αξία της διάσωσης και αξιοποίησης του «ξεχασμένου» δυστυχώς σε πολλές των περιπτώσεων, πολιτιστικού πλούτου της χώρας μας.
Ο κ. Μεσσίνας μίλησε το πρωί της Πέμπτης, 14 Απριλίου, στο «Ράδιο Παρατηρητής 94fm» εξιστορώντας εν συντομία την αρχή αλλά και την εξέλιξη του εγχειρήματός του που αφορά στις Συναγωγές ανά την Ελλάδα, επικεντρώνοντας και στον τρόπο εργασίας του σε σχέση με τη Συναγωγή της Κομοτηνής.
Ο λόγος στον ίδιο…
ΠτΘ: κ.Μεσσίνα έχετε αφιερώσει ένα μεγάλο κομμάτι της ερευνητικής και επαγγελματικής σας σταδιοδρομίας στις Εβραϊκές Συναγωγές της Ελλάδας. Πώς ξεκίνησε η ενασχόλησή σας αυτή;
Η.Μ: Ξεκίνησε στην αρχή της σταδιοδρομίας μου ως αρχιτέκτονας και συγκεκριμένα το 1992 στην Αμερική. Έχοντας αποφοιτήσει πλέον από το Yale σκεφτόμουν τι θα κάνω με τη ζωή και την καριέρα μου. Οι περισσότεροι συμφοιτητές μου πήγαν να δουλέψουν σε αρχιτεκτονικά γραφεία, εγώ έψαχνα να βρω πώς θα έκανα κάτι που θα έχει μεγαλύτερη σημασία για μένα ως αρχιτέκτονα, έναν τρόπο που θα μπορούσα να χρησιμοποιήσω τις γνώσεις μου ώστε να υπηρετήσουν κάτι μεγαλύτερο από μένα και επίσης να είναι κάτι που θα είχε νόημα για τον τόπο από τον οποίο ήρθα. Συνθέτοντας όλα αυτά μαζί και εκμεταλλευόμενος κάποιες συγκυρίες που προέκυψαν στην πορεία ήρθε η ενασχόλησή μου με τις Συναγωγές. Συγκεκριμένα θυμάμαι πως το 1992 είχα επισκεφθεί το Σικάγο για μία έκθεση όπου έπεσε στα χέρια μου ένα τεύχος του περιοδικού «Μετρόπολις» που εμπεριείχε ένα άρθρο με τίτλο «Η αναστήλωση των Συναγωγών στην Ευρώπη». Παράλληλα μέσα από κάποιες εκστρατείες για τη διάσωση των Συναγωγών της Ανατολικής Ευρώπης ήρθα σε επαφή με τα γραπτά του Σάμουελ Κρούγκερ, που είχε γράψει για τη σημασία των εγκαταλελειμμένων κτηρίων και την ανάγκη αυτά να έρθουν σε χρήση, να σωθούν, να διατηρηθούν. Με ενέπνευσε, τον αναζήτησα τον βρήκα και έκτοτε ξεκίνησε μια φιλία και μια στήριξη από πλευράς του ώστε να γίνει κάτι αντίστοιχο και στην Ελλάδα.
«Υπάρχει διάσπαρτο υλικό για την Εβραϊκή κοινότητα της Κομοτηνής, απλώς πρέπει κάποιος που ενδιαφέρεται να ενώσει τα κομμάτια»
ΠτΘ: Δεδομένου ότι στην Ελλάδα, όπως το παράδειγμα της Κομοτηνής, δεν έχουμε φροντίσει για τη διάσωση ιστορικών αρχείων, πόσο δύσκολο ήταν το ερευνητικό σας εγχείρημα; Υπήρχε διαθέσιμο υλικό;
Η.Μ: Έχουν δημοσιευτεί κατά καιρούς πάρα πολλά στοιχεία για την Κομοτηνή και την Εβραϊκή κοινότητα. Αυτό που πρέπει να κάνει κάποιος είναι να συνδέσει όλα τα κομμάτια που βρίσκονται διάσπαρτα. Επίσης, εγώ είχα την ευκαιρία για ενάμιση χρόνο να κάνω εκτενή έρευνα στα πρωτότυπα αρχεία των Εβραϊκών Κοινοτήτων, ένα μέρος των οποίων βρίσκεται στο Ισραήλ και ένα άλλο μέρος του στη Μόσχα. Εκεί λοιπόν βρήκα ακόμα και το όνομα της Συναγωγής που μέχρι τότε ήταν άγνωστο. Λεγόταν Μπεθ Ελ, που σημαίνει ο Οίκος του Θεού. Το όνομα το βρήκα σε ένα έγγραφο, όπως με παρόμοιο τρόπο βρήκα και πολλά άλλα στοιχεία για το κτίριο, την ταυτότητά του κ.ο.κ. Το ίδιο το κτίριο επισκέφθηκα όταν πλέον είχε καταρρεύσει η στέγη, πλην ενός μικρού κομματιού που παρέμενε όρθιο αλλά υπήρχαν οι περιμετρικοί τοίχοι, όπως, επίσης, βρήκα και τον περίφημο τρούλο, η κατασκευή του οποίου, ο λόγος για τον οποίο έγινε αποτελεί αίνιγμα. Τον βρήκα λοιπόν στο έδαφος και έτσι μπόρεσα να τον αποτυπώσω και να αναπαραστήσω με μεγάλη ακρίβεια τα σχέδια της Συναγωγής, ώστε σήμερα αν κάποιος αποφασίσει, ο Δήμος π.χ., ότι θέλει την ανάπτυξη της Συναγωγής αυτό να μπορεί να γίνει με μεγάλη ακρίβεια.
«Σε ό,τι αφορά τη διάσωση της πολιτιστικής κληρονομιάς της χώρας μας, υπάρχει ανευθυνότητα, αδιαφορία και κερδοσκοπία»
ΠτΘ: Είστε πολύπειρος ερευνητής με πολλές εικόνες από όλη την Ελλάδα. Ποιοι κατά την άποψή σας είναι οι λόγοι που δεν επιδείξαμε τον ζήλο, ως χώρα, να διατηρηθούν και να διασωθούν τα στοιχεία αυτά της πολιτιστικής μας κληρονομιάς;
Η.Μ: Δυστυχώς το θέμα αυτό δεν αφορά μόνο τις Συναγωγές, αφορά ευρύτερα τον πολιτισμό. Είτε αυτός είναι θρησκευτικός είτε αφορά σε καπναποθήκες, ανοιχτούς χώρους, πλατείες, χώρους πρασίνου κτλ. Δυστυχώς υπάρχει μια ανευθυνότητα, αδιαφορία και δυστυχώς και μια κερδοσκοπία. Αν τα βάλουμε όλα αυτά μαζί υπάρχει ένα εκρηκτικό μείγμα το οποίο δυστυχώς καταλήγει στο να καταστρέφονται πόλεις, γειτονιές, οικιστικά σύνολα με τεράστια αξία, και μαζί με αυτά στοιχεία που αφορούν σε μικρές μειονότητες όπως οι Εβραίοι κ.ο.κ. που όμως έχουν αφήσει τεράστιο πολιτισμικό απόθεμα στον τόπο μας. Κάποια στιγμή πρέπει να αρχίσουμε να το βλέπουμε πραγματικά πολιτισμικά και όχι θρησκευτικά, γιατί αυτά είναι τα στοιχεία που πλουτίζουν τις πόλεις μας και αυτά είναι που θα φέρουν τους ξένους επισκέπτες οι οποίοι θα έρθουν να δουν αυτήν την πολυπολιτισμικότητα, η οποία ήταν ουσιαστικά το σήμα κατατεθέν όλης της Βόρειας Ελλάδος.
«Μπορούμε να μιλάμε για επιλεκτική προστασία από την αρχαιολογία για την ανάδειξη του πολιτισμού ∙ για τη διάσωση και ανάδειξη των Συναγωγών χρειάζεται και λίγο τόλμη, πιο “ανοιχτές” σκέψεις, να δούμε ποιο είναι το καλό του τόπου»
ΠτΘ: Στις τοποθετήσεις προτάσσεται την ανάγκη αναστήλωσης και ανάδειξης των Συναγωγών όπου υπάρχουν και ως τουριστικά προϊόντα. Από την περιήγησή σας στην Ελλάδα εντοπίζεται ενδιαφέρον από πλευράς των αρμοδίων;
Η.Μ: Χρειάζεται πολιτική βούληση, χρηματική υποστήριξη από κάποιον φορέα ή κάποιο πρόγραμμα, αλλά και η αναγκαία ελαστικότητα σε επίπεδο αδειών με βάση το τι θα αναδείξει έναν συγκεκριμένο χώρο. Πιο συγκεκριμένα για παράδειγμα για τα Βυζαντινά Τείχη όπου ναι μεν είναι αρχαιολογικός χώρος και πρέπει να προστατευτεί, αλλά υπάρχει και μία συναγωγή η οποία υπολογίζεται ότι χτίστηκε τον 17ο – 18ο αιώνα και επομένως έχει μια τεράστια σημασία και αξία, ως μέρος των διαφόρων επιπέδων της ιστορίας. Όλα αυτά είναι μέρος της ιστορίας, επομένως μπορούμε να μιλάμε για επιλεκτική προστασία από την αρχαιολογία για την ανάδειξη του πολιτισμού. Αν έχεις για παράδειγμα να αναδείξεις τρία «στρώματα» ιστορίας, τα δύο παραπάνω στρώματα τα παρατάς, τα χάνεις για να αναδείξεις το πρώτο, οπότε και η αρχαιολογία είναι κάπου επιλεκτική. Στη λογική αυτή μπορούμε και εμείς να ορίσουμε τι επιλέγουμε να κρατήσουμε. Από εκεί και πέρα χρειάζεται και λίγο τόλμη, πιο «ανοιχτές» σκέψεις και να δούμε ποιο είναι το καλό του τόπου. Αν το καλό του τόπου είναι να αναπτύξουμε την πολυπολιτισμικότητά του, καλώς να το κάνουμε. Δεν κάνουμε κάτι κακό, απλά επαναφέρουμε αυτόν τον πλούτο της ιστορίας που υπήρχε έτσι και αλλιώς.
ΠτΘ: Η έρευνά σας ξεκίνησε το 1993. Υπάρχει ακόμα υλικό προς έρευνα για τις Συναγωγές της Ελλάδας;
Η.Μ: Ξεκίνησα την έρευνα αυτή το 1993, μετά τελείωσα το διδακτορικό μου, βγήκαν τα δύο βιβλία, έκανα μερικές δημοσιεύσεις και κάπου μετά το άφησα. Το ενδιαφέρον μου αναζωπυρώθηκε όταν προσπαθήσαμε να διασώσουμε την Αρχαία Συναγωγή στην Αίγινα. Οφείλω να ομολογήσω πως τώρα με όλη αυτήν τη συζήτηση και τον διάλογο που αναπτύσσεται γύρω από αυτό το βιβλίο μου ανοίγει πολύ η όρεξη να συνεχίσω την έρευνα αυτή αλλά από άλλο επίπεδο. Και αυτό γιατί έχει αλλάξει ο κόσμος από το 1990, έχουν αλλάξει τα δεδομένα, και έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον να δούμε το πού είναι τώρα τα πράγματα, πώς αντιδράει ο κόσμος και ποιες είναι οι καινούργιες απόψεις που αναπτύσσονται γύρω από αυτό το θέμα.
Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.
