Νικολεττα Τσιτσανουδη-Μαλλιδη: «Ο δημοσιογραφικος λογος. Απο τη μεταπολιτευση εως τα μνημονια»

«Η παρουσίαση του υπόχρεου ως ασθενή γίνεται σκόπιμα, ώστε ο βεβαρημένος δανειολήπτης να σφραγίζεται με κατωτερότητα και βιολογική τρωτότητα, οπότε και να στιγματίζεται ως υποδεέστερη οντότητα που χρήζει “σωτηρίας”»

Ο θεσμός e-Colloquium της Ειδίκευσης Γλωσσολογίας του ΤΕΦ/ΔΠΘ, όπως αποδείχθηκε και με την εκδήλωση που διοργανώθηκε την Πέμπτη 14 Ιανουαρίου, απέδειξε για μία ακόμη φορά την αξία του για τους σύγχρονους ερευνητές –και μη– που αναζητούν τις όψεις της «πραγματικής» πραγματικότητας της ελληνικής γλώσσας. Ο λόγος λοιπόν για την πολύ ενδιαφέρουσα ομιλία της Αναπληρώτριας Καθηγήτριας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων κ. Νικολέττας Τσιτσανούδη-Μαλλίδη με τίτλο «Ο δημοσιογραφικός λόγος.

Από τη μεταπολίτευση έως τα μνημόνια», μία ομιλία που είχε αφορμή και το ομότιτλο βιβλίο της, που κυκλοφόρησε τον Ιανουάριο του 2020 από το Center for Hellenic Studies του Πανεπιστημίου Harvard και τις εκδόσεις Gutenberg.  Τόσο στο βιβλίο όσο και στην ομιλία της έθεσε στο γλωσσολογικό της μικροσκόπιο τον δημοσιογραφικό λόγο, έναν λόγο που κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης δέχθηκε ποικίλα πυρά ως αυτός που καταφέρνει να κατευθύνει τα πλήθη και να επηρεάζει τις πολιτικές εξελίξεις.

Προτού αναφερθούμε σε αυτή καθεαυτή τη διάλεξη της κ. Τσιτσανούδη, αξίζει να περιδιαβούμε στο πλούσιο βιογραφικό της. Όπως προαναφέραμε είναι Αναπληρώτρια Καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Μέλος ΣΕΠ του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου και Fellow of Comparative Studies του Κέντρου Ελληνικών Σπουδών (Ελλάδος) του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ, ενώ από το 2015 διοργανώνει και διευθύνει το Διεθνές Θερινό Πανεπιστήμιο «Ελληνική Γλώσσα, Πολιτισμός και ΜΜΕ». Η ίδια είναι συγγραφέας και έχει υπάρξει στο παρελθόν δημοσιογράφος.

Στο δια ταύτα όμως.

«Με την έλευση της ιδιωτικής τηλεόρασης οι εκπρόσωποι της δημοσιογραφίας επιχείρησαν να εμφανιστούν όσο το δυνατόν περισσότερο οικείοι στο ευρύ κοινό»

Η κ. Τσιτσανούδη κατάφερε με τη μεστότητα του λόγου και της σκέψης της να εκμεταλλευτεί κάθε λεπτό της παρουσίασής της. Αρχικά αναφέρθηκε στους συμβολισμούς της δημοτικής γλώσσας μετά το 1974, τονίζοντας πως με την αποκατάσταση της Δημοκρατίας όλοι είχαν ανάγκη για μία καινούργια πολιτισμική αλλαγή που αντικατοπτρίζεται και στη γλώσσα, ιδιαίτερα μετά και την επίλυση του γλωσσικού ζητήματος. Σταδιακά γίνεται εμφανές πως η δημοτική γλώσσα, εργαλείο της λαϊκής βούλησης και της εργατικής τάξης, μεταφέρεται στον λόγο των δημοσιογράφων καθώς και στην πολιτική εξουσία. «Με την έλευση της ιδιωτικής τηλεόρασης οι εκπρόσωποι της δημοσιογραφίας επιχείρησαν να εμφανιστούν όσο το δυνατόν περισσότερο οικείοι στο ευρύ κοινό, στο πλαίσιο μιας “επικοινωνιακής συμμόρφωσης”», αναφέρει χαρακτηριστικά. Χρησιμοποιούν έτσι οι δημοσιογράφοι την άτυπη καθημερινή γλώσσα του μικρομεσαίου πολίτη και αφήνουν στην άκρη τις απόμακρες τυπικότητες. H ίδια μάλιστα χαρακτήρισε αυτές τις στάσεις «εικονικής ευμένειας» και «υψηλής απατηλής οικειότητας». Όσον αφορά στους στόχους της «λαϊκής» αυτής μετάβασης, δεν ήταν καθόλου «αθώοι», αλλά υπαγορεύτηκαν από ιδεολογική λειτουργία και την ανάγκη για εξασφάλιση ευρύτερης επίδρασης.

Φτάνοντας πιο κοντά στο σήμερα, στο πλαίσιο μίας ακόμη μελέτης της, εξετάστηκαν από γλωσσολογική άποψη και τα συνθήματα των «αγανακτισμένων», την περίοδο του 2011, με τη διαπίστωση πως υπήρχε χρήση γλώσσας-ταμπού, στερεότυπων τρόπων έκφρασης, αρκετών έντονων παραφθορών της τυπικής γλώσσας κ.ά

Η ιατρική ορολογία «παρούσα» στην οικονομική κρίση

Αξιοσημείωτη αποτελεί και η ενδελεχής αναφορά της στον δημοσιογραφικό λόγο κατά την περίοδο των γνωστών σε όλους μας μνημονίων, όταν και ο οφειλέτης λαός, ήτοι εμείς, παρουσιάζεται από τα ΜΜΕ αλλά και τους πολιτικούς ως ένας ασθενής, ως άρρωστος που χρήζει ίασης. Τόνισε μάλιστα πως «η παρουσίαση του υπόχρεου ως ασθενή γίνεται σκόπιμα, ώστε ο βεβαρημένος δανειολήπτης να σφραγίζεται με κατωτερότητα και βιολογική τρωτότητα, οπότε και να στιγματίζεται ως υποδεέστερη οντότητα που χρήζει “σωτηρίας”», και έτσι ο λαός να οφείλει ευγνωμοσύνη στον «γιατρό» της και να μην αμφισβητεί τις «θεραπευτικές» μεθόδους που χρησιμοποιεί, καθώς εκείνος είναι ο επαΐων. Η περιγραφή της οικονομικής κατάστασης με όρους ιατρικής δημιούργησε όμως και ορισμένες σταθερούς συσχετισμούς, όπως τους ακόλουθους:

• Χρέος – Ασθένεια
• Χρεωκοπημένη ελληνική κοινωνία  – Ασθενής
• Δανειστές, Θεσμοί – Γιατρός
• Οικονομικά μέτρα – Φάρμακο, Θεραπεία

Παρατηρούμε λοιπόν πως το λεξιλόγιο που χρησιμοποιείται προέρχεται από την ιατρική ορολογία και είναι αρκετά γνωστό στη μάζα, εν αντιθέσει με τα οικονομικά μέτρα που συνήθως έχουν μία πιο κρυπτική γλώσσα και εμπεριέχουν πληθώρα επιστημονικών ορολογιών. Αυτή η ευληπτότητα «δεν διαταράσσει τον μικρόκοσμο του παραλήπτη» και είναι πολύ εύκολη η νοηματοδότησή του.

Η μελέτη αυτή και οι υποθέσεις εργασίας της προχώρησαν περισσότερο εις βάθος, κατηγοριοποιώντας τα «αίτια» της ασθένειας, που ως επί το πλείστον είναι απροσδιόριστα: άλλοτε η ασθένεια οφείλεται σε γενετική ανωμαλία, άλλοτε σε διαταραχή ή και σε βαρύ τραυματισμό-κλονισμό. Επίσης, μεταξύ άλλων, σχολιάστηκαν οι συνέπειες της «ασθένειας», οπότε και ο ασθενής βρίσκεται είτε σε νάρθηκα (π.χ. «Η χώρα βρίσκεται σε νάρθηκα μνημονίου»), είτε στον γύψο (π.χ. «Η οικονομία μας βρίσκεται στον γύψο») –τι άραγε μνήμες μας ανακαλεί ο περίφημος γύψος», διαχρονικά επίκαιρος μάλλον–, είτε στην εντατική (π.χ. «Τα μνημόνια μας έβαλαν ως κοινωνία στην εντατική») –κατά την οποία ο ασθενής εξαρτάται και ελέγχεται από τους εξωτερικούς μόνο παράγοντες–, είτε σε κατάσταση νάρκωσης (π.χ. «Ο Τσίπρας ξύπνησε πολύ γρήγορα και άγρια από τον ύπνο στον οποίο τον είχε βυθίσει ο Βαρουφάκης»), είτε σε κώμα, είτε με μάσκα οξυγόνου κλπ.

«Τα ΜΜΕ παρουσιάζουν τον δανειζόμενο να έχει το πρόβλημα και όχι το πολιτικό σύστημα και τις τυχόν δικές του ασθένειες»

Ιδιαίτερη μνεία έγινε και στον χρεωκοπημένο-ασθενή, δύο έννοιες απόλυτα «συμβαδίζουσες» εν καιρώ μνημονίων. Συγκεκριμένα τονίστηκε πως η χρεωκοπημένη ελληνική κοινωνία και ο κάθε πολίτης άλλοτε διαχωρίζονται και άλλοτε όχι, ενώ πολλές φορές χρησιμοποιείται και ο όρος πατρίδα, ως σχήμα κατ’ εξοχήν, π.χ. «Η πατρίδα μας δυστυχώς βρίσκεται στην εντατική». Έτσι, εκτός της πατρίδας, αλλά και της συνολικής κοινωνίας στην οποία επιρρίπτονται ευθύνες για την κατάσταση, τίθεται και το ζήτημα της ατομικής ευθύνης, όπου «το κάθε μέλος της κοινότητας, καλείται να πειστεί και να παραδεχθεί τη βιολογική του τρωτότητα και κατά συνέπεια κατωτερότητα, στο πλαίσιο μιας πολιτισμικής εισβολής του ανώτερου έναντι του υποδεέστερου» –χωρίς φυσικά αυτό να σημαίνει πως ο καθένας από εμάς δεν έχει ευθύνη, είτε αφορά την οικονομική κατάσταση της χώρας είτε, για να μιλήσουμε για πιο επίκαιρα ζητήματα, την προστασία έναντι του κορωνοϊού. Στην πράξη η απόπειρα αυτή «χειραγώγησης» πολλές φορές επιτυγχάνει τον σκοπό της με αποτέλεσμα ο πολίτης να αποδέχεται πλήρως τη συγκεκριμένη «κατωτερότητα», να του δημιουργείται αίσθημα τρόμου και φόβου και να συμπεριφέρεται ανάλογα. Όπως και η ίδια καταλήγει είναι πλήρως αντιληπτό ότι υπάρχει μία σαφής προσπάθεια της εξής απεικόνισης από τα ΜΜΕ: «ο δανειζόμενος έχει το πρόβλημα και όχι το πολιτικό σύστημα και οι τυχόν δικές του ασθένειες».

Από την άλλη ο δανειστής είναι ο θεραπευτής-σωτήρας. Πόσο σημαντική είναι η χρήση των λέξεων και οι επιλογές τους. Πόσο διαφορετικά άραγε ηχεί και τι συνδηλώσεις δημιουργεί η λέξη δανειστής-πιστωτής και τι η λέξη θεσμός, όπως και επικράτησαν να ονομάζονται οι «σωτήρες» μας. Εκεί είναι μία ξεκάθαρη προσπάθεια «κατασκευής συναίνεσης» κατά την κ. Τσιτσανούδη για την απομάκρυνση των αρνητικών συνδηλώσεων από τη λέξη πιστωτής, που θα τον χαρακτηρίζαμε ως έναν ψυχρό και ανηλεή δανειστή.

Την ομιλία ακολούθησε συζήτηση μεταξύ των θεατών και ευχαριστίες, αλλά και ανανέωση του ραντεβού για το επόμενο e-Colloquium της Ειδίκευσης Γλωσσολογίας που έχει προγραμματιστεί για τις 11 Φεβρουαρίου με ομιλία της κ. Γεωργίας Κατσούδα, Ερευνήτριας Α΄ βαθμίδας Ακαδημίας Αθηνών. 

Υ.Γ.: Υπεύθυνη  διοργάνωσης της εκδήλωσης ήταν η Επίκουρη Καθηγήτρια του ΤΕΦ/ΔΠΘ κ. Μαρία Μητσιάκη, ενώ αξίζει να καταγραφούν και οι ειδικές ευχαριστίες της κ. Τσιτσανούδη προς τις «μεντόρισσές» της, όπως η ίδια τις χαρακτήρισε,  Αντιπρύτανη Ακαδημαϊκών Υποθέσεων και Φοιτητικής Μέριμνας και Καθηγήτρια του ΤΕΦ/ΔΠΘ κ. Ζωή Γαβριηλίδου καθώς και στην Κοσμητόρισσα της ΣΚΑΣ και Καθηγήτρια του ΤΕΦ/ΔΠΘ κ. Πηνελόπη Καμπάκη-Βουγιουκλή.

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.