Μυστικα της υστεροβυζαντινης Κομοτηνης αποκαλυπτει το νεκροταφειο που βρεθηκε στο προαυλιο της Παναγιας

Στοιχεία για την καθημερινότητα των απλών Ελληνορθόδοξων κατοίκων της Κομοτηνής κατά την πρώτη περίοδο της οθωμανοκρατίας, μπορούν να δώσουν τα ευρήματα στο Μεταβυζαντινό νεκροταφείο που εντοπίστηκε στον περιβάλλοντά χώρου του ναού Κοιμήσεως της Θεοτόκου, σύμφωνα με όσα παρουσιάστηκαν το πρωί της Πέμπτης στο συνέδριο για τις αρχαιολογικές εργασίες στη Μακεδονία και τη Θράκη το 2021.

Συνολικά η ανασκαφική έρευνα εντόπισε 89 ταφές στο χώρο, με τις περισσότερες στην νότια πλευρά κοντά στο κάστρο. Εκτίμηση των αρχαιολόγων είναι πως πρόκειται για νεκροταφείο που δημιουργήθηκε γύρω από τον ναό που προϋπήρχε του σημερινού, με τα στοιχεία να δείχνουν πως εξυπηρετούσε τις ανάγκες της Ελληνορθόδοξης κοινότητας για πάνω από 150 χρόνια.

Τρεις φάσεις ανασκαφής

Η ανακοίνωση είναι των Ά. Αδαμαντίδου, Χ. Αραμπατζή, Β. Παπαστεργίου, Ευ. Γκουντάκου, με την παρουσίαση να κάνει η κ. Αδαμαντίδου, που αφού αναφέρθηκε στην ιστορία του Βυζαντινού κάστρου, και τις εργασίες που γίνονται για την επισκευή του Ναού μίλησε για την ανασκαφή που έγινε στο πλαίσιό τους στον αύλειο χώρο.

Οι εργασίες της ανασκαφικής διερεύνησης θα μπορούσαν να χωριστούν σε τρεις φάσεις. Η πρώτη σύντομη φάση ξεκίνησε το 2018, όταν στις τομές που ανοίχτηκαν κατά μήκος της νότιας πλευράς του τείχους, εντοπίστηκαν συνολικά 30 ταφές, λακκοειδείς, σε αβαθή ορύγματα, με τρεις να φέρουν κάλυψη με κεράμους.

Εκτός από τις πρωτογενείς ταφές, εντοπίστηκε λάκκος ανακομιδής, και 6 ανακομιδές εντός των ταφών.

Σε δύο περιπτώσεις, οι νεκροί διατηρούσαν τμήμα κεράμου ακουμπισμένο στο στήθος, που φέρουν βραχυγραφίες με την επιγραφή Ιησούς Χριστός Νικά, και μία από αυτές φέρει την ημερομηνία αρχών του 17^ου αιώνα.

Τα δύο επόμενα έτη, πραγματοποιήθηκαν εκσκαφικές εργασίες περιμετρικά του ναού, κατά τη διάρκεια των οποίων εντοπίστηκαν 6 λακκοειδείς ταφές, ενώ βρέθηκε και λάκκος ανακομιδών με τρία κρανία και πολλά μικρά οστά.

53 ταφές στο νότιο τμήμα του ναού

Στην τελευταία ανασκαφική φάση, που βρίσκεται ακόμα σε εξέλιξη, στο νότιο τμήμα του ναού, εντοπίστηκαν και διερευνήθηκαν συνολικά 53 ταφές.

Το νεκροταφείο, σημείωσε η κ. Αδαμαντίδου, χαρακτηρίζεται από τυχαία και πυκνή διάταξη των τάφων, σε επάλληλες στρώσεις, και συμπεραίνουν πως η διάνοιξή τους έγινε μάλλον με τυχαίο τρόπο, με τους νεκρούς να τοποθετούνται όπου υπάρχει διαθέσιμος χώρος, καθώς δεν παρουσιάζουν ομοιογένεια και κανονικότητα.

Μόνο 2 βρέθηκαν σε ξύλινο φέρετρο, ενώ ήταν συγκινητική η αποκάλυψη ταφής, που αφορούσε ταφή ενήλικου ατόμου, προφανώς ενήλικης μητέρας, επάνω στην οποία είχε τοποθετηθεί βρέφος ή ανήλικο άτομα νηπιακής ηλικίας.

Στο χώρο βρέθηκαν αρκετά προσωπικά αντικείμενα των νεκρών, σε 15 ταφές βρέθηκαν κεραμικά αντίστοιχα με τις προηγούμενες βραχυγραφίες, εκτός από μία, 1723, που αποτελεί την παλαιότερη ένδειξη χρήσης του χώρου ως νεκροταφείου, συνδεόμενου με τον ναό που προϋπήρχε του σημερινού.

Ειδική μνεία έγινε στην Ταφή 51, όπου εντοπίστηκαν σπαράγματα υφάσματος από τον νεκρό, αλλά και φύλλα, λουλουδιών ή δέντρων, πιθανότατα από νεκρικό στολισμό. Η συγκεκριμένη ταφή, που έχει πολύ σημαντικά στοιχεία, αποσπάστηκε από το χώρο για τη μελέτη των ευρημάτων.

Στοιχεία για τον πληθυσμό της περιοχής

Κατά τις ανασκαφικές εργασίες και την αποκάλυψη των 89 συνολικά ταφών, δεν βρέθηκε καμία επιτύμβια στήλη, ωστόσο στις αποθήκες της εφορίας, φυλάσσονται τμήματα από 30 περίπου ενεπίγραφες στήλες, που προέρχονται από το εν λόγω νεκροταφείο, και καλύπτουν το χρονικό διάστημα από το 1738 μέχρι το 1809.

Οι συγκεκριμένες πλάκες, που εικάζεται πως αφορούσαν πιο προβεβλημένα μέλη της Ελληνορθόδοξης κοινότητας, βρέθηκαν συγκεντρωμένες σε άνοιγμα της οχύρωσης, όπισθεν της κόγχης του ναού, και πιθανότατα απομακρύνθηκαν από την αρχική τους θέση κατά τη διάρκεια προηγούμενων εργασιών.

Εικάζεται πως οι τάφοι που ανασκάφηκαν στην παρούσα ανασκαφή ίσως διέθεταν πιο ευτελές σήμα, ίσως ξύλινο, που δεν σώθηκε.

Όπως τόνισε η κ. Αδαμαντίδου, η παντελής έλλειψη προσεγμένων κατασκευαστικά τάφων, η περιορισμένη χρήση φέρετρων και επιτύμβιων στηλών, η ευτελής ποιότητα των συνοδευτικών αντικειμένων, και κυρίως των κοσμημάτων, μαρτυρούν πληθυσμό σχετικά φτωχό.

Σύμφωνα με την μαρτυρία των μέχρι τώρα ευρημάτων, το νεκροταφείο εξυπηρετούσε τις ανάγκες της Ελληνορθόδοξης κοινότητας της Κομοτηνής για τουλάχιστον 150 χρόνια.

Είχε τον ναό όπου τώρα στέκεται η Παναγία ως μοναδική ενορία της, και κατοικούσε εκτός των τειχών, νότια του κάστρου, και όπως φανερώνουν τα κεραμεία, η χρήση του χώρου ως νεκροταφείου υπήρχε επιβεβαιωμένα 80 χρόνια πριν το 1800, οπότε έχουν και την ανέγερση του ιστάμενου ναού.

Όσο για τα όρια του νεκροταφείου, δεν είναι δυνατόν να προσδιοριστούν με ακρίβεια, καθώς οι ανασκαφικές εργασίες περιορίστηκαν σε χώρους που έπρεπε να διερευνηθούν.

Το 1871 ο Μελίρρυτος, μας πληροφορεί ότι το νεκροταφείο βρίσκεται πια εκτός των τειχών. Η μετακίνηση των νεκροταφείων από το χώρο της εκκλησίας στις παρυφές της πόλης, αποτελεί συνηθισμένη τακτική τον ύστερο 19^ο αιώνα, με πολλές επιτύμβιες στήλες να πετιούνται, θάβονται ή πακτώνονται στο νάρθηκα.

Κλείνοντας, η κ. Αδαμαντίδου τόνισε πως οι ταφές και τα ευρήματα που ήρθαν στο φως, αποτελούν σπουδαία πηγή πληροφοριών για την ιστορική πορεία της πόλης, καλύπτοντας σημαντικά κενά γνώσης στο εσωτερικό της.

Η ιστολογική μελέτη του υλικού, θα επιτρέψει συμπεράσματα για την δημογραφική σύσταση και την κατάσταση υγείας του πληθυσμού, τις διατροφικές του συνήθειες, και τη σύνδεση του θανάτου με παθήσεις της εποχής.

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.