Μια συζητηση για την κοινωνικη ομαδα των ρομα, τον αποκλεισμο και τις πολιτικες ενταξης

«Πρέπει να τείνουμε τη χείρα βοηθείας ο ένας στον άλλο, να υπάρχει ως σκοπός η συνεργασία και όχι να τονίζεται η διαφορά»

Στην Κομοτηνή βρέθηκε τις προηγούμενες ήμερες, ο πρόεδρος της Ένωσης Ελλήνων Ρομά Διαμεσολαβητών και Συνεργατών, κ. Κωνσταντίνος Παϊτέρης, με αφορμή την ημερίδα που διοργανώθηκε στο πλαίσιο του έργου του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, με κύριο θέμα την καταπολέμηση της σχολικής διαρροής και της ένταξης παιδιών ρομά στην περιφέρεια ΑΜΘ.

 Ο ίδιος φιλοξενήθηκε στο Ραδιόφωνο του Παρατηρητή, σε μια ευρύτερη συζήτηση στο επίκεντρο της οποίας τέθηκαν οι ρομά συμπολίτες μας, τα φαινόμενα κοινωνικού αποκλεισμού που αντιμετωπίζουν καθώς και η αποχή ή αδυναμία ένταξης σε ένα από τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα και βασικό αγαθό, την εκπαίδευση. Φυσικά ο κ. Κωνσταντίνος Παϊτέρης, αναφέρθηκε και στη δική του δραστηριοποίηση ως πρόεδρος της Ένωσης Ελλήνων Ρομά, καθώς και στις διάφορες δράσεις τις οποίες υποστηρίζει, προωθεί και συμμετέχει, προς ευαισθητοποίηση του ευρύτερου κοινού και καταπολέμηση των κοινωνικών ανισοτήτων για τη συγκεκριμένη πληθυσμιακή ομάδα.

Κωνσταντίνος Παϊτέρης όμως αναλυτικότερα…

«Ο διαμεσολαβητής αποτελεί το “εργαλείο” συνδιαλλαγής των δύο πλευρών σε ένα “κοινό τραπέζι”»

ΠτΘ: Το κοινό δεν γνωρίζει πλήρως σε τι αφορά η ιδιότητα σας. Τι σημαίνει διαμεσολαβητής και τι συνεργάτης ως όροι που χρησιμοποιούνται σε σχέση με τους ρομά συμπολίτες μας;  

Κ.Π.: Ο όρος διαμεσολαβητής είναι ιδιαίτερα διαδεδομένος στην Ευρώπη τουλάχιστον τα τελευταία τριάντα χρόνια. Σύμφωνα με τις επιταγές του συμβουλίου της Ευρώπης, είναι άνθρωπος της κοινότητας και  αποτελεί τον συνδετικό κρίκο μεταξύ της κοινότητας των ρομά και της ευρύτερης ελληνικής κοινωνίας, των θεσμών και των υπηρεσιών. Ο διαμεσολαβητής αποτελεί το «εργαλείο» διαλόγου των δύο πλευρών ώστε να κάτσουν σε ένα «κοινό τραπέζι» και να καταλήξουν σε κοινά αποδεκτές λύσεις, προς το συμφέρον της ευρύτερης ελληνικής κοινωνίας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της προσπάθειας ήταν τα λεγόμενα Ιατροκοινωνικά Κέντρα, τα οποία μετεξελίχθηκαν και ονομάστηκαν Κέντρα Κοινότητας ή Παραρτήματα Ρομά. Πρόκειται για μια δομή, η οποία προσφέρει κοινωνικές υπηρεσίες, αποτελείται από κοινωνικό λειτουργό, ψυχολόγο, παιδαγωγούς και τον διαμεσολαβητή και παρεμβαίνει, ενημερώνει και ευαισθητοποιεί την κυρίαρχη κοινωνία, αλλά και την ίδια την κοινότητα, σε θέματα που τους αφορούν. Κύριος στόχος είναι να ενημερώσει την κοινότητα, σχετικά με τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις, γιατί αυτή είναι μια αμφίδρομη σχέση,  το δικαίωμα γεννά την υποχρέωση και το αντίστροφο. Στόχος είναι η επίτευξη ειρηνικής συμβίωσης, η προαγωγή δράσεων με σκοπό την κοινωνική ένταξη και κυρίως να εμφυσηθεί η πολύτιμη αξία της εκπαίδευσης, που δυστυχώς για πολλούς συνανθρώπους μας δεν είναι στην πυραμίδα του αξιακού τους συστήματος.   

«Tο πρόβλημα των ρομά δεν είναι μόνο δικό τους, είναι θέμα της ευρύτερης κοινωνίας»

ΠτΘ: Πού βρισκόμαστε σήμερα ευρύτερα, τόσο με την εκπαίδευση όσο και την κοινωνική ενσωμάτωση και την εν γένει λειτουργία των ρομά συμπολιτών μας; Τι έχει αλλάξει τώρα ή τι επιθυμούν ενδεχομένως οι φορείς και οι αρχές να αλλάξουν;

Κ.Π.: Είναι πολλαπλό το ερώτημα και εδώ να αναφέρω ότι εμείς σαν οργάνωση κατ’ ουσία αποτελούμε ένα συνδικαλιστικό όργανο εργαζομένων. Στόχος μας είναι εδώ και αρκετά χρόνια να πιστοποιηθεί και να θεσμοθετηθεί το επάγγελμα του διαμεσολαβητή στη χώρα μας, γιατί στην Ευρώπη όπως σας είπα είναι ήδη. Ο κύριος εκπρόσωπος της κοινότητας στην Ελλάδα είναι η «ΕΛΛΑΝ ΠΑΣΣΕ», το ανώτατο συνδικαλιστικό όργανο ελλήνων ρομά. Τα προβλήματα που αντιμετωπίζει σήμερα η ελληνική κοινότητα ρομά είναι η εκπαίδευση, η απασχόληση, η στέγαση και η υγεία. Είναι έτσι απαραίτητο να υπάρξουν πολλαπλές και ταυτόχρονές δράσεις, έτσι ώστε να βελτιωθεί αυτή η άσχημη εικόνα που επικρατεί. Δυστυχώς στη χώρα μας έχουμε εκατό σημεία, οικισμούς και καταυλισμούς, οι οποίοι στερούνται βασικά κοινωνικά αγαθά και υπηρεσίες. Για την κυρίαρχη ομάδα πολλά πράγματα είναι αυτονόητα. Ακόμα και για μένα, διότι δεν ζω σε καταυλισμό, καθώς είχα την τιμή και κυρίως την τύχη μέσα από τους γονείς μου να εκπαιδευτώ, να τελειώσω το σχολείο, να σπουδάσω και να πάω στο εξωτερικό, εκπροσωπώντας την Ελλάδα σε θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Όταν ένα παιδί δεν έχει τη στέγη που έχουν τα υπόλοιπα παιδιά, δεν έχει νερό, πρόσβαση σε λεωφορείο για να πάει σχολείο, και ζει σε ένα απομονωμένο περιβάλλον που έχει να κάνει μόνο με τους οικείους του, συνήθως δεν αντιλαμβάνεται την αξία της εκπαίδευσης. Έτσι, στο πλαίσιο του  προγράμματος εκπαίδευσης ελλήνων ρομά, οι διαμεσολαβητές, οι εκπαιδευτικοί και οι κοινωνικοί επιστήμονες, έρχονται σε επαφή με μια κλειστή κοινότητα, ούτως ώστε να τους δείξουν ότι υπάρχει κι άλλος δρόμος και αν θέλουν μπορούν να πάρουν το «τρένο της ζωής». Σαφώς και υπάρχουν προβλήματα, καθώς έχουμε περιοχές στην Ελλάδα διαφορετικού τύπου κοινωνικής ένταξης. Θα πρέπει να γίνουν δράσεις και να χαραχτούν πολιτικές που αναφέρονται ταυτόχρονα σε ρομά και μη. Θα πρέπει να συνδράμουν όλοι, και αυτή η προσπάθεια χρειάζεται να είναι κοινή, γιατί το πρόβλημα των ρομά δεν είναι μόνο δικό τους είναι θέμα της ευρύτερης κοινωνίας, όπως και άλλα ζητήματα.  Αν θέλουμε να ζούμε αρμονικά, πρέπει να δώσουμε εφόδια στα παιδία, στο μέλλον αυτής της χώρας, ούτως ώστε να γίνουν ενεργοί πολίτες, να μπορέσουν να κοινωνικοποιηθούν και να αποτελέσουν αναπόσπαστο κομμάτι της ελληνικής κοινωνίας.    

ΠτΘ: κ. Παϊτέρη, η ελληνική κοινωνία το έχει κατανοήσει αυτό σε ευρύ επίπεδο πέραν της πολιτείας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης;  

Κ.Π.: Έχουμε κάνει βήματα. Σήμερα είμαστε σε μια ευχάριστη θέση να πούμε ότι έχουμε πολλούς κοινωνικούς επιστήμονες και ανθρώπους σε διάφορους τομείς και επαγγέλματα, οι οποίοι όμως δεν βγαίνουν μπροστά ως έλληνες ρομά, βγαίνουν ως έλληνες πολίτες αυτής της χώρας. Πάρα πολλοί άνθρωποι το αποκρύπτουν για κοινωνικούς λόγους. Είναι αυτό που προανέφερα, ότι έχουμε διαφορετικά επίπεδα κοινωνικής ένταξης, γεγονός που οφείλεται και στο βαθμό ετοιμότητας της ίδιας της κοινωνικής ομάδας των ρομά αλλά και της τοπικής κοινωνίας. Σημαντικό ρόλο πέρα από την Ευρωπαϊκή Ένωση , που δίνει επιταγές σε κάθε χώρα – μέλος ή την πολιτική της εκάστοτε κυβέρνησης, παίζει ρόλο και η τοπική αυτοδιοίκηση. Όπου σημειώνονται δράσεις και πολιτικές που εντάσσουν και την κοινότητα των ρομά, έχουμε αυξητική τάση, μιας και μιλάμε για την εκπαίδευση, όχι απλά στη δευτεροβάθμια αλλά και στην τριτοβάθμια πλέον. Ωστόσο έχουμε αντιδράσεις και πολιτικές, που δυστυχώς υπάρχουν έντονα στη χώρα μας και λένε για παράδειγμα «δεν θα πάρουμε κανένα γύφτο για υποψήφιο δημοτικό σύμβουλο» ή «θα διώξουμε τους γύφτους από αυτή την περιοχή». Ας μη ξεχνάμε ότι μιλάμε για έλληνες πολίτες. Με τον όρο ρομά πολλές φορές χάνουμε την ελληνικότητα και την ταυτότητα μας. Ο όρος περικλείει δώδεκα διαφορετικές κοινωνικές ομάδες. Ο έλληνας ρομά δεν έχει καμία σχέση με τον βούλγαρο ρομά ή με τον Αλβανό ή με τον Ρουμάνο. Ο έλληνας ρομά έχει ελληνική συνείδηση, ελληνικά πιστεύω, ξέρει την διαδικασία της ένταξης και αγαπάει τον τόπο του. Πρέπει να τείνουμε τη χείρα βοηθείας ο ένας στον άλλο, να υπάρχει ως σκοπός η συνεργασία και όχι να τονίζεται η διαφορά, όπως δυστυχώς συμβαίνει. Να τονίσω επίσης ότι πολλές φορές τα ΜΜΕ «τσουβαλιάζουν» τα πράγματα, ακόμα και ο ρομά, που αναφέρουν τα κανάλια, οι δημοσιογράφοι , το έντυπο υλικό ή το διαδικτυακό , έχει όνομα και επίθετο. Όπως όλα τα δάχτυλα δεν είναι τα ίδια, έτσι και όλοι οι άνθρωποι δεν είναι το ίδιο. Αυτό που γίνεται με τους ρομά είναι παράνομο και τάσσεται ενάντια στις επιταγές του αντιρατσιστικού νόμου. Δυστυχώς εκεί φταίμε κι εμείς οι ίδιοι γιατί δεν έχουμε την εμπειρία, την τεχνογνωσία, προκειμένου να μπορέσουμε να κάνουμε καταγγελίες και να το σταματήσουμε. Δυστυχώς δεν επεμβαίνει ο συνήγορος του πολίτη για καταπάτηση ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Στοχοποιείται μια ομάδα για πάρα πολλά χρόνια και μέχρι το 1999 δεν είχαμε τόσο έντονα ρατσιστικά φαινόμενα και τόσο έντονο τονισμό της διαφορετικότητας. Αυτό είναι κάτι που ξεκίνησε από το 2000 και έπειτα.

«Το καμπανάκι του οργανισμού θεμελιωδών δικαιωμάτων χτυπά και στη χώρα μας»

ΠτΘ: Είδα ότι στις αρχές του 2023 συμμετείχατε και σε σχετική σύσκεψη που αφορούσε στην έναρξη των συνεδριάσεων της κυβερνητικής επιτροπής για την κοινωνική ένταξη των ρομά. Τι έρχεται να μας πει αυτή η επιτροπή; Θεωρείτε ότι αυτές οι κινήσεις από πλευράς της πολιτείας είναι προς τη σωστή κατεύθυνση; 

Κ.Π.: Ευχή όλων είναι να έχουμε ουσιαστικά αποτελέσματα γιατί έχουμε να κάνουμε με ανθρώπους. Όλοι έχουμε την πρόθεση, θεωρώ και η εκάστοτε κυβέρνηση, να αλλάξει η κατάσταση προς το καλύτερο. Σαφώς υπάρχουν ευρωπαϊκές κοινωνικές οδηγίες, αλλά το καμπανάκι του οργανισμού θεμελιωδών δικαιωμάτων χτυπά και στη χώρα μας, αφορώντας σε βασικούς άξονες όπως η στέγαση, η εκπαίδευση, απασχόληση και η αντιμετώπιση των πρώιμων γάμων, που αποτελεί μια κακή νοοτροπία κι εκεί φαίνεται ξεκάθαρα η έλλειψη εκπαίδευσης και η έλλειψη παρέμβασης των θεσμών. Ενόψει του νέου στρατηγικού πλαισίου 2023-2030, θεωρώ ότι θα γίνουν κάποιες δράσεις και αναμένουμε να συνεισφέρουμε κι εμείς με όσες δυνάμεις έχουμε στην υλοποίηση τους, αλλά θα επιμείνω λέγοντας ότι στην προσπάθεια αυτή θα πρέπει να βάλουν πλάτη οι τοπικές κοινωνίες και η τοπική αυτοδιοίκηση. Θεωρώ ότι το θέμα των ρομά ή οποιασδήποτε ευάλωτης κοινωνικής ομάδας, είναι θέμα όλης της κοινωνίας, γιατί αν καταφέρουμε να εντάξουμε τις κοινωνικές ομάδες που έχουν πρόβλημα, θα είναι προς συμφέρον της ευρύτερης κοινωνίας. Αν δεν το καταφέρουμε δυστυχώς αναπαράγουμε την πιθανή παραβατική συμπεριφορά  και κατ’ επέκταση την εγκληματική, με επιπτώσεις σε οποιονδήποτε πολίτη, ρομά ή μη.    

«Η ΑΜΘ είναι περιοχή που αποτελεί μια πολυπολιτισμική κοινωνία και αυτή άλλωστε είναι και η ομορφιά της»

ΠτΘ: Πώς είδατε την υφιστάμενη κατάσταση στην περιοχή μας;

Κ.Π.: Πρώτη φορά έρχομαι στην όμορφη Κομοτηνή, από την οποία φεύγω πλούσιος και θέλω να σας συγχαρώ που συνυπάρχετε όλοι οι πληθυσμοί αρμονικά. Η ΑΜΘ είναι περιοχή που αποτελεί μια πολυπολιτισμική κοινωνία και αυτή άλλωστε είναι και η ομορφιά της, γι αυτό και χρήζει ιδιαίτερης διαχείρισης και προσέγγισης. Δεν είχα το χρόνο που θα ήθελα. Αυτή η εικόνα που είχα για την περιοχή και το κίνητρο που με έκανε να έρθω ήταν ότι οι άνθρωποι εδώ αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα στην απασχόληση και στην εκπαίδευση. Να πω επίσης, ότι εδώ η περιοχή της ΑΜΘ είναι η επιτομή της πολυπολιτισμικότητας.  Αυτό τον όχλο που βλέπουμε στην Αθήνα εγώ δεν τον συνάντησα εδώ.  Το λέω όπου κι αν βρεθώ, είναι απαραίτητο να υπάρχουν πολιτικές που επιδοτούν την εργασία και όχι την ανεργία. Θα πρέπει να πραγματοποιηθούν εκπαιδεύσεις ενηλίκων, καθώς και εκπαίδευση της μητέρας μαζί με το παιδί. Το παιδί πολλές φορές έρχεται σε επαφή με τον έξω κόσμο, μόνο όταν πάνε κοινωνικοί επιστήμονες ή δάσκαλοι και συνδράμουν, κατά τα άλλα η ζωή του όλη μέρα είναι μέσα στο μαχαλά, δεν συναλλάσσεται με άλλα παιδάκια και έτσι δεν μπορεί να κοινωνικοποιηθεί. Φυσικά είμαι αντίθετος με την περίπτωση να υπάρχουν σχολεία μόνο για ρομά ή μόνο για άλλες κοινωνικές ομάδες, γιατί δεν επιφέρει κοινωνικοποίηση, με αποτέλεσμα να διαιωνίζει την προκατάληψη, τη διαφορά  και το στερεότυπο. Το πιο σημαντικό όπλο και αναφαίρετο δικαίωμα κάθε ανθρώπου είναι η εκπαίδευση. 

ΠτΘ: Για να καταρρίψουμε άλλον ένα μύθο, οι ίδιοι οι ρομά επιζητούν αυτή την αλλαγή;

Κ.Π.: Όπου δόθηκαν ευκαιρίες φυσικά έχουμε λαμπρά αποτελέσματα με ανθρώπους που είναι αποδεκτοί από την ευρύτερη κοινωνία και δεν αναφέρομαι μόνο στον πολιτισμό, στο θέατρο ή στον αθλητισμό. Μιλάω για ανθρώπους που είναι σε διευθυντικές θέσεις στα σώματα ασφαλείας, γιατροί, εκπαιδευτικοί και πολιτικοί που αποκαλύπτουν την ρομά ταυτότητα τους και κυκλοφορούν ανάμεσα μας. Κάποτε είχα παραστεί σε μια τέτοιου τύπου εκδήλωση στην Καλαμάτα, εκεί συνάντησα μια αξιοπρεπέστατη κυρία η οποία μου είπε «εδώ στην Καλαμάτα είναι βρώμικοι, δεν πάνε σχολείο κλπ, ενώ στην Αγία Βαρβάρα είναι διαφορετικά, έχουν τα μαγαζιά τους, πάνε σχολείο» κλπ. Κάποια στιγμή παρεμβαίνει ο επιστημονικός υπεύθυνος του έργου, ο κ. Χρήστος Παρθένης από το ΕΚΠΑ, λέει θα καλέσω τον κ. Παϊτέρη να σας πει την εμπειρία του. Μόλις με είδε η γυναίκα σοκαρίστηκε. Πώς θα υπάρξει ένταξη αν δεν μπούμε στη διαδικασία να μάθουμε και τον άλλο; Αν δεν το κάνουμε θα κυριαρχεί πάντα ο φόβος.

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.