Ιστορια και Πολιτισμος της αρχαιας Θρακης

Στις 8 Απριλίου 2023, ομάδα επισκεπτών από την Κομοτηνή με οργανωτή τον κ. Δημήτρη Καβάζη και ομάδα 20 Βούλγαρων επισκεπτών με οργανωτή τον Κωνσταντίν Δήμοβ, επισκέφτηκαν την τοποθεσία Κλίσετζικ που βρίσκεται στην ευρύτερη περιοχή Πετρωτών.  Μετά από έκκληση του Κωνσταντίν Δήμοβ προθυμοποιήθηκα να συμμετέχω της εκδρομής, ενημερώνοντας τους επισκέπτες για τις λατρευτικές συνήθειες, τους ιερούς χώρους και τα μεγαλιθικά μνημεία της εν λόγω περιοχής. Αρκετοί, γνώριζαν ήδη για τα μνημεία, από τις φωτογραφίες και τις σχετικές ανακοινώσεις των Διεθνών Συνεδρίων αναρτημένων στο διαδίκτυο, ωστόσο κάποιοι ήθελαν να τα δουν από κοντινή απόσταση. Η περιήγηση συμπεριέλαβε τα κάτωθι  μνημεία:

Το ιερό της Μεγάλης Μητέρας Θεάς στο Κλίσετζικ Πετρωτών

Στον ασβεστολιθικό βράχο που προεξέχει, κοντά σε μια πηγή (ποτίστρα), στην ανατολική του πλευρά υπάρχει λαξευμένη μια ανθρωπομορφική μάσκα (οφθαλμικές κόγχες) που αποκωδικοποιείται ως το πρόσωπο της Μεγάλης Μητέρας-Θεάς (Εικ. 1).

Κάτω από το πρόσωπο της θεάς, ο υπάρχων βράχος, είναι λαξευμένος με κοιλότητες, προφανώς για στερεές προσφορές ή χοές προς τη χθόνια θεότητα (Εικ. 1).

Στα διπλανά βραχώδη εξάρματα, επαναλαμβάνεται η σχηματική εμφάνιση της ανθρωπομορφικής μάσκας με τα διαμορφωμένα μάτια της θεάς που τα «πάνθ’ ὁρά»,όπως και στο βράχο αριστερά της εισόδου (Εικ. 2). Στην κορυφή του βράχου, ο βωμός είναι λαξευμένος με αυλάκωση, που έχει κατεύθυνση προς την ανθρωπόμορφη  κόγχη (μάσκα). Στη βόρεια πλευρά του βραχώδους εξάρματος, υπάρχει μια χωμάτινη ράμπα  δομημένη  πάνω σε αποκολλημένα  βράχια, που οδηγεί στην είσοδο ενός αβαθούς σπηλαίου (Εικ. 2), που αποτελείται από ένα τετράπλευρο θάλαμο με λαξευμένη τοξωτή οροφή. Στο κέντρο της νότιας πλευράς του φυσικού βράχου, υπάρχει μεγάλη λαξευμένη λεκάνη, ψηλότερα από το επίπεδο του δαπέδου (Εικ. 2). Αυτό το είδος λεκάνης, θυμίζει τις λεκάνες των αγιασμάτων που συνήθως συναντώνται σε παρεκκλήσια αφιερωμένα στους Αγίους και ειδικότερα στην Αγία Παρασκευή ή ίσως βοηθούσε στις τελετουργίες καθαρμών  με το νερό, που ίσως στην αρχαιότητα έρεε  ελεγχόμενο από μια οπή ψηλότερα (Τριαντάφυλλος 1980-1981: 63-64, εικ. 20-22. Τριαντάφυλλος  1980: 157-159, εικ. 21-22. Κιοτσέκογλου 2020: 156-158, εικ. 205-208). Στο φυσικό βράχο της ανατολικής πλευράς, είναι χαραγμένο ένα τυφλό τόξο,  ένα ενδεικτικό σύμβολο της Μεγάλης Μητέρας- Θεάς  και της ιερότητας της τοποθεσίας.

Είναι πολύ πιθανό, το σπήλαιο να χρησιμοποιήθηκε αρχικά ως ταφικός θάλαμος, που μετατράπηκε όμως σε ιερό της Μεγάλης Μητέρας- Θεάς, όπως αποκωδικοποιείται από την απεικόνιση της μορφής της Θεάς και επιβεβαιώνεται: από την λεκάνη καθαρμών εντός του ιερού και το τοπωνύμιο της περιοχής Kλίσετζικ – μικρή εκκλησία, λατρεία διαδεδομένη σε όλη την περιοχή των Πετρωτών της Μαρώνειας και κατ’ επέκταση της αιγιακής Θράκης.

Ηλιακό παρατηρητήριο στο Κλίσετζικ Πετρωτών

Αξίζει εδώ να γίνει μια περιγραφή του ηλιακού αυτού παρατηρητηρίου (Εικ. 3), που σχετίζεται άμεσα με την ηλιολατρία στον ευρύτερο θρακικό χώρο: Τρία θυσιαστήρια είναι λαξευμένα σε βραχώδες φυσικό έξαρμα που κυκλώνεται από πέτρινο κύκλο. To ένα με νότιο, το δεύτερο με νοτιοανατολικό και το τρίτο με ανατολικό προσανατολισμό. Το τελευταίο προσανατολισμένο ανατολικά, δεχόταν πρώτο τις ακτίνες του ήλιου σε κάθε ανατολή, που είναι η ιδανικότερη χρονική στιγμή για προσευχή όπως μας αποκαλύπτει ο Βιργίλιος, όσο αφορά τη θρησκευτική συμπεριφορά του Φρύγα θρακιώτη Αινεία (Βιργ. Αιν.  8, 68-70).

Σε τμήμα του βορειοανατολικού τεταρτημορίου ο κύκλος γίνεται διπλός, και αμέσως μετά το διπλασιασμό συνεχίζεται με επτά μεγάλους λίθους μέχρι την αρχή του δεύτερου νοτιοανατολικού τεταρτημορίου, που συνεχίζεται με μονή σειρά μικρών λίθων (Εικ. 3,4). Το μισό τμήμα του νοτιοδυτικού τεταρτημορίου γίνεται διπλό, ενώ  το βορειοδυτικό φέρει ίχνη συναφών θεμελιώσεων στο εσωτερικό με ακατανόητη δομή, που μόνο η αρχαιολογική ανασκαφή μπορεί να βοηθήσει για την ερμηνεία τους. Στους γύρω βράχους είναι εμφανή τα μάτια της Θεάς, που  δηλώνουν την  παρουσία της, με το υπερμεγέθες συμφυές έξαρμα που φέρει βωμούς, να αναμένουν την κατάλληλη μέρα της ισημερίας ή του ηλιοστασίου για να γιορτάσουν Ήλιος-Θεός και Μεγάλη γήινη Μητέρα την ιερογαμική τους γονιμοποιό σχέση και τον εορτασμό της έναρξης ή του τέλους της συγκομιδής.

Το βασικό  διαβατήριο τελετουργικό δρώμενο των Θρακών Κικόνων είναι η ιερογαμία. Η εικόνα των ευεργετικών ακτίνων του αρσενικού θεού (Θεός-Ήλιος), που λειτουργεί ως φαλλικό ισοδύναμο της πράξης γονιμοποίησης (ιερογαμίας) της Μεγάλης Γήινης Μητέρας Θεάς,  που συμβολίζεται  ανεικονικά με τους λαξευμένους θρόνους-βωμούς,  ή με ανθρωπόμορφα χαρακτηριστικά (οφθαλμικές κόγχες) που λαξεύονται στον βράχο στον οποίο ενσαρκώνεται η θεότητα και θεωρείται από του Θράκες ο τόπος διαμονής της (Kiotsekoglou-Varvounis 2020 : 454-464. Kiotsekoglou-Maglova-Stoev 2020: 337-349)

Το ιερό της Μεγάλης Μητέρας Θεάς στο ύψωμα Καρμί καγιά (Βράχος του πεπρωμένου)

Η επιβεβαίωση όσων προανέφερα για τη λατρεία και τον τρόπο απεικόνισης της Μεγάλης  Μητέρας Θεάς βρίσκεται στους θεόρατους βράχους του υψώματος Καρμί καγιά (Εικ. 5), στα πεδινά τμήματα του οποίου υπάρχουν ερείπια θεμελίων με δόμους διατεταγμένους  χωρίς  συνδετικό υλικό (Εικ. 6). Η ποτίστρα (Εικ.7) και τα γύρω ρυάκια από την ερειπωμένη εγκατάσταση, επιβεβαιώνουν την  αναφορά του βοσκού της στάνης που μου μετέφερε τις διηγήσεις του παππού του: «πως πρόκειται για το αρχαίο χωριό Πετρωτά, του οποίου οι κάτοικοι τον περασμένο αιώνα μετακινήθηκαν και εγκαταστάθηκαν στο σημερινό χωριό Πετρωτά», δίπλα στο ασβεστολιθικό ύψωμα που αναφέρεται ως ακρόπολη Πετρωτών.

Η ανθρωπόμορφη απεικόνιση της Μεγάλης Μητέρας Θεάς (Εικ. 5) λαξεύτηκε σε βράχο  του υψώματος Καρμί καγιά κατά την αρχαιότητα, προφανώς από τους κατοίκους του χωριού, με απώτερο σκοπό την προστασία τους από την θεότητα που κυριαρχεί στον θεόρατο βράχο, που θεωρείται η κατοικία της. Θα μπορούσαμε να ονομάσουμε τον βράχο με την απεικονιζόμενη θεότητα που  δεσπόζει της αρχαίας εγκατάστασης: «Βράχο του πεπρωμένου = Καρμί καγιά». Το  (Κάρμα = δηλώνει μια συγκεκριμένη πράξη, οι συνέπειες της οποίας προσδιορίζουν την ευτυχία ή τη δυστυχία της ανθρώπινης ζωής, πεπρωμένο). Ο «βράχος του πεπρωμένου» αποτελούσε την κατοικία της Μητέρας- Θεάς, ήταν το σύμβολό της, το έμβλημά της, ο δέκτης της εξουσίας της, ο ακλόνητος μάρτυρας μιας θρησκευτικής πράξης, που έλαβε χώρα στο όνομά της. Ο βράχος  προσωποποιείται με τη λάξευση των ματιών και λατρεύεται, εκφράζοντας έτσι την υπερβατική αλήθεια με έμφαση το χθόνιο στοιχείο της Μεγάλης Μητέρας Θεάς,  Δήμητρας  ή  Κυβέλης καθώς ουδεμία επιγραφή εντοπίσθηκε.   Το τοπίο της Θράκης του Αιγαίου είναι έκφραση της φύσης, του μύθου, του μεγαλιθικού πολιτισμού, της ιστορίας· είναι το ανάγλυφο του χρόνου και του χώρου. Η σχέση των Θρακών με το τοπίο, δείχνει ότι και οι δύο ενεργούν στο ίδιο περιπετειώδες πεπρωμένο, με τους Θράκες να το νοηματοδοτούν και να το χρησιμοποιούν, για να εκδηλώσουν τη θρησκευτικότητά τους και τις μεταφυσικές τους πεποιθήσεις.

Βιβλιογραφία

Κιοτσέκογλου 2020: Κιοτσέκογλου Σ., Μεγαλιθικά  μνημεία της αιγιακής Θράκης- μια ανθρωπολογική  προσέγγιση, Διδακτορική διατριβή, Center for Ancient European and Eastern Mediterranean Cultures, Νοτιοδυτικό παν/μιο Neofit Rilski, Blagoevgrad.

Kiotsekoglou-Varvounis 2020: Kiotsekoglou S., Varvounis M., Sun Worship, Fire Worship and Fertility Ceremonies in Thrace, in Third International Symposium Megalithic Monuments and Cult Practices is organized by the University Research Center for Ancient European and Eastern Mediterranean Cultures, Blagoevgrad, 8-9 September 2020, 454-464

Kiotsekoglou-Maglova-Stoev 2020: Kiotsekoglou S., Maglova P.,Stoev A., Prehistoric Solar Observatory from the Ancient Settlement of Petrota, Hellenic Republic, in Third International Symposium Megalithic Monuments and Cult Practices is organized by the University Research Center for Ancient European and Eastern Mediterranean Cultures, Blagoevgrad, 8-9 September 2020, 337-349

Triantaphyllos 1980: D. Triantaphyllos, Les monuments megalithiques en Trace occidentale, Pulpudeva 4, 1980, 145-163

Τριαντάφυλλος  1980-1981: Τριαντάφυλλος Δ., Τα μεγαλιθικά μνημεία της Δυτικής Θράκης, Θρακικά Xρονικά  36, 1980-1981, 61-64

———

Τα εν λόγω μνημεία, λαξευμένα συνήθως σε ασβεστολιθικά πετρώματα έχουν εχθρό τους το χρόνο, που σε συνδυασμό με την υγρασία και την εναλλαγή της θερμοκρασίας (παγωνιά-ζέστη) τα διαβρώνει και τα καταστρέφει. Ας τα προστατέψουμε, χωρίς να επεμβαίνουμε  με εγχάρακτα γραφήματα ή ρήξη σημείων των βράχων για υποψία εντοπισμού πολύτιμων αντικειμένων, γιατί μόνο καταστροφή θα προκληθεί. Το μόνο πολύτιμο που είχαν οι Θρακιώτες πρόγονοί μας, ήταν η οικονομική τους δυσπραγία (φτώχια), μαζί  με λίγα οικόσιτα και πολύ καρτερικότητα για να επιβιώνουν.

*Ο Σταύρος Δ. Κιοτσέκογλου είναι Δρ. Αρχαιολογίας, Μέλος ΕΔΙΠ του Εργαστηρίου Λαογραφίας  και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, του Τμήματος Ιστορίας και Εθνολογίας, της Σχολής Κλασικών και Ανθρωπιστικών Σπουδών του ΔΠΘ

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.