Η Κομοτηνη λιγο πριν απο τους Βαλκανικους πολεμους

Την εικόνα μιας πλούσιας αγροτοδιατροφικά, αν και σχετικά πίσω σε άποψη βιομηχανίας της ευρύτερης περιοχής της Κομοτηνής, λίγα χρόνια πριν την ενσωμάτωση της Θράκης στο ελληνικό κράτος, σκιαγράφησε σε πρόσφατο συνέδριο του Τμήματος Ιστορίας και Εθνολογίας «Ιστοριογραφικές αναζητήσεις στη Νοτιοανατολική Ευρώπη», ο Αναπληρωτής Καθηγητής του Τμήματος κ. Γιάννης Μπακιρτζής.

Αυτή η εξερεύνηση έγινε μέσα από την ερμηνευτική προσέγγιση του λήμματος Gumulcine του εγκυκλοπαιδικού λεξικού Kamus-ül alâm και στις πληροφορίες της επετηρίδας του βιλαετιού Αδριανουπόλεως το 1900, που αφορούν το Σαντζάκι της Κομοτηνής, που εκτεινόταν στους νομούς Ροδόπης και Ξάνθης, αλλά και στη σημερινή Νότια Βουλγαρία.

Από την κατάληψη μέχρι τον 19^ο αιώνα

Ο κ. Μπακιρτζής ξεκίνησε με την κατάληψη της Κομοτηνής από τους Οθωμανούς, που χρονολογείται περίπου στις αρχές της δεκαετίας του 1370, παρόλο που είναι βέβαιο ότι αρκετές από τις παλαιότερες και πιο προβεβλημένες οικογένειες των Οθωμανών πολεμάρχων, όπως για παράδειγμα ο Εβρενός Μπέης, έπαιξαν πρωταγωνιστικό ρόλο στην κατακτητική διαδικασία, δρώντας λίγο πολύ ανεξάρτητα από την κεντρική εξουσία, που τότε συγκροτούνταν.

Αυτοί οι πολέμαρχοι ακολούθησαν ένα δικό τους είδος κατακτητικής πολιτικής, αναδεικνύοντας τους τόπους κατοχής τους σε συμβολικά σημεία.

Η Κομοτηνή, αποτέλεσε τέτοιο κέντρο, στο οποίο δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση για την εμπέδωση της Οθωμανικής κυριαρχίας, και την ανασύνταξη δυνάμεων, για την επέκταση προς τα δυτικά.

Περνώντας στην περίοδο αναφοράς της ομιλίας του, το δεύτερο μισό του 19^ου αιώνα, ο κ. Μπακιρτζής στάθηκε στις πολλές διοικητικές ρυθμίσεις που αφορούν την επαρχία Γκιουμουλτζίνα, από το βιλαέτι Θεσσαλονίκης το 1849, μέχρι το 1879, οπότε έγινε ένα από τα πέντε Σαντζάκια του Βιλαετίου Αδριανουπόλεως.

Αναλυτική περιγραφή του χώρου

Όπως εξήγησε ο κ. Μπακιρτζής, το οικείο λήμμα του εγκυκλοπαιδικού λεξικού Kamus-ül alâm είναι αρκετά κατατοπιστικό, με αναφορά στις διοικητικές μονάδες του Σαντζακίου Κομοτηνής, και τα εξωτερικά του όρια: Ανατολικά, συνόρευε με το Σαντζάκι του Δεδεαγατς, βορειανατολικά με της Αδριανούπολης, βόρεια με της Ανατολικής Ρωμυλίας, δυτικά με το βιλαέτι Θεσσαλονίκης, ενώ νότια βρέχεται από τη «Θάλασσα των νήσων». Υποδιαιρούνταν σε 7 καζάδες, με συνολικά 33 ναχιγιέδες, (υποπεριοχές του καζά), με συνολικά 704 οικισμούς.

Η περιοχή καλύπτει τους σημερινούς νομούς Ροδόπης και Ξάνθης στην Ελλάδα, αλλά και όλες τις περιοχές βόρειά τους στην σημερινή Βουλγαρία, περιλαμβάνοντας το Κρούμοβγκραντ, το Σμόλιαν, το Αρντίνο και το Ζλάτογκραντ.

Το σύνολο του πληθυσμού του Σαντζακίου Κομοτηνής, στην έναρξη της τελευταίας δεκαετίας του 19^ου αιώνα, ανερχόταν στις 245.072 ψυχές, εκ των οποίων 206.914 μουσουλμάνοι, 15.241 Ρωμιοί, 20.671 Βούλγαροι, 360 Αρμένιοι, 339 Εβραίοι 912 Τσιγγάνοι και 235 αλλοδαποί.

Ο ιδιαίτερα μικρός αριθμός των Ρωμιών, εντοπίζεται κυρίως στα αστικά κέντρα της Κομοτηνής και της Ξάνθης, και σε μεγάλους οικισμούς, όπως τα Άβδηρα, τη Σταυρούπολη και τη Μαρώνεια, και τα περίχωρά τους.

Αντίθετα ο μουσουλμανικός και βουλγαρικός πληθυσμός αιτιολογείται από το ότι οι 5 από τους 7 Καζάδες, κατοικούνταν αποκλειστικά από αυτούς.

Το λεξικό επισημαίνει την τραχύτητα και τις εναλλαγές του ανάγλυφου της περιοχής, τις «δαντελωτές» ακτές της, ενώ αφιερώνεται και στις δυνατότητες καλλιέργειας στην επαρχία, όπου καλλιεργούνται σιτάρι, κριθάρι, βρώμη, σίκαλη, καλαμπόκι, κεχρί, ρόδι σουσάμι, μονόκοκκο σιτάρι, φασόλια φακές ρεβίθια, κουκιά μπιζέλια, πατάτες καπνός, βαμβάκι, λινάρι, σόργο, ελιές, λαχανικά και φρούτα.

Οι αμπελώνες παράγουν υψηλής ποιότητας κρασί, που καταναλώνεται στις γύρω περιοχές, ενώ η αιγοπροβατοτροφία ανέρχονταν σε 445.000 πρόβατα και 323.000 αίγες, 65.000 βοοειδή, ενώ υπήρχαν χιλιάδες υποζύγια, άλογα, μουλάρια και γαϊδούρια, καθώς και 750 καμήλες. Αναφέρεται παρουσία υφαντουργίας, ταπητουργίας, ενώ γίνεται ειδική μνεία στον καπνό.

Πιο συγκεκριμένη η επετηρίδα του Βιλαετίου

Οι επετηρίδες του βιλαετιού Αδριανουπόλεως, από την άλλη, ήταν πολύ ογκωδέστερες, με κείμενα που ξεκινούν από τα όρια των διοικητικών διαιρέσεων και συνεχίζουν σε στοιχεία για τον πληθυσμό και τις κοινότητες.

Στο κείμενο του 1900, περιγράφεται η έκταση του Καζά, η καλλιεργήσιμη γη και το ανάγλυφό του, ενώ για την έδρα του, την Κομοτηνή, σημειώνει ότι κείται 130 χιλιόμετρα από την Αδριανούπολη, σε επίπεδο σημείο με υγρό κλίμα, ενώ αναφέρεται πως οι δρόμοι της είναι στενοί, και η ευημερία της μετρίου επιπέδου.

Έχει 31 συνοικίες και 2.381 νοικοκυριά, με πληθυσμό 12.393 κατοίκους, ενώ στις υποδομές απαριθμούνται το διοικητήριο, στρατιωτικό τμήμα με αποθήκη, ιεροδικείο, δημαρχείο, τηλεγραφείο, ταχυδρομείο, ένα Λύκειο, δύο πρωτοβάθμια μουσουλμανικά σχολεία και άλλα.

Πολύτιμο ιστορικό υλικό

Συναιρώντας όσα αναφέρθηκαν, ο κ. Μπακιρτζής τόνισε πως η Οθωμανική αυτοκρατορία άρχισε να καταγράφει συστηματικά τα μεγέθη της, σε μια πληθώρα επιμέρους τομέων, ουσιαστικά το τελευταίο τρίτο του 19^ου αιώνα, μέσω των επετηρίδων και των ποικιλώνυμων γεωγραφικών λεξικών όπως το προαναφερθέν.

Αυτό, τόνισε, δημιουργεί πλήθος ερευνητικών δυνατοτήτων για τους μελετητές της οθωμανικής ιστορίας του 19^ου αιώνα ώστε να προσεγγίσουν συστηματικά την κατάσταση στις επαρχίες όπως το Σαντζάκι Κομοτηνής, μια νευραλγική επαρχία στο δίκτυο των Ευρωπαϊκών κτήσεων της αυτοκρατορίας, με όλες τις τυχόν ιδιαιτερότητες, σκοπιμότητες και τις αδυναμίες ως προς την ακρίβεια και την αξιοπιστία που διέπουν αυτό το είδος των πηγών.

Λαμβάνοντας υπόψη όλα αυτά, θεωρεί πως συνιστούν πολυτιμότατη συμβολή στην ανασύσταση της εικόνας των επαρχιών, στο βαθμό που η ίδια η κεντρική και επαρχιακή εξουσία προχωρούν στην καταμέτρηση της διοικητικής διαίρεσης, του αυτοδιοικητικού μηχανισμού των παραγωγικών δομών και δυνάμεων, των κοινοτικών λατρευτικών και σχολικών ιδρυμάτων, εν τέλει της συνολικής εικόνας, εν μέρει πραγματικής, εν μέρει επιθυμητής, ή και ψιμυθιωμένης, πάντα σύμφωνα με τα προτάγματα της εξουσίας.

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.