Εκπαίδευση στη φυλακή… παράθυρο στην κοινωνία

Ο Πέτρος Δαμιανός είναι ένα πρόσωπο που «πρωταγωνίστησε» πριν από λίγους μήνες στην εγχώρια επικαιρότητα και το διαδίκτυο. Μαθηματικός, με μεταπτυχιακές σπουδές στην ιστορία και την φιλοσοφία της επιστήμης, ξεκίνησε να διδάσκει σε κρατούμενους σε ηλικία 38 ετών, από το Αναμορφωτήριο Θηλέων. Το 1997 πήγε στις φυλακές Ανηλίκων και το 2000 έγινε το σχολείο στον Αυλώνα.

Ο διευθυντής του σχολείου στις Φυλακές Ανηλίκων Αυλώνα κατά την διάρκεια της πανδημίας δημιούργησε ένα κανάλι μέσα στην φυλακή, το «Προσπαθώντας TV», ώστε να δώσει την δυνατότητα στους μαθητές του να παρακολουθήσουν τα μαθήματά τους από την τηλεόραση στο κελί του.

Ο Πέτρος Δαμιανός μίλησε στα «Μαθήματα Αναπνοής», τα οποία εκπέμπουν από το «Ράδιο Παρατηρητής 94fm» και το Beton 7 Art Radio, και τον καθηγητή κ. Χαράλαμπο Πουλόπουλο για την εκπαίδευση σε συνθήκες ανελευθερίας, τις καινοτομίες που προέκυψαν στη περίοδο πανδημίας του Covid-19 και τις ενέργειες των καθηγητών εκεί.

Χαράλαμπος Πουλόπουλος και Πέτρος Δαμιανός όμως…

Χ.Π.: Ξεκινάμε με το νόμο 4521/2018, ο οποίος προβλέπει τη λειτουργία όλων των βαθμίδων εκπαίδευσης στους κρατούμενους. Πώς εφαρμόζεται σήμερα;

Π.Δ.: Αυτός ο νόμος να θυμίσουμε προέβλεπε να οριστεί σε κάθε φυλακή ένας συντονιστής σύμβουλος εκπαίδευσης ο οποίος θα είναι ο Διευθυντής των Μονάδων που έχουν οριστεί βάσει νόμου. Οι εκλογές του ’19 μας βρήκαν στη φάση εκτέλεσης αυτής της διαδικασίας, καθώς είχαν οριστεί επτά συντονιστές και υπολείπονταν οι υπόλοιποι είκοσι πέντε. Όμως, δεν γινόταν σε προεκλογική περίοδο να γίνουν ορισμοί και έτσι η διαδικασία σταμάτησε. Μετά τις εκλογές είχαμε αλλαγή κυβέρνησης και η ιδέα «πάγωσε» μέχρι από πριν δυο εβδομάδες. Στο νομοσχέδιο για την επαγγελματική κατάρτιση είχαμε κάποιες διαφοροποιήσεις. Καταργήθηκε ο νόμος που ανέφερες και σχεδόν αυτούσιος μπήκε στο νόμο της επαγγελματικής εκπαίδευσης με δύο τρεις ουσιώδεις αλλαγές. Εκεί που έλεγε «ιδρύθηκε», στο νέο νόμο γράφει «δύνανται να ιδρυθούν», γεγονός που μας πηγαίνει ένα βήμα πίσω και είναι κρίμα.

«Η κοινωνία μας έχει αποτύχει στο πρώτο στάδιο, πριν την φυλάκιση»

Χ.Π.: Τι γίνεται μετά την αποφυλάκιση των νέων από το κατάστημα κράτησης του Αυλώνα; Πού πάνε;

Π.Δ.: Θέτεις ένα πολύ μεγάλο θέμα. Η κοινωνία μας έχει αποτύχει στο πρώτο στάδιο, πριν την φυλάκιση, εκεί που θα έπρεπε να προστατεύσουμε τα παιδιά. Αφού μπούνε μέσα στη φυλακή σημαίνει πως αποτύχαμε συνολικά. Δεν φταίνε μόνο οι οικογένειες που είναι δυσλειτουργικές, αλλά κι εμείς σαν κοινωνία έχουμε χρέος να προστατεύσουμε αυτά τα παιδιά. Φεύγοντας από τη φυλακή τα παιδιά έχουν ονοματεπώνυμο και διεύθυνση, αλλά η πολιτεία και η κοινωνία δεν έχουν φροντίσει για κάτι τέτοιο (την προστασία τους). Υπάρχουν, φυσικά, και εξαιρέσεις που μας κάνουν να ελπίζουμε, όπως το πρόγραμμα «Επάνοδος» που προέρχονταν παλαιότερα από το Υπουργείο Δικαιοσύνης και πλέον από το Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη, το οποίο διοικείται από συγκεκριμένο Διοικητικό Συμβούλιο ανθρώπων που αγωνίζονται βοηθήσουν τους αποφυλακισμένους. Υπηρέτησα στην «Επάνοδο» και κατάλαβα πως είχε πολύ λίγες οικονομικές δυνατότητες. Το ερώτημα είναι πώς η πολιτεία και η κοινωνία θα προστατεύσει αυτά τα παιδιά με τους ελάχιστους πόρους που διαθέτει.

«Εμείς λόγω covid δεν μπορούμε να κάνουμε ούτε δια ζώσης εκπαίδευση, ούτε μέσω υπολογιστή στα κελιά, διότι απαγορεύεται βάσει του σωφρονιστικού κώδικα. Πάνω από 200 παιδιά δεν μπορούσαν να έχουν πρόσβαση. Έτσι, σκέφτηκα ένα ιδεατό σενάριο: να φτάσουμε μέσω της τηλεόρασης στα κελιά των παιδιών, δημιουργώντας το δικό μας κανάλι. Πράγματι, από την περασμένη Παρασκευή, το σχολείο έχει το δικό του κανάλι υπό την ονομασία “Προσπαθώντας TV”. Σίγουρα δεν είναι το ίδιο, καθώς δεν υπάρχει διαδραστικότητα, αλλά είναι μία σημαντική προσπάθεια. Τα παιδιά δίνουν τις εργασίες τους στους υπαλλήλους και αυτοί τις μεταφέρουν σε μας».

Χ.Π.: Πόσοι νέοι βρίσκονται στο κατάστημα κράτησης του Αυλώνα;

Π.Δ.: Σήμερα βρίσκονται περίπου 280 νέοι άνθρωποι, ηλικίας 18 με 21. Οι ηλικίες 15 με 18 έχουν πάει στην Κόρινθο, και βρίσκονται και κάποιοι ακόμα στο αντίστοιχο κατάστημα του Βόλου, στη Κασσαβέτεια. Σε όλη την Ελλάδα είναι γύρω στα 500 άτομα.

Χ.Π.: Υπάρχει η τάση κάποιοι που προέρχονται από άλλες χώρες να οδηγούνται πιο εύκολα στη φυλακή;

Π.Δ.: Η ανθρωπογεωγραφία λέει το εξής: Μέσα στις φυλακές υπάρχουν παιδιά από την Ελλάδα, αλλά και από άλλες χώρες, όπως ακριβώς συμβαίνει και στην κοινωνία. Παλιότερα το μεγαλύτερο ποσοστό ήταν Αλβανοί, ενώ τώρα δεν συμβαίνει κάτι τέτοιο. Υπάρχουν παιδιά από Συρία, Αφγανιστάν, Πακιστάν, Αφρική, Αίγυπτο, Αλγερία, όπως ακριβώς συμβαίνει και στην Αθήνα, καθώς αν γυρίσει κανείς τις γειτονίες της θα διαπιστώσει αυτήν την ανθρωπογεωγραφία. Έτσι είναι και στη φυλακή.

«Το σχολείο έχει το δικό του κανάλι υπό την ονομασία “Προσπαθώντας TV”»

Χ.Π.: Είμαστε σε μία δύσκολη περίοδο. Τι γίνεται με την εκπαίδευση μέσα στη φυλακή και την πρόσβαση στο διαδίκτυο;

Π.Δ.: Το τι γίνεται γενικώς είναι μία άλλη κουβέντα σε σχέση με το τι γίνεται τώρα. Εμείς στον Αυλώνα έχουμε 4 ουσιαστικά εκπαιδευτικές δομές, για κάθε ηλικία (Δημοτικό, Γυμνάσιο, Λύκειο, ΙΕΚ). Αυτές τις δομές διευθύνω ως σύμβουλος εκπαίδευσης και διευθυντής των δομών. Εκεί το 80-85% φοιτούσε στο σχολείο με εξαίρεση τη φετινή χρονιά που είχαμε ένα ρεκόρ της τάξης του 95-96% των παιδιών που γράφτηκαν στο σχολείο. Εμείς λόγω covid δεν μπορούμε να κάνουμε ούτε δια ζώσης εκπαίδευση, ούτε μέσω υπολογιστή στα κελιά, διότι απαγορεύεται βάσει του σωφρονιστικού κώδικα. Πάνω από 200 παιδιά δεν μπορούσαν να έχουν πρόσβαση στην εκπαίδευση. Έτσι, σκέφτηκα ένα ιδεατό σενάριο: να φτάσουμε μέσω της τηλεόρασης στα κελιά των παιδιών, δημιουργώντας το δικό μας κανάλι. Πράγματι, από την περασμένη Παρασκευή, το σχολείο έχει το δικό του κανάλι υπό την ονομασία «Προσπαθώντας TV». Σίγουρα δεν είναι το ίδιο, καθώς δεν υπάρχει διαδραστικότητα, αλλά είναι μία σημαντική προσπάθεια. Τα παιδιά δίνουν τις εργασίες τους στους υπαλλήλους και αυτοί τις μεταφέρουν σε μας.

«Κάθε χρόνο στην αρχή της χρονιάς, δίνουμε όλοι οι καθηγητές και οι δάσκαλοι τις προτάσεις μας στους μαθητές για προγράμματα πολιτιστικά, αγωγής υγείας και περιβαλλοντικά, όπως συμβαίνει σε όλα τα σχολεία. Κάνουμε μία μεγάλη συνέλευση και τα παιδιά επιλέγουν από το Power Point δυο ή τρία προγράμματα που θα παρουσιάσουν, γύρω από διάφορα θέματα, όπως η μουσική, το θέατρο, τα ανθρώπινα δικαιώματα και άλλους εκατοντάδες τίτλους. Οι μαθητές διαλέγουν ανάλογα με αυτό που τους αρέσει περισσότερο και εκεί αναπτύσσεται η συνεργασία, γνωρίζουν τον διπλανό τους, ακόμα κι αν είναι από άλλη χώρα, και καταλαβαίνουν πως όλοι οι άνθρωποι είμαστε ίδιοι. Οι πολιτισμοί ανακατεύονται μεταξύ τους και το άγνωστο, που προκαλεί φόβο, μετατρέπεται σε γνωστό. Έτσι, μαθαίνουν να σέβονται και να αγκαλιάζουν τον πολιτισμό του καθενός»

Χ.Π. Αυτό που σκέφτηκες και υλοποιήσατε όλοι μαζί είναι κάτι τρομερό.

Π.Δ.: Όταν μου ήρθε η σκέψη δεν ήμουν σίγουρος αν θα μπορούσε να υλοποιηθεί, καθώς δεν έχω τεχνικές γνώσεις. Μίλησα με φίλους και ανθρώπους κοντά στο αντικείμενο και βρήκαμε όλα όσα χρειάζονται, αν και τα μαγαζιά ήταν κλειστά. Σ’ αυτό μας βοήθησαν και οι αλληλέγγυοι που νοιάζονται γι’ αυτά τα παιδιά, οι «νεράιδες και πρίγκιπες» όπως τους αποκαλώ. Ο Διευθυντής της φυλακής, ο Αρχιφύλακας, η τεχνική υπηρεσία, όλοι λειτούργησαν με όρεξη. Φτιάξαμε ένα καλώδιο από το σχολείο μέχρι την κεντρική κεραία του καταστήματος περίπου διακοσίων μέτρων. Όλοι έδειξαν διάθεση και το κανάλι είναι πια γεγονός. Όταν έφυγε το σήμα και έφτασε στις τηλεοράσεις των παιδιών κάναμε πάρτι από τη χαρά μας. Έχω απίστευτους συναδέλφους, δοτικούς που κάνουν κατάθεση ψυχής για αυτά τα παιδιά.

Χ.Π.: Μία ιδέα που έγινε πράξη και συνεχίζει την εκπαίδευση. Με το διαδίκτυο τι γίνεται;

Π.Δ.: Δεν επιτρέπεται στο κελί, αλλά επιτρέπεται στο σχολείο και ο δάσκαλος μπορεί να το χρησιμοποιήσει για το μάθημα του. Όλα τα εργαλεία που υπάρχουν έξω τα έχουμε και εμείς. Η πρώτη αντίδραση που είχα όταν μου είπαν ότι είναι εφικτή η δημιουργία καναλιού είναι ότι τα έβαλα με τον εαυτό μου, γιατί όφειλα να το είχα σκεφτεί πιο νωρίς, ήδη από τον περασμένο Μάρτιο. Αυτό το «εργαλείο» θα μπορούσαμε να το είχαμε χρόνια πριν για το καλό των μαθητών μας και αποτελεί μία σπουδαία παρακαταθήκη για τα επόμενα χρόνια.

«Τα περισσότερα από αυτά τα παιδιά δεν έπρεπε να βρίσκονται εκεί»

Χ.Π.: Συμφωνείς με την άποψη πως άνθρωποι με διαφορετικά χαρακτηριστικά από τους υπόλοιπους ανθρώπους μπορούν να βρεθούν πιο εύκολα στις φυλακές;

Π.Δ.: Υπάρχει αυτό το ενδεχόμενο, κάποια παιδιά δηλαδή να βρίσκονται εκεί ενώ δεν θα έπρεπε, καθώς μπορεί να μην έχουνε διαπράξει το αδίκημα για το οποίο κατηγορούνται ή να έχουνε πέσει θύματα δικαστικής πλάνης. Η δικαστική πλάνη δημιουργείται λόγω ελλιπών στοιχείων και ο δικαστής οδηγείται σε λάθος συμπέρασμα. Άλλες φορές δεν υπάρχει καλή ή καθόλου νομική υποστήριξη, λόγω οικονομικής αδυναμίας. Είναι διαφορετικό να έχεις έναν δικηγόρο που έβαλε το δικαστήριο και διαφορετικό έναν δικηγόρο που πληρώθηκε πλουσιοπάροχα και έφτασε στο δικαστήριο έχοντας δουλέψει σκληρά και μαζεύοντας πολλά στοιχεία. Τα περισσότερα από αυτά τα παιδιά δεν έπρεπε να βρίσκονται εκεί. Δεν λέω πως δεν έχουν κάνει αυτό που κατηγορούνται, αλλά δεν προστατεύθηκαν ώστε να μην προβούν σε αυτήν την ενέργεια. Οι μαθητές μου είναι άτομα που το ίδιο το σύστημα τους έδιωξε, γιατί δημιουργούσαν μικροπροβλήματα. Το σχολείο αντί να λύσει το «πρόβλημα» το διώχνει, με αποτέλεσμα να μεγαλώνει η παραβατικότητα και κάποια από αυτά τα παιδιά να βρίσκονται πλέον στον Αυλώνα ή στις άλλες φυλακές της Ελλάδος.

«Ο συνολικός αριθμός μαθητών που έφτασε στο Πανεπιστήμιο ανέρχεται στους 30»

Χ.Π.: Σκέφτομαι τόση ώρα πώς τα καταφέρνετε εκεί μέσα με τόσες διαφορετικές γλώσσες και ανθρώπους;

Π.Δ.: Έχουμε εφαρμόσει στο μέγιστο βαθμό διάφορα προαιρετικά προγράμματα. Δηλαδή, κάθε χρόνο στην αρχή της χρονιάς, δίνουμε όλοι οι καθηγητές και οι δάσκαλοι τις προτάσεις μας στους μαθητές για προγράμματα πολιτιστικά, αγωγής υγείας και περιβαλλοντικά, όπως συμβαίνει σε όλα τα σχολεία. Κάνουμε μία μεγάλη συνέλευση και τα παιδιά επιλέγουν από το Power Point δυο ή τρία προγράμματα που θα παρουσιάσουν, γύρω από διάφορα θέματα, όπως η μουσική, το θέατρο, τα ανθρώπινα δικαιώματα και άλλους εκατοντάδες τίτλους. Οι μαθητές διαλέγουν ανάλογα με αυτό που τους αρέσει περισσότερο και εκεί αναπτύσσεται η συνεργασία, γνωρίζουν τον διπλανό τους, ακόμα κι αν είναι από άλλη χώρα, και καταλαβαίνουν πως όλοι οι άνθρωποι είμαστε ίδιοι. Οι πολιτισμοί ανακατεύονται μεταξύ τους και το άγνωστο, που προκαλεί φόβο, μετατρέπεται σε γνωστό. Έτσι, μαθαίνουν να σέβονται και να αγκαλιάζουν τον πολιτισμό του καθενός.

Χ.Π.: Έχει περάσει κανένα από αυτά τα παιδιά στο Πανεπιστήμιο;

Π.Δ.: Φέτος, στις τελευταίες πανελλήνιες εξετάσεις περάσανε δυο μαθητές μας. Με αυτούς ο συνολικός αριθμός μαθητών που έφτασε στο Πανεπιστήμιο ανέρχεται στους 30. Η χαρά μας είναι μεγάλη, βέβαια η προηγούμενη χρονιά ήταν δύσκολη. Έγινε ένας μεγάλος αγώνας να τους εξασφαλίσουμε δικαιοσύνη ως προς τα μαθήματα. Τα παιδιά το ένιωσαν αυτό, από φιλότιμο δούλεψαν περισσότερο και πλέον είναι φοιτητές.